ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის რეფერირებადი და რეცენზირებადი საერთაშორისო სამეცნიერო-ანალიტიკური ჟურნალი
ქცევითი ეკონომიკა, ექსპერიმენტული ინსტიტუციური ეკონომიკა და ახალი ინსტიტუციური ეკონომიკა – სამი დისციპლინის ურთიერთკავშირის გააზრება
სტატიაში წარმოდგენილია ხედვა ქცევითი ეკონომიკის პრიორიტეტული როლის შესახებ ინსტიტუციური ეკონომიკის განვითარებაში, ეკონომიკური მეცნიერების განვითარების პირობებში. ინსტიტუტები შეიძლება მოიცავდეს ყველაფერს – დაწყებული სამთავრობო და სამართლებრივი სისტემებიდან, კულტურული შეხედულებებითა და საერთო ღირებულებებით დამთავრებული. ის ეხება იმას, თუ როგორ წარმოიქმნება და ვითარდება ინსტიტუტები და როგორ შეიძლება შეიქმნას სასურველი პირობები ეკონომიკური შედეგების გასაუმჯობესებლად.
ახალი ინსტიტუციური ეკონომიკის სამეცნიერო კვლევები შეისწავლის ინსტიტუტების როლს ეკონომიკურ განვითარებაში, ბაზრის ფუნქციონირებაში, მმართველობასა და პოლიტიკის შემუშავებაში. ის განიხილავს სხვადასხვა თეორიულ პერსპექტივას და ემპირიულ კვლევას იმის გასაგებად, თუ როგორ ახდენენ ინსტიტუტები ეკონომიკურ ქცევაზე გავლენას და აყალიბებენ ეკონომიკურ სისტემებს. სამეცნიერო კვლევების მიზანი ფოკუსირებულია იმის გაგებაზე, თუ რა გავლენას ახდენენ ინსტიტუტები ეკონომიკურ ქცევაზე, ქცევითი ეკონომიკის შეხედულებების გათვალისწინებით და ექსპერიმენტული მეთოდების გამოყენებით ჰიპოთეზების შესამოწმებლად და ფაქტობრივ ქცევაზე დასაკვირვებლად.
ეკონომიკური მეცნიერება მნიშვნელოვანი გამოწვევების წინაშეა, რომელთაგან უწინარეს აღსანიშნავია: მოდელირების სირთულე, ქცევითი ეკონომიკა, მონაცემთა ხელმისაწვდომობა და ხარისხი, ინტერდისციპლინური კვლევა, გლობალიზაცია და ვაჭრობა, შემოსავლების უთანასწორობა, ტექნოლოგიური რღვევა, ფინანსური კრიზისები, ქცევითი მიკერძოება პოლიტიკის შემუშავებაში და სხვ. არსებული კვლევები და ინტერდისციპლინური თანამშრომლობა აუცილებელია ამ რთული ეკონომიკური საკითხების გადასაჭრელად და პოლიტიკის გადაწყვეტილებების ეფექტიანად წარმართვისთვის.
ქცევითი ეკონომიკა და ინსტიტუციური ეკონომიკა – ორი საინტერესო დისციპლინაა, რომლებიც შეისწავლიან, თუ როგორ იღებენ ადამიანები გადაწყვეტილებებს და როგორ მოქმედებს ინსტიტუტები ჩვენს ქცევაზე. სტატიაში წარმოჩენილია ამ ორ სფეროს შორის მსგავსება და განსხვავებები, თუ როგორ გამოიყენება ექსპერიმენტული მეთოდები ეკონომიკური ქცევის ჩვენეული გაგების გასაღრმავებლად. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ინსტიტუციური ეკონომიკის სფერო მრავალფეროვანია და ამჟამად მსოფლიო სამეცნიერო წრეებში ჩატარებული კვლევები თემების საკმაოდ ფართო სპექტრს მოიცავს.
ექსპერიმენტული ინსტიტუციური ეკონომიკა – კვლევის ეს მიმართულება აერთიანებს ლაბორატორიულ ექსპერიმენტებს და თეორიულ მოდელებს, რათა მისი საშუალებით მეცნიერებმა გააანალიზონ ინსტიტუციური მოწყობის გავლენა ეკონომიკურ ქცევასა და შედეგებზე. ვერნონ სმიტმა, ელინორ ოსტრომმა და ჟან ტიროლმა მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს ამ სფეროში.
ქცევითი და ექსპერიმენტული ინსტიტუციური ეკონომიკა არის ეკონომიკის ქვედარგი, რომელიც აერთიანებს როგორც ქცევითი ეკონომიკის, ასევე ექსპერიმენტული ეკონომიკის შეხედულებებს, რათა შეისწავლოს, თუ როგორ ახდენენ ინსტიტუტები გავლენას ეკონომიკურ ქცევასა და შედეგებზე.
ქცევითი ეკონომიკა არის ეკონომიკის დარგი, რომელიც აერთიანებს ფსიქოლოგიისა და სხვა სოციალური მეცნიერებების შეხედულებებს იმის გასაგებად, თუ როგორ ხდება ინდივიდების მიერ ტრადიციული ეკონომიკური მოდელების მიერ მიღებული რაციონალური, პირადი ინტერესების მქონე ქცევისგან გადახვევა. ის იკვლევს, თუ როგორ მოქმედებს კოგნიტური მიკერძოება, ევრისტიკა, ემოციები და სოციალური გავლენა გადაწყვეტილების მიღებაზე. ქცევითი ეკონომიკა აერთიანებს ეკონომიკისა და ფსიქოლოგიის ელემენტებს იმის გასაგებად, თუ როგორ და რატომ იქცევიან ადამიანები ისე, როგორც იქცევიან რეალურ სამყაროში. ის განსხვავდება ნეოკლასიკური ეკონომიკისგან, რომელიც ვარაუდობს, რომ ადამიანების უმეტესობას აქვს კარგად განსაზღვრული პრეფერენციები და იღებენ კარგად ინფორმირებულ, საკუთარი ინტერესების მქონე გადაწყვეტილებებს ამ პრეფერენციების საფუძველზე. (https://news.uchicago.edu/explainer/what-is-behavioral-economics).
ექსპერიმენტული ეკონომიკა გულისხმობს კონტროლირებადი ექსპერიმენტების ჩატარებას ეკონომიკური თეორიებისა და ჰიპოთეზების შესამოწმებლად. ამ ექსპერიმენტებში მკვლევარები ქმნიან კონტროლირებად გარემოს, სადაც სუბიექტები (როგორც წესი, ინდივიდები ან ჯგუფები) იღებენ ეკონომიკურ გადაწყვეტილებებს, რაც იძლევა კონკრეტულ პირობებში დაკვირვებების და ანალიზის საშუალებას. ექსპერიმენტული ეკონომიკა ხელს უწყობს ეკონომიკური თეორიების შემოწმებას კონტროლირებადი და განმეორებადი გზით.
ინსტიტუციური ეკონომიკა შეისწვალის ინსტიტუტების როლს (ფორმალური და არაფორმალური წესები, ნორმები და ორგანიზაციები) ეკონომიკური ქცევისა და შედეგების ფორმირებაში. იგი იკვლევს, თუ როგორ ზემოქმედებენ ინსტიტუტები ეკონომიკურ ტრანზაქციებზე, საკუთრების უფლებებზე, კონტრაქტებსა და მთლიანად ბაზრის ფუნქციონირებაზე.
ახალი ინსტიტუციური ეკონომიკა (New Institutional Economics – NIE) არის პერსპექტიული ეკონომიკური მიმართულება, რომელიც ცდილობს გააფართოვოს ეკონომიკა იმ ინსტიტუტებზე (ანუ სოციალურ და სამართლებრივ ნორმებსა და წესებზე) ფოკუსირებით, რაც საფუძვლად უდევს ეკონომიკურ საქმიანობას, ასევე გააანალიზოს საკითხები, რომლებიც დარჩა ადრინდელი ინსტიტუციური ეკონომიკისა და ნეოკლასიკური ეკონომიკის მიღმა. ახალი ინსტიტუციური ეკონომიკა არის ძლიერი ინსტრუმენტი რეალური სამყაროს ფენომენის გასაგებად. ეს იკვლევს პასუხებს ფუნდამენტურ კითხვებზე ეკონომიკის ორგანიზაციის, ზრდისა და განვითარების შესახებ, მაგალითად, რატომ არის ზოგიერთი ქვეყანა მდიდარი და ზოგი ღარიბი? რატომ არის ორგანიზებული აქტივობა ფირმების, ბაზრების ან სხვა ალტერნატიული ორგანიზაციული გადაწყვეტილებების სახით? როდის ხდება საერთო რესურსების ზედმეტად ექსპლუატაცია? (Ménard C., Shirley, M., 2022).
კულტურული ნორმები ფუნდამენტური ფაქტორია როგორც ინსტიტუციურ, ასევე ქცევით ეკონომიკაში. ისინი გავლენას ახდენენ იმ წესებსა და რეგულაციებზე, რომლებიც მართავენ ეკონომიკურ საქმიანობას, აყალიბებენ ინდივიდუალურ ქცევას და გადაწყვეტილების მიღებას. ამ კულტურული ნორმების გაგება გადამწყვეტია ეკონომისტებისა და პოლიტიკის შემქმნელებისთვის ეფექტიანი პოლიტიკისა და ინტერვენციების შემუშავებისთვის სხვადასხვა ეკონომიკური კონტექსტით.
ქცევითი და ინსტიტუციური ეკონომიკა სწრაფად განვითარებადი სფეროებია, რომლებიც გვთავაზობენ ღრმა ხედვას იმის შესახებ, თუ როგორ იღებენ ადამიანები გადაწყვეტილებებს და როგორ აყალიბებენ ინსტიტუტები ჩვენს ეკონომიკურ ქცევას. ექსპერიმენტულმა მეთოდმა გადამწყვეტი როლი ითამაშა ორივე დისციპლინაში, რაც მკვლევარებს საშუალებას აძლევს შეაგროვონ მონაცემები და გააუმჯობესონ ეკონომიკური ქცევის გაგება. ამ სფეროების შესწავლით მოსალოდნელია კიდევ უფრო მეტი ინფორმაციის მიღება ადამიანთა ქცევასა და ეკონომიკურ ინსტიტუტებს შორის კომპლექსური ურთიერთკავშირით.
საკვანძო სიტყვები: ქცევითი ეკონომიკა, ინსტიტუციური ეკონომიკა, ახალი ინსტიტუციური ეკონომიკა, ექსპერიმენტული ეკონომიკა.
References:
Chen S.C.Y., Webster C. (2012), Institutional Economics: New, Pages 78-85. https://doi.org/10.1016/B978-0-08-047163-1.00640-8
Obińska-Wajda, Emilia (2016) : The new Institutional Economics – main theories, e-Finanse: Financial Internet Quarterly, ISSN 1734-039X, University of Information Technology and Management, Rzeszów, Vol. 12, Iss. 1, pp. 78-85, https://doi.org/10.14636/1734-039X_12_1_008
https://www.econstor.eu/bitstream/10419/197429/1/869508067.pdf
Zimbauer D. (2001). FROM NEO-CLASSICAL ECONOMICS TO NEW INSTITUTIONAL ECONOMICS AND BEYOND – PROSPECTS FOR AN INTERDISCIPLINARY RESEARCH PROGRAMME, Working Paper Series LSE Development Studies Institute London School of Economics and Political Science No.01-12, ISSN 1470-2320 . https://www.files.ethz.ch/isn/137950/WP12.pdf
Marsh A. (2012). Economic Approaches to Housing Research, , in International Encyclopedia of Housing and Home, 2012. https://www.sciencedirect.com/topics/social-sciences/institutional-economics
Behavioral Economics, Explained, Explainer Series, Learn more about Breakthroughs Pioneered at the University of Chicago. https://news.uchicago.edu/explainer/what-is-behavioral-economics
New Institutional Economics and the Digital Economy (2022). The Digital Economy and the European Labour Market
Luc Manh Hien, Pham Thi Thuy Van, Nguyen Thi Anh Tram, Le Thi Hai Ha, Mai Thi Anh Dao (2022), DETERMINANTS INFLUENCING THE INTENTION TO SWITCH INTERNET SERVICE PROVIDERS OF CONSUMERS: APPLICATION OF TRANSACTION COSTS THEORY, https://doi.org/10.22495/cgobrv6i3p5
Advanced Introduction to New Institutional Economics (Elgar Advanced Introductions series), ISBN-13978-1789904505, Edward Elgar Publishing, January 31, 2022
Institutional Economics, S.C.Y. Chen, C. Webster, in International Encyclopedia of Housing and Home, 2012. https://www.sciencedirect.com/topics/social-sciences/institutional-economics
Bitektine Alex, Jeffrey W. Lucas and Oliver Schilke (2018). “Institutions under a Microscope: Experimental Methods in Institutional Theory”, in Alan Bryman and David A. Buchanan (eds), Unconventional Methodology in Organization and Management Research (Oxford, 2018; online edn, Oxford Academic, 19 Apr. 2018), https://doi.org/10.1093/oso/9780198796978.003.0008, accessed 16 Nov. 2023.
Dequech D. (2006). Institutions and Norms in Institutional Economics and Sociology. Journal of Economic Issues, 40(2), 473–481. http://www.jstor.org/stable/4228270
MÉNARD C., & SHIRLEY M. (2022). Advanced Introduction to New Institutional Economics. Elgar Advanced Introductions Series, ISBN: 978 1 78990 450 5 Extent: 200 pp.
MÉNARD C., & SHIRLEY M. (2014). The Future of new Institutional Economics: From early Intuitions to a New Paradigm? Journal of Institutional Economics, 10(4), 541-565. DOI: https://doi.org/10.1017/S174413741400006X
Serra D. (2012). The Experimental Method in Economics: old Issues and New Challenges. Revue de Philosophie Economique, 13, 3-19. https://doi.org/10.3917/rpec.131.0003
The Legacy of Douglass North, (2014).Institutions, Property Rights and Economic Growth. Edited by Sebastian Galiani and Itai Sened. Publisher: Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781107300361
Riedl A. (2010). Behavioral and Experimental Economics Do Inform Public Policy. FinanzArchiv / Public Finance Analysis, 66(1), 65–95. http://www.jstor.org/stable/40913246
Von Reden S., & Kowalzig B. (2022). New Institutional Economics, Economic Growth, and Institutional Change. In S. Von Reden (Ed.), The Cambridge Companion to the Ancient Greek Economy (Cambridge Companions to the Ancient World, pp. 347-359). Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/9781108265249.023
Diversity of Experimental Methods in Economics (2019)., Editors Toshiji Kawagoe, Hirokazu Takizawa, Published by Springer Singapore, ISBN 978-9-81-136064-0, 978-9-81-136065-7. DOI 10.1007/978-981-13-6065-7
DROUVELIS, M. (2021). INTRODUCTION. In Social Preferences: An Introduction to Behavioural Economics and Experimental Research (pp. 1–12). Agenda Publishing. https://doi.org/10.2307/j.ctv1wgvb4b.4
DROUVELIS M. (2021). Social Preferences: An Introduction to Behavioural Economics and Experimental Research, Agenda Publishing. Pages: 210. https://www.jstor.org/stable/j.ctv1wgvb4b. https://doi.org/10.2307/j.ctv1wgvb4b
Fehr E., Experimental and Behavioral Economics, Univ. of Zürich & MIT, Lecture 1-2. https://web.mit.edu/14.193/www/Fehr-MIT-Lecture1-2.pdf
https://www.sciencedirect.com/topics/social-sciences/institutional-economics
https://cadmus.eui.eu/handle/1814/20535
https://www.elgaronline.com/edcollbook/9781840642254.xml
https://news.uchicago.edu/explainer/what-is-behavioral-economics
Keywords: Behavioral Economics, Institutional Economics, New Institutional Economics, Experimental Economics.
JEL Codes: D00, D01, D02, D03