ჟურნალი N 2. 2023

წინამდებარე სტატიაში მსჯელობაა ისეთი მნიშვნელოვანი ეკონომიკური ტერმინების, როგორიცაა „Human Resource” და „Human Capital”-ის ქართული თარგმანის შესახებ. აგრეთვე, გამოთქმულია ჩვენი მოსაზრება თსუ-ის ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის დღევანდელი სახელწოდების მიზანშეწონილობის თაობაზე.
ქართული ეკონომიკური ტერმინოლოგიის დახვეწისა და სრულყოფის საკითხებს ყოველთვის დიდი ყურადღება ექცეოდა. ამ მხრივ განსაკუთრებით საინტერესო და მნიშვნელოვანია აკადემიკოსების: პ. გუგუშვილის, ვ. ჩანტლაძის, ვლ. პაპავას, ა. სილაგაძის, მ. ჯიბუტის, საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის წევრ-კორესპოდენეტის ლ.ჩიქავას და სხვათა მოსაზრებები.
დღეს, როგორც ამას სამართლიანად აღნიშნავენ აკადემიკოსები ვლ. პაპავა და ა. სილაგაძე, ქართული ეკონომიკური ტერმინოლოგიის სრულყოფის მიმართულებით ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევაა საბაზრო ეკონომიკის შესატყვისი უცხოური ტერმინების ქართულ ენაზე თარგმნა (პაპავა ვლ., სილაგაძე ა. 2019, 180).
ამასთან, მთლიანად ვიზიარებთ აკადემიკოსების ვლ. პაპავასა და ა. სილაგაძის მოსაზრებას იმის შესახებ, რომ ამა თუ იმ ტერმინის დადგენისას, უნდა დავეყრდნოთ ქართული მრავალსაუკოვანი ტრადიციების მქონე სალიტერატურო ენას.
საკვანძო სიტყვები: ადამიანური რესურსი, ადამიანური კაპიტალი, ფაკულტეტი

შესავალი

დღეს ქართულ ეკონომიკურ ლიტერატურასა და ოფიციალურ სახელმწიფო დოკუმენტებში ინგლისური ტერმინების „Human Resource” და „Human Capital”-ის შესატყვისად, უმეტესად დამკვიდრებულია ტერმინი „ადამიანური რესურსები“ და „ადამიანური კაპიტალი“. თუმცა, არსებობს განსხვავებული მოსაზრებანი. მოკლედ მათ შესახებ.
აკადემიკოსების - პ. გუგუშვილის, ვ. ჩანტლაძის, საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის წევრ-კორესპოდენტის ლ. ჩიქავასა და ა. კოშკელიშვილის ავტორობით გამოცემულილექსიკონის-“ეკონომიკური და დემოგრაფიული ტერმინოლოგია(რუსულ-ქართული და ქართულ-რუსული)“, რუსულ-ქართულ ნაწილში ინგლისური „Human”-ის შესატყვისი „человеческий“ ქართულად ასეა თარგმნილი: „ადამიანისეული, ადამიანისა, ადამიანისეული ინტელექტუალური კაპიტალი“. რაც შეეხება აღნიშნული ლექსიკონის ქართულ-რუსულ ნაწილს, აქ სიტყვა „ადამიანისეულის“ შესატყვისად მიჩნეულია რუსული გამოთქმა „человеческий“ (გუგუშვილი პ. და სხვ. 2001, 297- 317).
ეკონომიკურ ლექსიკონში, რომლის შემდგენლებია პროფესორები: ა.სილაგაძე (ხელმძღვანელი),გ. გოშაძე, ვ. ზურაბიშვილი, და თ. დემეტრაშვილი, სიტყვა „ადამინისეულის“ ნაცვლად გამოყენებულია სიტყვა „ადამიანური“ და მოცემულია ტერმინის „ადამიანური ინტელექტუალური კაპიტალის“ განმარტება (სილაგაძე ა. და სხვ.,2001, 6.).
საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპოდენტის ა. სილაგაძის საერთო რედაქციით გამოცემულ ეკონომიკის ენციკლოპედიურ ლექსიკონში, რომლის ავტორ-შემდგენლებია პროფესორები: ა. სილაგაძე, ვ. ზურაბიშვილი, თ. დემეტრაშვილი და უფროსი მასწავლებელი თ. ათანელიშვილი, ადამიანებში განსახიერებული კაპიტალი გამოხატულია ტერმინით-“კაპიტალი ადამიანისეული“,„პროფესიული“, ინტელექტუალური“. რაც შეეხება ტერმინს-“Human Resource“, მოცემულ ლექსიკონში მის ქართულ შესატყვისად მიჩნეულია ტერმინი- „რესურსი შრომითი“(სილაგაძე ა. და სხვ., 2005, 541).
პროფესორი რ. ასათიანი, მის მიერ შედგენილ ეკონომიკისა და ბიზნესის ლექსიკონში, ტერმინების „Human Resource“სა და „Human Capital“-ის ქართულ შესატყვისად მიიჩნევს ტერმინებს: „ადამიანური რესურსები“ და „ადამიანისეული კაპიტალი“ (ასათიანი რ., 2010, 11).
ბოლო პერიოდში ჟურნალ „ეკონომიკისა და ბიზნესის სარედაქციო კოლეგიის დადგენილებით, დამკვიდრდა „ადამიანკაპიტალის“ ტერმინი. უნდა აღინიშნოს, რომ მოსაზრებას ტერმინი „Human Capital” ქართულ ენაზე ითარგმნოს სიტყვებით -“ადამიანკაპიტალი“, ვერ დავეთანხმებით. მოცემულ შემთხვევაში აღნიშნული ტერმინი ინგლისურიდან თარგმნილია სიტყვა-სიტყვით (Human Capital”- ”ადამიანკაპიტალ“-ი). საქმე ისაა, რომ ინგლისურ ენასა და ქართულ ენაში სიტყვათწყობის გრამატიკული წესები მკვეთრად განსხვავებულია. მაგალითად, ინგლისურში საგნის რაიმე თვისების გამომხატველი სიტყვა საწყისი ფორმითაა წარმოდგენილი (უმეტესად, სახელობით ბრუნვაში), ხოლო ქართულ ენაში ზედსართავის სახითაა წარმოდგენილი ან შესაბამის ბრუნვაშია. იმ შემთხვევაში, თუ მოცემული ინლისური ტერმინის ქართულ ენაზე ჟურნალისეული თარგმანის ლოგიკას გავიზიარებთ, მაშინ თბილისის მეტროპოლიტენის სადგურების სახელწოდებები იქნება: „თავისუფლებამოედანი“, „სადგურიმოედანი“, „ტექნიკა უნივერსიტეტი“, „მედიცინაუნივერსიტეტი და ა. შ., რაც, ცხადია არ იქნებოდა სწორი.
როგორც ჩანს, ტერმინების „Human Resource“-სა და „Human Capital“ის ქართულად თარგმნისას, ზემოჩამოთვლილ ავტორთა მოსაზრებებში მთავარი განსხვავება ისაა, რომ რესურსების სახეობის განსაზღვრისას ზოგიერთი იყენებს სიტყვას-“ადამიანისეული“, ზოგიერთი კი სიტყვას-“ადამიანური“.

„ადამიანური“თუ “ადამიანისეული“

ზემოაღნიშნული ავტორების მოსაზრებებისა და შესაბამისი სხვადასხვა ლექსიკონის სათანადო შესწავლის საფუძველზე, ვფიქრობთ,რომ მოცემულ შემთხვევაში უფრო მართებულია რესურსების სახეობის განსაზღვრისას გამოვიყენოთ ქართული სიტყვა-“ადამიანური“, როგორც ეს დღეს, როგორც უკვე აღინიშნა, უმეტეს შემთხვევაში დამკვიდრებულია ქართულ ეკონომიკურ ლიტერატურასა და ოფიციალურ სახელმწიფო დოკუმენტებშიდა არა სიტყვა-“ადამიანისეული“. რაც შეეხება სიტყვა „ადამიანისეულს“, მას იშვიათად იყენებენ ქართულ ენაზე მსჯელობისას (მითუმეტეს, აზრის წერილობითი ფორმით გადმოცემისას). შემთხვევითი არაა,რომ ისეთ ცნობილ ლექსიკონებში, როგორიცაა ქართული ენისგანმარტებითი ლექსიკონი (სარედაქციო კოლეგი: აბაშიძე ირ. და სხვ., 1986, 16), ქართული ენის ორთოგრაფიული ლექსიკონი (ვ. თოფურია, ივ. გიგინეიშვილი,1998,27), ქათულ-რუსულილექსიკონებები (ტ.8,1983, 832; ტ.9,1959,631) სიტყვა „ადამიანისეული“ საერთოდ არაა ხსენებული .
წინამდებარე სტატიაში განხილული ეკონომიკური ტერმინების ქართულ თარგმანზე ანალოგიური მოსაზრებაა გატარებული ჩვენ მიერ 2008 წელს გამოცემულ ცნებებისა და განსაზღვრებების ლექსიკონში, რომელშიაც ზემოთ განხილული შესაბამისი ტერმინები მოხსენიებულია სახელწოდებით:„ადამიანური კაპიტალის თეორია“, „ადამიანური კაპიტალის ინდექსი“, „ადამიანური (ინტელექტუალური) კაპიტალი“, „ადამიანური რესურსები“ ( პაიჭაძე ნ., 2008, 2,3 ).

თსუ-ის ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის ამჟამინდელი სახელწოდების შესახებ.

ფაკულტეტი, ზემოაღნიშნული დასახელებით, თსუ-ში შეიქმნა 2005 წელს, იმ დროისათვის უნივერსიტეტში ფუნქციონირებადი ეკონომიკური პროფილის ფაკულტეტების შერწყმის საფუძველზე. ვფიქრობ, რომ მოცემული ფაკულტეტისთვის აღნიშნული სახელწოდება არასწორადაა შერჩეული შემდეგ გარემოებათა გამო: 1.ფაკულტეტის სახელწოდებისგან გამომდინარეობს, რომ თითქოს ბიზნესი არაა ეკონომიკის მთავარი შემადგენელი ნაწილი; 2.ბიზნესი, სხვა მეცნიერებებთან ერთად (ფსიქოლოგია, სოციოლოგი და ა. შ.) ეკონომიკურ და ტექნოლოგიურ მეცნიერებათა შესწავლის ობიექტია; 3.ფაკულტეტის სახელწოდებაში არ ჩანს ბიზნესის რომელი მხარეა ნაგულისხმევი (ეკონომიკური თუ ტექნოლოგიური).
ვფიქრობთ უფრო გამართლებული იქნება, თუ აღნიშნული ფაკულტეტის სახელწოდებაში ტერმინი „ბიზნესი“ შეიცვლება ტერმინებით „ბიზნესისა და ადმინისტრირების“, ანუ მას ასეთი სახელწოდება ექნება: „ეკონომიკისა და ბიზნესის ადმინისტრირების ფაკულტეტი“. ნიშანდობლივია, რომ როგორც ჟურნალის „ეკონომიკა და ბიზნესი“ სარედაქციო კოლეგიის უცხოელი წევრების ჩამონათვალიდან ჩანს, სწორედ ასეთივე სახელწოდება აქვს ტარტუს უნივერსიტეტში ფუნქციონირებად ანალოგიურ ფაკულტეტს. ცხადია, ფაკულტეტის აღნიშნული სახელწოდება უფრო შეესაბამება ფაკულტეტზე ფუნქციონირებად სწავლების სამივე საფეხურზე არსებულ სასწავლო პროგრამებს.

ლიტერატურა:
• პაპავა ვ., სილაგაძე ა. (2019). ერთი საკვანძო ეკონომიკური ტერმინის-”GrossDomestic Product”-ის ქართული სახელწოდების შესახებ. თბ., ჟურნ. „ეკონომიკა და ბიზნესი“, #1, გვ. 180.
• გუგუშვილი პ.,ჩანტლაძე ვ., ჩიქავა ლ., კოშკელიშვილი ა. (2001).ეკონომიკური და დემოგრაფიული ტერმინოლოგია (რუსულ-ქართული და ქართულ-რუსული), თბ., საგამომცელო ფირმა „სიახლე“.
• სილაგაძე ა., გოშაძე გ., ზურაბიშვილი ვ., დემეტრაშვილი თ. (2001).ეკონომიკური ლექსიკონი. თბ., თბილისის უნივერსიტეტის გამომცელობა.
• სილაგაძე ა., გოშაძე გ., ზურაბიშვილი ვ., დემეტრაშვილი თ., ათანელიშვილი თ. (2005).ეკონომიკის ენციკლოპედიური ლექსიკონი. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა.,
• ასათიანი რ. (2010).ეკონომიკისა და ბიზნესის ლექსიკონი. თბ., საგამომცელო ფირმა „სიახლე“.
• ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი, (1986).სარედაქციო კოლეგია: აბაშიძე ირ., მეტრეველი რ., ჩიქობავა არნ. (მთავარი რედაქტორი), ძიძიგური შ., ჭაბაშვილი მ. (მთავარი რედაქტორის მოადგილე), თბილისი.
• თოფურია ვ., გიგინეიშვილიივ. (1998). ქართული ენის ორთოგრაფიული ლექსიკონი, თბ.,გამომცემლობა „საბჭოთა საქართველო“.
• რუსულ-ქართული ლექსიკონი. (1983).საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ენათმეცნიერების ინსტიტუტი, თბ., გამომცელობა „საბჭოთა საქართველო“.
• რუსულ-ქართული ლექსიკონი (1959).საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ენათმეცნიერების ინსტიტუტი, მესამეტომი., თბ.,საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა.
• პაიჭაძე ნ.(2008).ცნებებისა და განსაზღვრებების ლექსიკონი, თბ., თბილისის უნივერსიტეტის გამოცემლობა.