პროფესორ მურმან ცარციძის ნაშრომი, მიმდინარე გლობალური კრიზისის პირობებში საქართველოს, მთელი მისი საზოგადოების ყველაზე მნიშვნელოვან საჭირბოროტო პრობლემებს ეხება. თანამედროვე გლობალიზაციის ეპოქაში სიღარიბე, როგორც სოციალური მოვლენა, მსოფლიოს კომპლექსური პრობლემაა როგორც ეკონომი­კური, სოციალური, კულტურული, ასევე პოლიტიკური თვალსაზრისით და მას დესტა­ბილიზაციის საკმაოდ მაღალი პოტენციალი გააჩნია. ის პირდაპირ ზემო­ქმედებს ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების დონეზე, სოციალური სამართლია­ნობის პრინციპის დაცვის ხარისხზე და წარმოადგენს მნიშვნელოვან ორიენტირს სახელმწიფოს სოციალური პოლიტიკის ფორმირებისას. შეიძლება ითქვას, რომ ის  უშუალო გავლენას ახდენს ნებისმიერი ადამიანის ცხოვრების დონის ამსა­ხველ ისეთ საბაზო მახასიათებლებზე, როგორიცაა ჯანმრთელობისა და განათლე­ბის დონე. უფრო მეტიც, თანამედროვე მსოფლიოში ბევრი მკვლევარის მიერ უმუშევრობა და სიღარიბე განიხილება, როგორც ტერორიზმის განმაპირობებელი ერთ-ერთი ფაქტორი. საქართველოში აღნიშნულ პრობლემებთან დაკავშირებით ცალკეულ მკვლევართა მიერ, არაერთი საკმაოდ მნიშვნელოვანი და ძალზე საინტერესო ნაშრომია შექმნილი. თუმცა, მათი კომპლექსური, სისტემური შესწავლა განსაკუთრებით ბოლო წლებსა და პანდემიის პერიოდში, ნაკლებადაა წარმოდგენილი. შესაბამისად, უმუშევრო­ბისა და სიღარიბის როგორც განსაკუ­თრებული სოციალურ-ეკონომიკურ მოვლენებთან დაკავშირებული პრობლემების კვლევამ უდიდესი როლი და მნიშვნელობა შეიძინა, განსაკუთრებით მიმდინარე გლობალური კრიზისის პირობებში. უდავოა, რომ მისი დაძლევის გარეშე შეუძლებელი იქნება ქვეყანაში შრომი­თი ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესება და საბოლოოდ - მოსახლეობის ცხოვრების დონის ამაღლება.

ზემოაღნიშნული ვითარების ფონზე ავტორის მიზანია უმუ­შევ­რო­ბა­სა და სი­ღა­რი­ბეს­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი მაკ­რო­ე­კო­ნო­მი­კუ­რი პრობ­ლე­მე­ბის, მათ­ზე ზე­მოქ­მე­დი ფაქ­ტო­რე­ბის, გა­მომ­წვე­ვი მი­ზე­ზე­ბის კვლე­ვა და უმუშევრობის ნე­გა­ტი­უ­რი სო­ცი­ა­ლურ­-ე­კო­ნო­მი­კუ­რი შე­დე­გე­ბის შე­ფა­სე­ბა. სა­ქარ­თვე­ლოში შესაბამისად, კვლევის მიზნიდან გამომდინარე, ნაშრომში ავტორის მიერ დასმულია და მაღალ მეცნიერულ დონეზეა გადაწყვეტილი ძალზე მნიშვნელოვანი და საყურადღებო საკითხები. კერძოდ, ნაშრომის პირველ თავში ავტორის მიერ შე­ფა­სე­ბუ­ლია უმუ­შევ­რო­ბა, რო­გორც მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი მაკრო­ე­კო­ნო­მი­კუ­რი კა­ტე­გო­რი­ა, მწვა­ვე სო­ცი­ა­ლურ­-ე­კო­ნო­მი­კუ­რი მოვ­ლე­ნა და ფე­ნო­მე­ნი. თანამედროვე ეკონომიკური თეორიებისა და კონცეფციების ღრმამეცნიერული ანალიზისა და მიმოხილვის საფუძველზე ავტორი ახლებურად აყალიბებს უმუშევრობის გამომწვევი მიზეზებისა და მასზე მოქმედი ფაქტორების კლასიფიკაციას. მათ შორის გამოყოფილია და განზოგადებულია ხუთი ძირითადი ჯგუფი. კერძოდ:

• სტრუქტურული ძვრები ეკონომიკაში  გამოიხატება იმაში, რომ ახალი ტექნო­ლოგიებისა და აღჭურვილობის დანერგვა იწვევს გარკვეული კატეგორიის დასაქმებულთა, ანუ ჭარბი სამუშაო ძალის შემცირებას;
• ეკონომიკური ვარდნა ან დეპრესია, რაც აიძულებს დამსაქმებლებს შეამცირონ მოთხოვნა ყველა რესურსზე, მათ შორის სამუშაო ძალაზე;
• მთავრობისა და პროფკავშირების პოლიტიკა ხელფასების სფეროში: მინიმა­ლუ­რი ხელფასის ზრდა ადიდებს წარმოების ხარჯებს და ამით ამცირებს შრომაზე მოთხოვნას, რაც ილუსტრირებულია შრომის ბაზრის კლასიკური მოდელით;
• ეკონო­მიკის ცალკეულ სექტორებში, დარგებში წარმოების დონის სეზონური ცვლილე­ბები;
• მოსახლეობის დემოგრაფიული სტრუქტურის ცვლილებები, კერძოდ შრომის­უნა­რიანი ასაკის მოსახლეობის მატება, რაც ზრდის  მიწოდებას შრომაზე, კონკურენციას შრომის ბაზარზე და შესაბამისად,  უმუშევრობის ალბათობას.

       ნაშრომის მეორე თავში გან­ხი­ლუ­ლია სა­მუ­შაო ძა­ლის, უმუ­შევ­რო­ბის აღ­რიცხ­ვის მე­თო­დო­ლო­გი­უ­რი სა­ფუძ­ვლე­ბი და მი­სი ძი­რი­თა­დი ფორ­მე­ბი სა­ქარ­თვე­ლო­ში. საყურა­დღე­ბოა, რომ ავტორი დეტალურად აანალიზებს ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეო­ბის, დასაქმებისა და უმუშევრობის სტატუსის შეფასების ახალ მეთოდოლოგიას, რომე­ლიც შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის (შსო) ახალი სტან­დარ­ტე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად 2020 წლის ბოლოს დანერგა ქვეყანაში. აფასებს მის შედეგებს, წარმოადგენს ძველი და ახალი მაჩვენებლების შედარებით ანალიზს და შედეგად აყალიბებს ძალზე საინტერესო და მნიშვნელოვან დასკვნებს. სა­ქარ­თვე­ლო­ში არ­სე­ბუ­ლი სო­ცი­ა­ლურ­-ე­კო­ნო­მი­კუ­რი ვი­თა­რე­ბი­დან და შრო­მის ბაზ­რის ფორ­მი­რე­ბის თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბე­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, ნაშრომის აღნიშნულ ნაწილში ასევე წარმოდგენილია უმუშევრობის ტი­პებისა და ფორმების ახლებური კლასიფიკაცია და მისი განმსაზღვრელი კრიტერიუმები. კერძოდ: აღრიცხვის ფორმების მიხედვით გამოყოფილია რეალური (ფაქტიური) და ოფიცია­ლური (რეგისტრირებული) უმუშევრობა;  ეკონომიკის მასშტაბების, დონის მიხედვით-საერთო, რეგიონული და დარგობრივი უმუშევრობა; სოციალურ-დემოგრაფიული ნიშნის მიხედვით-ქალების, მამაკაცების, ახალგაზრდების, შეზრუდული შესაძლებლო­ბების მქონე პირების (შშმპ), პენსიონერების, ინვალიდების, ასევე უმუშევრობა ცალკე­ული პროფესიული ჯგუფების მიხედვით; წარმოშობის მიზეზების მიხედვით-ფრიქციუ­ლი, სტრუქტურული (ტექნოლოგიური), სეზონური უმუშევრობა; გამოვლინების ხასიათის მიხედვით:  ღია და ფარული უმუშევრობა. მაკ­რო­ე­კო­ნო­მი­კუ­რი სტა­ბი­ლუ­რო­ბი­სა და მდგრა­დი ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის მიზ­ნე­ბი­სათ­ვის ავტორი გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი მნიშ­ვნე­ლო­ბა ანი­ჭე­ბს უმუ­შევ­რო­ბის დო­ნი­სა და დი­ნა­მი­კის, როგორც რა­ო­დე­ნობ­რივ, ისე ხარისხობრივ ასპექტით  შე­ფა­სე­ბას. კერძოდ, სა­ქარ­თვე­ლოს შრომის ბაზარზე არსებული რე­ა­ლო­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, უმუ­შევ­რო­ბის შე­ფა­სე­ბი­სათ­ვის იგი მიზანშეწო­ნილად მიიჩნევს სა­ერ­თა­შო­რი­სო პრაქ­ტი­კა­ში აპ­რო­ბი­რე­ბუ­ლი შემდეგი ძირითადი მაჩ­ვე­ნე­ბლების გამოყენებას: უმუ­შე­ვარ­თა რიცხ­ოვ­ნო­ბა,  უმუ­შევ­რო­ბის დო­ნე, უმუ­შევ­რო­ბის ხან­გრძლი­ვო­ბა,  უმუ­შე­ვარ­თა სქე­სობ­რივ­-ა­სა­კობ­რი­ვი სტრუქ­ტუ­რა, უმუ­შე­ვარ­თა პრო­ფე­სი­ულ­-კვა­ლი­ფი­ცი­უ­რი სტრუქ­ტუ­რა, უმუ­შე­ვარ­თა დარ­გობ­რი­ვი და ტე­რი­ტო­რი­ულ­-რე­გი­ო­ნუ­ლი სტრუქ­ტუ­რა, შრო­მის ბაზ­რის და­ძა­ბუ­ლო­ბის კო­ე­ფი­ცი­ენ­ტი და სხვა.

       ნაშრომის მესამე თავში განხილულია „უმუშევრობის ბუნებრივი დონის“ თანამე­დრო­ვე კონცეფციები, ქართველი და უცხოელი მეცნიერებების შეხედულებების ანალი­ზის საფუძველზე წარმოდგენილია მასზე მოქმედი ფაქტორების კლასიფიკაცია. განსაკუ­თრებული ყურადღება ეთმობა უმუ­შევ­რო­ბის ბუ­ნებ­რი­ვი დო­ნის შეფასებისა და მისი დონის გაანგარიშების თანამედროვე მეთოდების, მიდგომების მიმოხილვას.

       ნაშრომის მეოთხე თავში ავტორის მიერ გა­ა­ნა­ლი­ზე­ბუ­ლი და შე­ფა­სე­ბუ­ლია უმუშევ­რო­ბი­ს თა­ნა­მედ­რო­ვე მდგო­მა­რე­ო­ბა სა­ქარ­თვე­ლო­ში. დამუშავებულია აღნიშნულ სფეროში არსებული ძალზე მდიდარი სტატისტიკური მასალა, როგორც მთლიანად ქვეყნის, ასევე მისი რეგიონების დონეზე. უმუშევრობის დონის მახასიათებელი მაჩვენებლის ანალიზი მოცემულია სხვადასხვა ჭრილით, სამუშაო ძალის აღრიცხვის როგორც ძველი, ასევე ახალი მეთოდოლოგიის გამოყენების პირობებში. განასაკუთრებით საყურადღებოა უმუ­შევ­რო­ბის დო­ნის მაჩ­ვე­ნებ­ლის დიფე­რენ­ცი­ა­ცი­ის ხა­რის­ხის შე­ფა­სე­ბა, შრო­მის რე­გი­ო­ნუ­ლი ბაზ­რე­ბის ტე­რი­ტო­რი­უ­ლი დის­ბა­ლან­სის მას­შტა­ბე­ბის გა­მოვ­ლე­ნა-შეს­წავ­ლა ზო­გი­ერ­თი რა­ო­დე­ნობ­რი­ვი და ხარის­ხობ­რი­ვი მაჩ­ვე­ნებ­ლის კო­რე­ლა­ცი­ურ­-რეგ­რე­სი­უ­ლი ანა­ლი­ზის სა­ფუძ­ველ­ზე, ავტორი აყალიბებს საინტერესო დასკვნებს საქართველოში უმუშევრობის თავისებურებებისა და მისი გამომწვევი მიზეზების შესახებ. საყურადღებოა, რომ მისი აზრით საქარ­თვე­ლო­ში უმუ­შევ­რო­ბა წარმოადგენს ყვე­ლა­ზე მწვა­ვე სო­ცი­ა­ლურ­ეკონომი­კუ­რ პრობ­ლე­მასა და აქ­ტუ­ა­ლუ­რ გა­მოწ­ვე­ვა­ს და სწორედ ის არის ქვე­ყა­ნა­ში სიღარი­ბის გან­მა­პი­რო­ბე­ბელ მთა­ვარი ფაქ­ტო­რი. აქვე ავტორი, საერთაშორისო მეთოდოლოგიის გამოყენე­ბით, სათანადო გაანგარიშებების საფუძველზე წარმოადგენს უმუშევრობის ნეგატიური სოციალურ-ეკონომიკური შედგების შეფასებას საქართველოში.

       ნაშრომის მეხუთე თავში წარმოდგენილია სი­ღა­რი­ბის, სო­ცი­ა­ლურ­-ე­კო­ნო­მი­კურ ფე­ნო­მენ­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი პრობ­ლე­მე­ბის კვლე­ვა როგორც საქართველოში, ასევე საერთაშორისო დონეზე. კერძოდ, მოცემულია სიღარიბისა და მისი ძირითადი პარამეტრების ანალიზი და გამოვლენილია მასზე მოქმედი ძირითადი ფაქტორები.  ძალზე საყურადღებოა, რომ ავტორის აზრით, თა­ნა­მედ­რო­ვე გლო­ბა­ლუ­რი კრი­ზი­სის პი­რო­ბებ­ში, სი­ღა­რი­ბე რო­გორც სო­ცი­ა­ლურ­-ე­კო­ნო­მი­კუ­რი, კულ­ტუ­რუ­ლი, ასევე პოლი­ტი­კუ­რი თვალ­საზ­რი­სით, კვლავ უმ­წვა­ვეს პრობ­ლე­მად რჩე­ბა ქვე­ყა­ნა­ში და პირდა­პირ ზე­მოქ­მე­დებს მი­სი სო­ცი­ა­ლურ­-ე­კო­ნომი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის დო­ნე­ზე და სა­ბო­ლო­ოდ აი­სა­ხე­ბა მო­სახ­ლე­ო­ბის შრო­მი­თი ცხოვ­რე­ბის ხა­რის­ხსა და ცხოვ­რე­ბის დონის პა­რა­მეტ­რებ­ზე. უფრო მეტიც, ქვეყანაში არსებული ქრონიკული უმუშევრობა, სიღარიბის მაღალი დონე და მასშტაბები ხელს უწყობს საზოგადოების შიგნით და მის გარკვეულ სოციალურ ჯგუფებს შორის დაძაბულობის მუხტის გაძლიერებას, რაც თავის მხრივ, სოციალური აფეთქების რისკის მატარებელია.

       ნაშრომის მეექვსე თავში შეს­წავ­ლი­ლია უმუ­შევ­რო­ბი­სა და არა­ე­ფექ­ტი­ა­ნი დასაქმების გავ­ლე­ნა შრო­მით მიგ­რა­ცი­ა­ზე. შე­სა­ბა­მი­სად, შე­ფა­სე­ბუ­ლია შრო­მი­თი მიგრა­ცი­ის მას­შტა­ბე­ბი ეროვ­ნუ­ლი შრო­მის ბაზ­რის ფორ­მი­რე­ბი­სა და ფუნ­ქცი­ო­ნი­რე­ბის მიმ­დი­ნა­რე ეტაპ­ზე. ავტორი სამართლიანად აღნიშნავს, რომ ქვეყანაში მიგრაციული პროცესების ეფექტიანი რეგულირების მიზნით, აუცილებელია მისი მართვის მეცნიერუ­ლად და­სა­ბუ­თე­ბუ­ლი კონ­ცეფ­ცი­ე­ბისა და შე­სა­ბა­მი­სი პროგ­რა­მე­ბის, აღ­რიცხ­ვის სა­თა­ნა­დო სის­ტე­მის, მე­თო­დო­ლო­გი­უ­რი ბა­ზის შექმნა.

მთლიანობაში, ნაშრომი შესრულებულია მაღალ მეცნიერულ დონეზე, მასში ასახული და გათვალისწინებულია ქარ­თვე­ლი და უცხ­ო­ე­ლი მეც­ნი­ე­რე­ბის მი­ერ შრო­მის ბაზ­რის, და­საქ­მე­ბის, უმუ­შევ­რო­ბი­სა და, სა­ერ­თოდ, სო­ცი­ა­ლურ­-შრო­მი­თი ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბის სფე­რო­ში არ­სე­ბულ პრობ­ლე­მებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით განხორციელებული მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი კვლე­ვე­ბი, რასაც ადასტურებს თანდართული ლიტერატურის ჩამონათვალიც. შესაბამისად, მო­ნოგ­რა­ფია უდავოდ საინტერესოა რო­გორც ეკო­ნო­მი­კუ­რი პრო­ფი­ლის სპე­ცი­ა­ლის­ტე­ბის, ასევე და­საქ­მე­ბი­სა და შრო­მი­თი ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბის სო­ცი­ა­ლურ­-ე­კო­ნო­მი­კუ­რი პრობ­ლე­მე­ბით და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი მკითხ­ველ­თა ფარ­თო წრი­სათ­ვის. ნაშრომში წარმოდგენილი შეფასებები, დასკვნები და რეკომენდაციები უდავოდ საყურადღებოა იმ სამთავრობო ორგანოებისა­თვის, რომლებიც დღეს ქვეყანაში შრომისა და დასაქმების სახელმწიფო პოლიტიკის შემუშავებასა და რეალიზაციას ახორციელებენ.   

       აღსანიშნავია ისიც, რომ შრომის ბაზრის ფუნქციონირების თავისებურებებსა და სოციალურ-შრომითი ურთიერთობების სფეროს აქტუალურ პრობლემებთან დაკავშირე­ბულ კვლევებს ავტორი იკვლევს 1990 წლიდან ჯერ კიდევ შრომისა და წარმოების ორგანიზაციის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტის ბაზაზე, შემდგომ კი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის მაკროეკონომიკის კათედრაზე შესაბამისი სპეციალობისა და პროფილის სპეციალისტებთან ერთად (პროფ. მ. ტუხაშვილი, მ. შელია, ნ. ლაცაბიძე, მ. ლობჟა­ნიძე, ი. ტყემალაძე, მ. თორია, ნ. ჭელიძე). ხოლო ბოლო წლების განმავ­ლო­­ბაში კი აქტიურად აგრძელებს მუშაობას ქვეყანაში დასაქმებისა და სოციალურ-შრომითი ურთიერთობების რეგულირების მაკროეკონომიკურ პრობლემებზე. ამიტომ ავტორმა პირველ ეტაპზე, როგორც იგი ნაშრომში აღნი­შნავს, უფრო მნიშვნელოვნად მიიჩნია შრომისა და დასაქმების სფეროში არსებული მდგომარეობის პრობლემების სიღრმისეუ­ლად შესწავლა და მისი შედეგების განზოგადოება. აღნიშნულიდან გამომდინარე კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი და საყურადღები იქნება მის მიერ დაგეგმილი კვლევის მეორე ეტაპის შედეგების წარმოდგენა, რომელიც მთლიანად დაეთმობა ქვეყანაში ქრონიკული უმუშევრობის, სიღარიბის დაძლევისა და „ღირსეული“, ეფექტიანი დასაქმების უზრუნ­ველ­ყოფის ძირითადი მიმართულებების, რეკომენდაციების ფორმირებას.

ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი  ე. ხარაიშვილი

ივ.ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის

სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი

 ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი:  გ. ბედიანაშვილი                                                                     

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

უნივერსიტეტის ეკონომიკისა და ბიზნესის

ფაკულტეტის ასოცირებული პროფესორი