English / ქართული /




ISSN 1987-5789 ESSN 2587-5426
doi 10.52340
Journal number 4 ∘ Ineza Gagnidze ∘
The Scientific-Research System of Georgia in International Evaluations and Some Directions of Its Improvement

Gratitude: The author gratefully acknowledges funding received from the EU, NED and EaP CSF Foundations.The article presents some of the research that is supportive by EU, NED and EaP CSF. (Project title: “Enhancing EaP-EU Cooperation in R&I through Comparative Analyses of EaP National Research Systems”)

The rapid and leapfrogging development of the world economy is linked to the Fourth Industrial Revolution. It is estimated that “across all industries, by 2022, growth in emerging professions is set to increase their share of employment from 16% to 27% (11% growth)” (WEF FJR 2018, viii), “57% of workplaces in OECD countries will be at risk of automation" (Nuttall, 2018), “by one popular estimate, 65% of children entering primary school today will ultimately end up working in completely new job types that don’t yet exist” (WEF FJ 2016, 3). Such predictions give researchers the basis for announcing Reskilling Revolution (WEF, 2018; RFIR, 2016). It can be said with high probability that scientific research can’t be replaced by artificial intelligence.

A part of the research funded by the European Union is given in the article and the scientific-research system of Georgia in international indicators together with the Eastern Partnership Countries is discussed. In 1996-2019, Georgia was third among the Eastern Partnership Countries after Ukraine (42nd place) and Belarus (67th place). It should be noted that Belarus and Georgia have an equal H index (184, despite the difference of 18 positions in the overall ranking), but Armenia has a better indicator (190). The innovation opportunities of Georgia are analyzed based on reports of the World Economic Forum for 2018-2019. Georgia has a good position with none of the indicators, but a special failure is in the first of them. The country turned out to be in the second hundreds with three indicators from four in the list. The reason for this is the lack of necessary connections for the formation of the knowledge triangle, the triple spiral and the innovative ecosystem (between the State, Business, Science and Education) in defining education policy.

The analysis presented in the article is based on studies conducted in Georgia on the productivity of scientific research. There have been offered the ways to improve the situation, in particular: introduction of minimum requirements for TSU Academic Staff based on appropriate incentives; increasing the volume of funding for scientific research from the State and Universities; funding must be provided according to thematic competitions (Encourage Teamwork), as well as focusing on the achieved result (Encourage Individualism); funding must be directed to the development interests of the sectors of Country’s economy; encouraging the membership in the international scientific community, research and publication with a foreign colleague, membership in the editorial board of international scientific journals, reviewing, participation in international conferences and others.                                                                                                                              

Keywords:Eastern Partnership countries, scientific research system, global competitiveness, innovation opportunity, entrepreneurial university.

JEL Codes: D41, L26, O31.

References:

  • Audretsch D.B. (2014). „From the entrepreneurial university to the university for the entrepreneurial society“, Journal of Technology Transfer, Vol. 39, No. 3, pp. 313–321.  DOI 10.1007/s10961-012-9288-1
  • Bregvadze T., Dalakishvili M. (2015). kvlevis komertsializaciis shesadzleblobebi sakartveloshi biologiisa da bioteqnologiebis mimartulebit.  [Research Commercialization Opportunities in Biology and Biotechnology in Georgia. Needs research. Ilia State University. Tb.] In Georgian.
  • COMMUNICATION FROM THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT, THE COUNCIL, THE EUROPEAN ECONOMIC AND SOCIAL COMMITTEE AND THE COMMITTEE OF THE REGIONS Supporting growth and jobs. Brussels, 20.9.2011. http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52011DC0567&from=EN /Last seen  8 November, 2020/
  • Etzkowitz H. and Zhou Ch. (2008). „Introduction to special issue Building the entrepreneurial university: a global perspective“, Science and Public Policy, Vol. 35 No. 9, pp.627-635. https://doi.org/10.3152/030234208X363178
  • Gagnidze I. (2020). The Role of Entrepreneurial Universities for Responding the challenges of Reskilling Revolution. V International Conference “Strategic Imperatives of Modern Management” Kyiv, pp. 326-329. https://ir.kneu.edu.ua/bitstream/handle/2010/32952/sism_20_323-327.pdf?sequence=1 /Last seen  8 November, 2020/
  • Gagnidze I., Dominici G. (2019). Effectiveness of an Entrepreneurial Universities and Spin-offs: Experiences and Challenges. 6th International Symposium “BORDERS WITHOUT BORDERS”, Pavia, Italy, Ab.61
  • Gagnidze I., Maisuradze N. (2016). „Systemic Effects of International Educational and Scientific links. Proposals for the development of educational and scientific national system in Georgia’, Int. J. Markets and Business Systems, Vol. 2, No. 1, pp.25–44.https://doi.org/10.1504/IJMABS.2016.078102
  • Gogorishvili I., Gagnidze I., Papachashvili N. (2019). Innovative Approaches in Higher Education System. 6th International Symposium “BORDERS WITHOUT BORDERS”,  Pavia, Italy, Ab.56  http://bslab-symposium.net/Pavia-2019/BSLAB-%20Book%20of%20Abstract-Pavia-2019.pdf#page=214  /Last seen  9 November, 2020/
  • Guerrero M., Urbano D., Fayolle A. (2016). Entrepreneurial Activity and Regional Competitiveness: Evidence from European Entrepreneurial Universities, The Journal of Technology Transfer, Vol. 41 No1, pp. 105-131.
  • http://bslab-symposium.net/Pavia-2019/BSLAB-%20Book%20of%20Abstract-Pavia-2019.pdf#page=234  /Last seen  8 November, 2020/
  • https://forebears.io/  //Last seen  8 November, 2020/  
  • https://lomtagora.com/  /Last seen  8 November, 2020/
  • Lekashvili E. (2019) Management on Innovations in Georgian Higher Educational Institutions: Key Problems with teaching Economic Science. Marketing and Management of Innovations. UDC 378.147:33, pp.281-293;  http://doi.org/10.21272/mmi.2019.1-23
  • Leydesdorff L. (2012). The Triple Helix of University-Industry-Government Relations, Forthcoming in: Elias Carayannis and David Campbell (Eds.), Encyclopedia of Creativity, Innovation, and Entrepreneurship, New York: Springer. Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=1996760 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1996760
  • Natsvlishvili I. (2019). Alternative Approaches for Research Assessment  Strategies in the Business of  Higher Education. Proceedings of the International Internet Conference “Business Strategy: Futurological Challenges”. Kyiv, pp. 451-457.
  • Nuttall G. (2018 10 May). The Revolution Is Coming Are We Ready;  https://www.nicva.org/article/the-revolution-is-coming-are-we-ready /Last seen  8 November, 2020/
  • Project “Enhancing EaP-EU Cooperation in R&I through Comparative Analyses of EaP National Research Systems” https://www.inovdev.ge  /Accessed  8 November, 2020/
  • Rasmussen E., Wright M. (2015) “How Can Universities Facilitate Academic Spin-offs? An Entrepreneurial Competency Perspective’, The Journal of Technology Transfer, Vol. 40 No. 5, pp.782-799.
  • Reskilling for the Fourth Industrial Revolution. Formulating a European Strategy. Dittrich, P.J. Jacques Dolores Institut, Berlin, Policy Paper 175, 3 November 2016. https://institutdelors.eu/wp-content/uploads/2018/01/digitalskill-jdib-nov2016.pdf  /Last seen  8 November, 2020/
  • Schwab K., Zahidi, S. (2018). 10 things you - and your government - should know about competitiveness in the Fourth Industrial Revolution, [Online] 16 October. www.weforum.org / Last seen    8 November, 2020/
  • SCImago, (n.d.). SJR — SCImago Journal & Country Rank [Portal]. Retrieved 05.10.2020 from http://www.scimagojr.com / Last seen  5 October, 2020/
  • Sepashvili I. (2019). Knowledge Triangle: Innovation Policy Approach to Strengthen National Competitiveness. VI International Symposium, “Borders without Borders”, Pavia, Italy, 2019, Ab.37. http://bslab-symposium.net/Pavia-2019/BSLAB-%20Book%20of%20Abstract-Pavia-2019.pdf  /Last seen  8 November, 2020/
  • Shatberashvili O., Aslamazishvili N., Gagnidze I., Porsescu S., Nochvai V., Chilingaryan K.,  Ivanchenko K., Pogosyan G. (2020). Enhancing EaP-EU Cooperation in R&I Through Comparative Analyses of EaP National Research Systems. EaP CSF. (In press).
  • Support for Continued Data Collection and Analysis Concerning Mobility Patterns and Career Paths of Researchers, Deliverable 8 –European Research Area, Brussels, August 2013, https://cdn4.euraxess.org/sites/default/files/policy_library/final_report_0.pdf /Last seen  8 November, 2020/
  • The Future of Jobs Report 2018, Centre for the New Economy and Society. World Economic Forum. http://www3.weforum.org/docs/WEF_Future_of_Jobs_2018.pdf /Last seen  8 November, 2020/
  • The Future of Jobs: Employment, Skills and Workforce Strategy for the Fourth Industrial Revolution, World Economic Forum, 2016 http://www3.weforum.org/docs/WEF_Future_of_Jobs.pdf  /Last seen  8 November, 2020/
  • Towards a Reskilling Revolution A Future of Jobs for All. World Economic Forum. In collaboration with The Boston Consulting Group. Insight Report. January 2018  http://www3.weforum.org/docs/WEF_FOW_Reskilling_Revolution.pdf
  • Vesperi W., Gagnidze I. (2018). “Rethink University system: towards Entrepreneurial University” V International Symposium “Cocreating Responsible Futures in the Digital Age”, Naples, Italy, pp.210-211. http://bslab-symposium.net/Napoli-2018/BOA-BSLAB-Symposium-2018.pdf
  • World Economic Forum; The Global Competitiveness Report 2018, Country/Economy Profiles, Georgia https://www.weforum.org/reports/the-global-competitveness-report-2018
  • World Economic Forum; The Global Competitiveness Report 2018, Country/Economy Profiles, Georgia http://www3.weforum.org/docs/WEF_TheGlobalCompetitivenessReport2019.pdf
  • Zaalishvili L. (2018). umaghlesi saganmanatleblo dawseebulebebis professor-maswavleblebis kvleviti produqtiuloba sakartveloshi.  [The research productivity of professors of higher education institutions in Georgia. Ilia State University. Tb. Master Thesis] in Georgian.  http://eprints.iliauni.edu.ge/8575/

საქართველოს სამეცნიერო-კვლევითი სისტემასაერთაშორისო შეფასებებში და მისი გაუმჯობესების ზოგიერთი მიმართულება[1]

მსოფლიო ეკონომიკაში მიმდინარე სწრაფი და ნახტომისებური განვითარება უკავშირდე­ბა მეოთხე ინდუსტრიულ რევოლუციას. მსოფლიოში აღიარებული კვლევითი ორგანიზაციები პროგნოზირებენ, რომ სა­მეც­­ნიერო კვლევას ვერ ჩაანაცვლებს ხელოვნური ინტელექტი. სტატიაში  წარმოდგენილია ევ­როკავშირის დაფინანსებით განხორციელებული კვლევის ნაწილი და აღმოსავლეთ პარტ­ნი­ო­რობის ქვეყნებთან ერთად განხილულია საქართველოს სამეცნიერო-კვლევითი სისტემა საერთაშორისო მაჩვენებლებში. გაანალიზებულია საქართველოს ინოვაციურობის შესაძლებ­ლობები მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის ბოლოდროინდელ ანგარიშებზე დაყრდნობით. ანალიზი და დასკვნები ეყ­რდ­ნობა სამეცნიერო კვლევების პროდუქტიულობის შესახებ საქართველოში ჩატარებულ კვლევებსაც. იკვეთება ისეთი ღონისძიებების დასახვის აუცილებლობა, რომლებიც გააუმჯობესებს საქართველოს სამეცნიერო-კვლევითი სისტემის   თანამედროვე პოზიციებს საერთაშორსო მასშტაბით. ქვეყანაში კვლევითი ინსტიტუტების დიდი უმრავლესობა უნივერსიტეტებში ფუნქციონირებს, რის გამოც საუნივვერსიტეტო გარემომ უნდა შექმნას წარმატების საფუძველი. თუმცა ამ დაწესებულებებში ძირითადი აქცენტი სწავლებაზე კეთდება. ვფიქრობთ, აუცილებელია აკადემიური პერსონალის წახალისება და შიდასაუნივერსიტეტო კვლევების დაფინანსების გაზრდა, აკადემიური დატვირთვის შემცირება და სტუდენტებისთვის კვლევითი უნარების განვითარების მიზნით, მათი აქტიური ჩართვა ამ პროცესში. ანალიზი ადასტურებს, რომ მიზანშეწონილია სამეცნიერო აქტივობის მინიმალური მოთხოვნების შემუშავება, ვინაიდან აშკარაა საკონკურსო პერიოდებს შორის პერსონალის აქტიურობის შესუსტება, რაც წინააღმდეგობაშია საუნივერსიტეტო და მთლიანად ქვეყნის სამეცნიერო-კვლევითი მაჩვენებლების გაუმჯობესების მიზანთან.

საკვანძო სიტყვები: აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნები, სამეცნიერო-კვლევითი სისტემა, გლობალური კონკურენტუნარიანობა, ინოვაციურობის შესაძლებლობა, სამეწარმეო უნივერსიტეტი.

 JEL Codes: D41, L26, O31 

[1]მადლობა - სტატიაში წარმოდგენილია იმ კვლევის ნაწილი, რომელიც მხარდაჭერილია  ევროკომისიის (EU), დემოკრატიის მხარდაჭერის ეროვნული ფონდის (NED ) და აღმოსავლეთის პარტნიორობის სამოქალაქო საზოგადოების ფორუმის (EaP CSF) მიერ  (პროექტი „კვლევისა და შემუშავების სფეროში EaP და ევროკავშირს შორის თანამშრომლობის გაძლიერება აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნების ეროვნული კვლევითი სისტემების შედარებითი ანალიზის გზით“).

შესავალი

მსოფლიოში აღიარებული კვლევითი ცენტრები მეოთხე ინდუს­ტრი­ული რევოლუციის მოლოდინში ეკონომიკის განვითარების განსაკუთრე­ბით სწრაფ ტემპებს პროგნოზირებენ. ვარაუდობენ, რომ „2022 წლისთვის ახალი პროფესიების წილი 11%-ით გაიზრდება“ (WEF FJR 2018, viii), „ეკო­ნომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ქვეყნებში სამუშაო ადგილების 57% ავტომატი­ზა­ციის რისკის ქვეშ აღმოჩნდება“ (Nuttall, 2018), „დაწყებითი კლასე­ბის მოს­წავ­ლეთა 65%-ის მომავალი სამუშაო ადგილები ჯერჯერობით უცნობია“ (WEF FJ 2016, 3). ასეთი პროგნოზები მკვლევრებს უნარების განახლების რევოლუციის დაანონსების საფუძველს აძლევს  (WEF, 2018; RFIR, 2016). მეოთხე ინდუსტრიული რევოლუციის მოლოდინში მსოფ­ლიო ეკონომიკური ფორუმის ხელმძღვანელის კლაუს შვაბის 10-დან ერთ-ერთი რჩე­ვაა, რომ განსაკუთრებული ყურადღება მიექცეს სამეცნიერო კვლევებს, ვინაი­დან „ინოვაციური ეკოსისტემის ფორმირება ეფუძნება კვლევასა და განვითა­რე­ბას“ (Schwab and Zahidi, 2018). იმისთვის, რომ შესაძლებელი გახდეს სიახ­ლეების დანერგვა, საერთა­შო­რი­სო ბაზ­რებზე ახალი ნიშის მოპოვება და რეგიონში ეკონო­მიკური ლიდერო­ბა, ვფიქ­რობთ, აუცი­ლებელია საქართველოში ჩამოყალიბდეს სამე­წარ­მეო უნივერ­სი­ტეტები. ასეთი უნივერსიტეტების ფორმირება ხელს შეუწყობს სა­ქარ­თველოს ინოვა­ცი­ურ განვითარებას და სამეცნიერო კვლევების პროდუქტიუ­ლო­ბის ამაღლებას.

აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნების სამეცნიერო-კვლევითი სისტემა საერთაშორისო შეფასებებში

არასამთავრობო ორგანიზაციის – „ევროპული გამოკვლევები საქართველოს ინოვაცი­ური განვითარებისთვის“, ინიციატივით მიმდინარე წელს ევროკავშირის დაფინანსებით განხორციელდა კვლე­ვა – „კვლევისა და შემუ­შავების სფეროში EaP და ევროკავშირს შორის თანამ­შრომ­ლობის გაძლიერება აღ­მოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნების ეროვნული კვლე­ვითი სისტემების შედა­რე­ბითი ანალიზის გზით“    (https://www.inovdev.ge).

საპროექტო კვლევით განსაზღვრული პირველი დავალების - აღმოსავლეთ  პარტნიორობის ექვსი ქვეყნისთვის 1996-2019 წწ პერიოდში სამეცნიერო-კვლევითი რეიტინ­გის შესახებ ცხრილები მომზადდა - The SCImago Journal & Country Rank-ის ბაზაზე დაყრ­დ­ნობით. ეს არის საჯაროდ ხელმისაწვდომი პორტალი, რომელიც მოიცავს ჟურნალე­ბისა და ქვეყნების სამეცნიერო ინდიკატორებს Scopus-ის მონაცემთა ბაზაზე დაყრდ­ნობით. ბაზაში არსებული ჟურნალები დაჯგუფებულია 27 ძირითადი თემატური მიმართულებისა და 313 კონკრეტული საგნის კატეგორიის მიხედვით. ციტირების ბაზა ეყრდნობა 5000-ზე მეტ გამომცემლობაში მომზადებულ 34100 დასახელების  ჟურ­ნალს. მონაცე­მები მზადდება 239 ქვეყნის მიხედვით. 1 ცხრილში  მოცემულია ევროპის აღმოსავლეთ პარტნიორობის 6 ქვეყნის სამეცნიერო სისტემის რანჟირება და მათი პოზიცია 1996-2019 წლებში 239 ქვეყანას შორის.

აღმოსავლეთ პარტნიორობის 6 ქვეყნის სამეცნიერო სისტემის რანჟირება და პოზიცია 1996-2019 წლებში 239 ქვეყანას შორის

 ცხრილი 1

 

პოზიცია 239 ქვეყ.

შორის

დოკუმენტ

რაოდ–ობა

ციტირებადი დოკუმ. რაოდ.

ციტირებული დოკ.

რაოდენ.

ციტირების რაოდ–ბა

თვითცი-ტირების რაოდენ.

ციტირებათა რაოდ–ბასაშ.1 დოკუმ–ზე

H

ინდექსი

უკრაინა

42

207386

202674

112213

1419614

387293

6.85

277

ბელორუსი

67

41360

40392

22664

401105

73957

9.70

184

საქართველო

85

21188

19303

13241

331828

39155

15.66

184

სომხეთი

89

18464

17861

11786

293980

53290

15.92

190

აზერბაიჯანი

92

15273

14880

6733

123058

22387

8.06

112

მოლდოვა

103

8362

8039

5218

102896

13599

12.31

117

წყარო: https://www.scimagojr.com/countryrank.php

როგორც 1 ცხრილიდან  ჩანს 1996-2019 წწ-ში აღმოსავლეთ პარტნიო­რობის  ქვეყნებს შორის საქართველო მესამე ადგილზეა უკრაინასა (42 ადგილი) და ბელორუსის (67-ე ადგილი) შემდგომ. აღსანიშნავია, რომ H ინდექსის მაჩვენებელი ბელორუსსა და საქართველოს აქვს ტოლი (184, საერთო რანჟირებაში 18 პოზიციით განსხვავების მიუხედავად), მაგრამ  უკეთესი მაჩვენებელი აქვს სომხეთს (190).

მსოფლიო რეიტინგში,  ზემოაღნიშნულ პერიოდში, საქართვე­ლოს­­თან შედარებით  უკეთეს პოზიციაშია ურუგვაი (84 ადგილი), ხოლო ტანზანია შემდგომ 86-ე ადგილზეა. მხოლოდ 2019 წლის მაჩვენებლის მიხედვითაც საქართვე­ლო ქვეყნების ჩამონათვალის მეორე მეოთხედშია და 81-ე ადგილი უჭირავს კუვეიტსა და მაკაოსთან მეზობლობით (ქვეყნები დასახელებულია უკეთესი და უარესი პოზიციების რიგითობით).

საპროექტო კვლევით გათვალისწინებული მეორე ამოცანის - მეცნიერის ასაკის დადგენა, პირველი სტატიის გამოქვეყნებისას,  გადასაწყვეტად აღმოსავლეთ პარ­ტნი­ო­რობის ექვსივე ქვეყნიდან შევარჩიეთ 100-100 მეცნიერი. გვარები შეირჩა შემთხვევითი პრინციპით, რისთვისაც გამოყენებული იქნა ინტერნეტგვერდი: https://forebears.io/ თითოეულ მეცნიერზე Google Scholar-ის; LinkedIn-ის; Research Gates-ისა და ინდივიდის დასაქმების ორგანიზაციის ოფიცია­ლურ ვებგვერ­დზე გან­თავსებულ პირად ინფორმაციაზე (ხშირად CV, ზოგჯერ პირადი გვერდი) დაყრდნო­ბით მოიძებნა შემდეგი მონაცემები: გვა­რი, სახელი, სქესი, დაბადების წელი ან უმაღ­ლესი სასწავლებლის  დასრულების წელი; ციტირების უმაღლესი მაჩვე­ნებელი და ჩამო­თ­ვლილი მაჩვენებ­ლების ამსახვე­ლი ინტერნეტ­გვერდების მისამარ­თები. აღნიშნულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით დადგინდა მეცნიერის ასაკი პირველი პუბლიკაციის გამო­ქვეყნებისას.

ზემოაღნიშნული დავალების შესრულების შედეგად აღმოსავლეთ პარტნი­ო­რო­ბის  ქვეყნებში გამოიკვეთა შემდეგი ტენდენციები:

-       ყველა ქვეყანაში თვალშისაცემია მეცნიერთა უცხოეთში დენადობის მაღალი მაჩვენებელი, რაც განსაკუთრებით მწვავეა უკრაინასა და სომხეთში.

-       იოლად შესამჩნევია მეცნიერ-მკვლევართა და აკადემიური პერსონალის „დაბე­რების“ სურათი, ვინაიდან საბჭოთა სისტემის დაშლის შედეგად, მეცნიე­რება მიმზიდველი დასაქმების სფერო არ იყო დაბალი შემოსავლის გამო. თუმცა, აღსანიშნავია აზერბაიჯანის მაგალითი, როდესაც საუკეთესოდ  ორგანი­ზე­ბულ მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ვებგვერდზე თაობათა თანმიმდევრული ცვლის ნათელი სურათი იკვეთება.

-       ექვსივე ქვეყანაში, პირველი სტატიის გამოქვეყნებისას, მაღალი საშუალო ასაკი დაფიქსირდა (ხშირად ფიზიკა-მათემატიკის მიმართულებითაც კი, სადაც, რო­­­გორც წესი, პროფილები, ანუ მეცნიერის მიერ გაცხადებული შრომების სია Google Scholar-ში, გაცილებით მოწესრიგებულია სხვა მიმართულებებთან შედარებით. აღნიშნული პროფესიის მეცნიერ-მკვლევრებისთვის პირველი სტა­ტიის გამოქვეყნება პროფილის მიხედვით ხშირად  35 წელზე უფრო მეტ ასაკ­ში იყო). ეს მიდგომა ზემოაღნიშნული პროექტით დაფინანსებულ კვლევაში იქნა გამოყენებული (Shatberashvili et al., 2020). ეს ჩვენი  აზრით არის Google Scholar-ის პროფი­ლებში პირველი სტა­ტი­ის არდაფიქსირება ავტორთა მხრი­დან, ვინაიდან მისი ელვერსია არ იძებ­ნება ინტერნეტსივრცეში და ყურადღება არ არის გამახვილებული ინფორმა­ციის სიზუსტეზე; ხშირია თანამშრომელთა CV-ბი, რომლებსაც არ აქვთ გუგ­ლ­ში პროფილები, თუმცა, ინტერნეტში მათი  სტატიები განთავსებულია.

-       უმაღლესი განათლებისა და კვლევითი ინსტიტუტების უმრავლესობაში არ არის პროფილები მოწესრიგებული. შედარებით უკეთესი მდგომარეობაა  სა­ხელ­მ­წიფო უნივერსიტეტებში. ზემოთ უკვე აღინიშნა და ვფიქრობთ, რომ  საუკეთესოა აზერბაი­ჯანის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ვებგვერდი, თავისი ინფორმაციულობისა და მომზადების უმაღლესი სტანდარტით.

-       Google Scholar-ის პროფილების უმრავ­ლე­სობაში ციტირების მაჩვენებლები ძალიან დაბალია, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ  ციტირებაზე აქცენ­ტის გაკეთე­ბა ქვეყნებში ახალი დაწყებულია. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ცი­ტი­რების მაჩვენებ­ლის გაზრდის მიზნით ხშირია ყალბი ინფორმაცია პრო­ფი­ლებში  (მაგ: სხვა კვლევითი სფეროს მეცნიერთა სტატიების მითითება საკუთარ პროფილში, სრულად ყალბი ანგა­რი­შები, რომ­ლებიც არ არის იდენტიფიცირებული რომელიმე სასწავლო-კვლე­ვითი ორგა­ნი­ზაციის საფოსტო მისამართთან, არ ახლავს ფოტო და სხვადასხვა კვლე­ვითი სფეროს წარმომადგენელთა მაღალციტირებული სტატიებია განთავ­სებულ-მითვისე­ბუ­ლი; გაყალბების ისეთი მაგალითიც შეგვხვდა, როდესაც ერთი მეცნიერის სახელი ემთხვევა სხვა ცნობილი მეცნიერის გვარს და ასეთი ქმედების შედეგად გამყალბებელი 218 სტატიით და 15859 ციტირებითაა  Google Scholar-ში წარმოდგენილი; ზოგიერთ პროფილში განთავსებულია ავტორის დაბადებამდე გა­მო­ქვეყ­ნებუ­ლი სტატიები, ზოგჯერ ოჯახის წევრთა სტატი­ებია მითვისებული და სხვა). აღსანიშნავია ისიც, რომ გაყალბების უმრავლე­სობა კერძო უნივერ­სიტეტების პროფილებში შეგვხვდა. გაყალბების  შემთ­ხვე­ვა არ შეგვ­ხვედრია ბელორუსში.

-       ვფიქრობთ, უნდა გავიზიაროთ კარგი გამოცდილება, როდესაც უნივერსიტეტისა თუ კვლევითი ორგანიზაციის ვებგვერდზე პერსონალის ანბანურ ჩა­მონათ­ვალში მოთავსებულია ფოტო მოკლე ბიოგრაფიული მონაცემებით, რომლის ბოლო­ში არის Google Scholar-ის; LinkedIn-ის; Research Gates-ის; Publons-ის და ORDIC-ის ლოგოები, რომლითაც პირდაპირაა შესაძლებელი პერსონალის პირად ანგარიშზე წვდომა. ასეთი მიდგომის დადებითი მხარეა ის, რომ პერსონალს არ დასჭირდება ინფორმაციის მუდმივ განახ­ლებაზე ზრუნ­ვა და დროის კარგვა, ის თავისთავად განახლდება და პერსო­ნალზე სრულყოფილი ინფორმაციის მოძებნა მარტივია.

საქართველოს სამეცნიერო-კვლევითი სისტემა საერთაშორისო შეფასებებში

ნაშრომის ამ ნაწილში განვიხილავთ საქართველოს სამეცნიერო კვლე­ვითი –სისტემის ზოგი­ერ­თ მაჩვენებელს 1996-2019 წლებში – The SCImago Journal & Country Rank-ის  მიხედვით, 2020 წლის 5 ოქტომბრის მდგომარეობით (იხ. ცხრილი 2). როგორც ცხრილიდან  ჩანს, საკვლევ პერიოდში ქართველ მეცნიერთა მიერ გამოქვეყ­ნებული სამეცნიერო ნაშრომების რაოდენობა 6,8-ჯერ გაიზარდა (322-დან 2198-მდე), ხოლო 25 წლის მანძილზე სულ შეადგინა 21188. გაზრდილია ციტირებადი ნაშრომების რაოდენობაც (6,2-ჯერ. 320-დან 2010-მდე), ხოლო ციტირებული ნაშრომების რაოდე­ნობამ 3,76-ჯერ მოიმატა (მონაცემები ეყრდნობა Scopus-ის ბაზას). 

აღსანიშნავია, რომ 2019 წელს ციტი­რების რაოდენობა იყო 5842, ხოლო 1996 წელს – 3103. ვფიქრობთ, აუცილებელია გავაანალიზოთ ეს არასასურველი შედეგი, რაც ალბათ საქართველოში სამეც­ნიერო-კვლევითი პროდუქტიულობის არასათა­ნა­დო სტიმული­რების გამოა.

რატომ ვფიქ­რობთ ასე? დავაკვირდეთ ცხრილში (2) არსებულ მონაცემებს და გამუქებულ სტრი­ქონებს 2006, 2009, 2012 და 2018 წლებში. ცნობილია, რომ ეს არის საქართველოს უმაღლეს სასწავლებლებში აკადემიური პერსონალის შესარჩევი, ე.წ. ფართო­მასშტაბიანი „დიდი“ კონკურსების წლები და შედეგად 2006 წელს დაფი­ქსირე­ბული ციტირების მაჩვენებელი, 1996 წლის მაჩვენებელ­თან შედარებით, 2,8-ჯერაა გაზრ­დილი. 2007 წელს, წინასაკონ­კურსო წელთან შედარებით, დაბალია მაჩვენებელი, ხოლო 2008 წელს (საკონკურსო 2009 წლის წინა წელი) 1996 წლის შემდგომ ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია (16365 ციტირება). შემდგომი პიკი 2012 საკონკურსო წელს დაფისირდა (33151) და მაღალი მაჩვენებელი 2014-2015 წლებში შენარჩუნდა (ორივე წელს 30000-ზე მეტი).

2012 წლის შემდგომი აქტიურობის მიზეზი, ვფიქრობთ, ისაა, რომ 2012 წლის აკადემიური პერსონალის კონკურსზე წარსადგენ „კონკურსანტის ანკეტაში“ გაჩნდა H და G ინდექ­სე­ბის, ციტირების, საერთაშორისო კონკურსებში მონაწილეობის რაოდენობისა და იმ­პაქტ­ფაქტორიან ჟურნალებში სტატიების გამოქვეყნების მოთხოვნა/გრაფა. როგორც სტატისტიკა ადასტურებს, შედეგმაც არ დააყოვნა. თუმცა, აღს­ანიშ­ნავია ისიც, რომ 2016 წლის შემდგომ ციტირების მაჩვენებელი შესამჩნევად შემ­ცირდა. ამის ერთ-ერთი მიზეზი, ჩვენი აზრით, ისაა, რომ მეცნიერ-მკვლევრებმა და აკადე­მი­ურმა პერსონალმა მიაღწია სკოპუსის ბაზებში ნაშრომების ერთხელ მაინც გამოქვეყ­ნებას და შემდგომი სტიმულების არარსებობის გამო, შეასუსტა აქტივობა. აუცი­ლე­ბელია აღინიშნოს ზემოხსენებული ბაზის სხვა თავისებურებებიც და ისიც, რომ აქტიურად მიმდინარეობს შეფასების კრიტერიუმებზე მუშაობა (Natsvlishvili, 2019, 452-453) რაზეც აქ დეტალურად არ შევჩერდებით.

საქართველოს სამეცნიერო კვლევითი სისტემის ზოგიერთი მაჩვენებელი 1996-2019წწ. 

ცხრილი 2

წელი

დოკუმენტების

/ნაშრომების რაოდენობა

ციტირებადი დოკუმენტების რაოდენობა

ციტირებული დოკუმენტების რაოდენობა

ციტირების რაოდენობა

თვით-ციტირების რაოდენობა

ციტირებათა რაოდენობა საშუალოდ 1 დოკუმენტზე

H ინდექსი

1996-2019

21188

19303

13241

331828

39155

15.66

184

2019

2198

2010

832

3103

262

1.41

184

2018

1944

1739

1214

12565

1335

6.46

184

2017

1722

1518

1174

18171

2692

10.55

184

2016

1628

1493

1140

26235

2875

16.11

184

2015

1300

1170

933

30438

2573

23.41

184

2014

1089

991

783

30690

2548

28.18

184

2013

1101

951

759

18252

3158

16.58

184

2012

1153

959

798

33151

3932

28.75

184

2011

1029

883

699

15771

3016

15.33

184

2010

752

668

552

22255

2373

29.59

184

2009

809

735

605

11733

1255

14.50

184

2008

684

648

514

16365

2613

23.93

184

2007

597

553

436

9938

1196

16.65

184

2006

706

651

517

11115

1273

15.74

184

2005

691

649

478

8512

1036

12.32

184

2004

537

510

405

8867

1093

16.60

184

2003

427

411

334

5813

866

13.61

184

2002

429

423

336

8548

918

19.93

184

2001

484

470

366

12135

826

25.07

184

2000

450

441

352

10565

827

23,48

184

1999

390

381

279

5446

609

13.96

184

1998

363

360

260

3889

599

10.71

184

1997

386

369

254

4392

764

11.38

184

1996

322

320

209

3879

516

12.05

184

 წყარო: https://www.scimagojr.com The SCImago Journal & Country Rank-ის  მიხედვით

აღსანიშნავია, რომ ზრდა-კლების ანალოგიური ტენდენციით ხასიათდება საქართველოში თვითციტირების მაჩვე­ნე­ბე­ლიც. 1996-2019 წლებში ეს მაჩვენებელი ნომერ პირველ ქვე­ყანაში -  აშშ-ში იყო 44.5%, ჩინეთში - 57,2%; გაერთიანებულ სამეფოში - 22,4 %; გერმა­ნიაში - 24%; იაპონიაში - 25,6%; საფრანგეთში - 20,5%, იტალიაში - 22,9%, ხოლო საქარ­თვე­ლოში - 11,7%, რაც კარგი შედეგია. თუმცა აღსანიშნავია ისიც, რომ საქართველოში მაჩვენებელი დიამეტ­რულად განსხვავდება ცალკეული ავტორების მიხედვით და ის ზოგჯერ 90%-ის გარშემო მერყეობს, რაც სრულიად მიუღებლად მიგვაჩნია. 2019 წელს იგივე მაჩვენებელი საქართველოში 8,4%-ის ტოლი იყო.

ცხრილიდან ისიც კარგად ჩანს, რომ 1 ნაშრომზე ციტირების მაჩვენებელი წლების მანძილზე იმეორებს ზუსტად იმავე ტენდენციას, რაც აღვწერეთ ციტირებისა და თვითციტირების მონაცემებისთვის.

არსებული მდგომარეობის გაუმჯობესების მიზნით ვფიქრობთ სასურველია  სამეცნიერო საქმიანობის საერთაშორისო მაჩვენებლების ანალიზი, მათი გაუმჯობე­სების ღონისძიებების შემუშავება და სათანადო სტიმულე­ბის დანერგვა.

ამ მოსაზრების დასაბუთების მიზნით გავიხსენებთ, რომ 2010 წელს თსუ-ის ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის აკადემიური პერსონალი კონფე­რენ­ციებზე  უცხოეთში უმეტესად დასასწრებად მიდიოდა და ერთნიშნა იყო ნაშრომის პრეზენ­ტაციის შემთხვევები. სათანადო დაფინანსების გაზრდის შედეგად, 2019 წელს საერთა­შორისო კონფე­რენ­ციებზე ფაკულტეტის აკადე­მიური პერსონალის მონაწილეობის მაჩვენე­ბელ­მა შვიდ ათეულს მიაღწია.

თუმცა ვფიქრობთ, ამჯერად მხოლოდ რაოდენობრივ მაჩვენებლებზე არაა სასურველი აქცენტის გაკეთება, არამედ შედეგის მიხედვით სტიმულირება, რაშიც ვგულისხმობთ იმ პერსონალის წახალისებას, ვინც არის კონფერენციის სექციის თავმჯდომარე, საორგანიზაციო კომიტეტის წევრი და ა.შ. ასევე, ყურადსაღებია კონფერენციაზე წარდგენილ ერთ ნაშრომზე გაწეული დანახარჯების ეფექტიანად გამოყენების სა­კითხიც. ცნობილია, რომ ზოგჯერ საერთაშორისო კონფერენციაზე ერთი პერსონალი წარადგენს ერთ (ან ორ) ნაშრომს, ზოგჯერ კი 4-5 თანაავტორი - ერთს. ზოგადად, საერთაშორისო კონფერენციებზე მოხსენებების რაოდენობა ასევე არის უნივერსი­ტეტების საერთაშორისო რანჟირების ერთ-ერთი მაჩვენებელი და მისი გაუმჯობესებაც აუცილებელია, თუნდაც სასტენდო მოხსენებათა რაოდენობის გაზრდის ხარჯზე.

აღსანიშნავია, რომ სწორედ საერთაშორისო კონფერენციებში მონაწილეობითაა შესაძლებელი მაღალრეიტინგულ ჟურნალებში სტატიების გამოქვეყნება და საერთაშო­რისო ქსელებში ჩართვა, რის სინერგიულ ეფექტებზეც ქვემოთ ვიმსჯელებთ.

The SCImago Journal & Country Rank-ის მიხედვით ირკვევა, რომ საკვლევ პერიოდ­ში საერთაშორისო თანამშრომლობის შედეგად ნაშრომთა 36.96% (1996 წ), გაიზარდა 70,93 %-მდე 2019 წელს. ამავე პერიოდში, ქართველ მეცნიერთა მიერ შე­ქ­მნილი ნაშრომების წილი მსოფლიო მაჩვენებელში, ასევე გაზრდილია 0.03%-დან 0,07%-მდე, ხოლო აღმოსავლეთ ევროპაში - 0,43%-დან 0.82%-მდე.

2018 წლის მსოფლიო ეკონომიკურ ფორუმზე დავოსში აქტიურად გაკეთდა მოხსენებები მეოთხე ინდუსტრიული რევოლუციის შესახებ. ამ აღიარებულმა კვლევითმა  ორგა­ნი­ზა­ციამ შეცვალა გლობალური კონკურენტუნარიანობის ინდექსის მაჩვენებლები და ეს ცვლილება დაუკავშირა გაცხადებულ ინდუსტრიულ რევოლუციას. მაჩვენებლები  როგორც ადრე, კვლავ 12 მდგენელის მიხედვით იყო დაჯგუფებული. აქ ყუ­რადღებას გავამახ­ვილებთ #12 მდგენელზე – „ინოვაციურობის შესაძლებლობა“. ცხრილ­­ში (3) მოცემულია 2018 და 2019 წლებში საქართველოს პოზიცია გლობალური კონკურენ­ტუ­ნარიანობის ანგარიშებში ზემოაღნიშნული მდგენელის მიხედვით. ცხრილიდან ჩანს, რომ 2019 წელს კვლევის ავტორებმა მდგენელის მაჩვენებლები სამ დიდ ჯგუფად დაყვეს, კერძოდ, „ურთიერთქმედება და დივერსიფიცირება“, „კვლევა და განვითა­რება“ და „კომერციალიზაცია“.

2018-2019 წლების საქართველოს პოზიცია გლობალური კონკურენტუნარიანობის ანგარიშებში ინოვაციურობის შესაძლებლობის მიხედვით

ცხრილი 3

#

 

2018

2019

 

საქართველოს პოზიცია და გამოკვლეული ქვეყნების რაოდენობა

66/140

74/141

 

 მდგენელი #12; ინოვაციურობის შესაძლებლობა

85

91

ურთიერთქმედება და დივერსიფიცირება

-

117

12.0 1

სამუშაო ძალის დივერსიფიცირება

116

121

12.0 2

კლასტერების განვითარების დონე

117

120

12.0 3

საერთაშორისო თანაგამომგონებლები

70

78

12.0 4

დაინტერესებულ მხარეებს შორის თანამშრომლობა

91

102

კვლევა და განვითარება

-

75

12.0 5

სამეცნიერო ნაშრომების შეფასება (2018 წელს - H ინდექსი)

74

74

12.0 6

საპატენტო განაცხადები

72

75

12.0 7

დანახარჯები კვლევასა და განვითარებაზე (R&D)

82

82

12.0 8

კვლევითი ინსტიტუტების ხარისხი

75

75

კომერციალიზაცია

-

79

12.0 9

მყიდველთა განვითარების ხარისხი

84

95

12. 10

განაცხადები სავაჭრო ნიშანზე

69

67

წყარო: GCR, 2018, 236-237; GCR, 2019, 234-237.

საქართველოს კარგი პოზიცია არცერთი მაჩვენებლით არა აქვს თუმცა, განსაკუთრებული ჩავარდნა პირველ მათგანშია. ქვეყანა, ოთხიდან სამი მაჩვენებლით ჩამონათ­ვალ­ში მეორე ასეულში მოხვდა. აღნიშნულის მიზეზია განათლების პოლიტიკის გან­საზ­ღვრისას ცოდნის სამკუთხედის, სამმაგი სპირალის და ინოვაციური ეკოსის­ტემის ფორ­მირებისთვის (სახელმწიფოს, ბიზნესს, მეცნიერებასა და განათლებას შორის) აუცილებელი კავშირების არარსებობა.

ამ კონტექსტით  ვიმსჯელებთ კომპანია „ლომთაგორა“-ს შესახებ, რო­მელ­­მაც გა­სულ წელს 1 ჰა-ზე 11 ტონა ხორბლის მიღება შეძლო (რაც ხორბლის წარ­მოებაში მსოფლიო  ბეღელი ქვეყნების მაჩვენებელია), ხორბლის ახალი ჯიშები გა­მოი­ყვა­ნა, ერ­თი მათგანი ევროპაში გასულ წელს დაარეგისტრირა და დამატებით 3 ახალ ჯიშზე მიმდინარე წელს განაც­ხადს ამზადებს. ეს წარმატება სახელმწიფოს, ბიზნესისა და მეცნიერების ეფექ­ტი­ანი თანამშრომლობის დი­ა­ლოგის შედეგია. ამ პლატფორმას სისხლხორცეულად უნდა დაუკავშირდეს  გა­ნათ­ლების სისტემა, რომელიც ამ ახალ ცოდნას გადასცემს მო­მავალ თაობას.

ცოდნის სამ­კუთხედის მხარეებს შორის ზემოაღნიშნული კავშირი აუცილე­ბე­ლია, როგორც ამას წარმატე­ბული საერთაშორისო გამოცდილება ადასტურებს, რისი განხორციელებაც მხოლოდ უმაღლესი განათლების სისტემაში სათანადო საკანონმდებლო ცვლი­ლებე­ბის შედე­გა­დაა შესაძლებელი, მათი მოდელის შეცვლით. საერთა­შო­რისო გამოცდი­ლე­ბით ასეთი წარმატებული მოდელი მხოლოდ სამეწარმეო უნი­ვერ­­სიტეტია, სადაც ზე­მო­აღ­ნიშ­ნუ­ლი დიალოგისთვის საუკეთესო სივრცე ყალიბ­დება. აღნიშნულის შესახებ მრავალი ცნობილი ავტორი წერს (Audretsch 2014,  Etzkowitz and Zhou 2008, Guerrero et al., 2016, Leydesdorff 2012, Rasmussen and Wright 2015 და სხვ.). ამ საკითხზე ჩვენც გვაქვს ნაშრომები უცხოელ  თანაავტორებთან ერთად (Gagnidze, Dominici, 2019, Vesperi, Gagnidze 2018). არადა, როგორც საქართველოში განხორციელებული კვლევებიდან ირკვევა, ხშირად ბიზნესი და სახელმწიფო (დაფი­ნან­სებული კვლევებით) პარალელური რეჯიმით ხარჯავენ თანხებს ერთიდაიმავე მიზნის­თვის (ბრეგვაძე, დალაქიშვილი 2015), ვინაიდან არ არსებობს ისეთი პლატფორმა, როგორიც ხორბლის წარმოებაში შედგა. აღნიშნული კარგად ადასტურებს, რომ საჭი­როა განათლების პოლიტიკის ადგილობრივი ეკონომიკის განვითარებასთან მჭიდრო კავშირით განხილვა (Gagnidze, Maisuradze 2016, Sepashvili 2019). მხედველობაშია მისაღები ის მნიშვნელოვანი ცვლი­ლებები, რაც სამუშაო ძალის სტრუქ­ტურაში მოხ­დე­ბა მეოთხე ინდუსტრიულ რევოლუციასთან დაკავშირებით. ამ შე­დეგების შერბილე­ბის­­თვის უნარების განახ­ლების რევოლუციის აუცილებლობას აანონსებენ მსოფლი­ოში აღიარებული კვლე­ვითი ცენტრები (WEF 2018, RFIR 2016). აღნიშნული პროცესის სწრაფად და მცირე დანაკარგებით წარმართვაში სამეწარმეო უნივერსიტეტს, როგორც მე­წარმეობის, სიცოცხლის მანძილზე სწავლების, კვლევების კომერციალიზაციის, ბიზ­­ნესის ახალი სახეობების დანერგვის, ტექნოლოგიის ტრანს­ფერის მასტიმული­რე­ბელს მნიშვნელოვანი როლის შესრულება შეუძლია (Gagnidze 2020, Gogorishvili et al. 2019, Lekashvili 2019).     

აუცილებელია აღვნიშნოთ, რომ ეკონომიკის ინოვაციური განვითარებისთვის მოწინავე ქვეყ­ნებ­ი ცდი­ლო­ბენ ბიზ­­ნეს­­ში და­საქ­მებული მკვლევრების წილის ზრდას. ასე, მაგა­ლი­თად, „ეკ 27“-ში მკვლე­ვართა 45%-ია დასაქ­მებული კერძო სექტორში. აშშ-ში ეს მაჩვე­ნე­ბე­­ლი 78%-ია, ჩი­ნეთში - 62%, ხო­ლო იაპონიაში - 74%“ (ECRD – 2013, 7). ასევე, „სამუშაო ძალაში ევ­რო­კავ­შირში ყოველ 100 კაცზე 6 მკვლე­ვარია, როცა იგივე მაჩვენებელი აშშ-ში არის 9, ხო­ლო იაპონიაში – 11. ზრდის ტენ­დენ­ციით ხასიათდება უმაღლეს განათლებაზე გაწე­უ­ლი დანახარჯების წი­ლი, რაც ევ­რო­კავ­­შირ­ში სა­შუ­ა­ლოდ  მშპ-ის 1,3%-ია, აშშ-ში - 2,7%, ხოლო იაპონიაში - 1,5%“ (COM – 2011, 2,8).

სამეცნიერო პროდუქტიულობის კვლევა საქართველოში

საქართველოში სამეცნიერო კვლევების კომერციალიზაციისა და  პროდუქტი­უ­ლობის შესასწავლად რამდენიმე პროექტი დაფინანსდა. წარმოდგენილი სტატიის თე­მა­ტიკასთან კავშირშია 2017 წელს რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის მიერ დაფინანსებული სამაგისტრო ნაშრომის – „უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულე­ბების პროფესორ-მასწავლებლების კვლევითი პროდუქტიულობა საქართველოში“ შეს­რულებისას განხორციელებული კვლევა. განვიხილავთ ჩატარებული კვლევის ძირითად დასკვნებსა და მიგნებებს.

კვლევის ძირითადი მიზნის მისაღწევად, პირისპირ ინტერვიუს მეთოდით, გამოვიკითხეთ საქართველოს 3 სახელმწიფო და 3 კერძო უნივერსიტეტის 260 პროფესორ-მასწავლებელი, სტრუქტურირებული კითხვარის გამოყენებით. კვლევითი პროდუქტიულობის შეფასება Google Scholar-ის მონაცემთა ბაზის მიხედვით განხორციელდა, საიდანაც განისაზღვრა კვლევაში მონაწილე თითოეული რესპონდენტის მიერ, 2007-2017 წლებში, გამოქვეყნებული პუბლიკაციების რაოდენობა, ციტირების მაჩვენებელი და „H ინდექსი“ (ზაალიშვილი 2018, iv).

ავტორის აზრით, „არსებული გამონაკლისების მაგალითზე იკვეთება ტენდენცია, რომ ქართული უსდ-ები განსაკუთრებით დაბალ შეფასებებს კვლევით კომპონენტში იღებენ, რაც გვაფიქრებინებს, რომ ეს მიმართულება საქართველოში საკმაოდ სუსტად არის განვითარებული“ (ზაალიშვილი 2018, 4).

კვლევაში აღნიშნულია, რომ „გამოქვეყნებული პუბლიკაციების რაოდენობა, ძირითადად მერყეობდა 0-დან 50 ერთეულამდე, 10 წლის განმავლობაში, თუმცა პროფესორ-მასწავლებლების 50%-ს, აღნიშნულ პერიოდში, 2 ან ნაკლები პუბ­ლი­კაცია აქვს, Google Scholar-ის მონაცემთა ბაზის მიხედვით. შერ­ჩეული 6 უნივერსიტეტის პროფესორ-მასწავლებლების 36%-ის პუბლიკაციები საერ­თოდ არ იძებ­ნება Google   Scholar-ის მონაცემთა ბაზაში, 2007-2017 წლებში. მათ 29%-ს აქვს 5-ზე ნაკლები პუბლიკაცია, ბოლო 10 წლის განმავლობაში, რაც ნიშნავს, რომ ისინი 1 ან უფრო ნაკლებ პუბლიკაციას აქვეყნებდნენ ორწლიან პერიოდში. და­მა­ტებით, პროფესორ-მასწავლებლების 30% აქვეყნებდა 1 და მეტ პუბლი­კაციას, წლის განმავლობაში“ (ზაალიშვილი 2018, 33).

კვლევის შედეგად ავტორი ასკვნის, რომ „2007-2017 წლებში, გამოქვეყნებული ნაშრომების რაოდენობის მიხედვით, ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი აქვს ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტს, სადაც საშუალო არის 9 ერთეული, ათი წლის განმავლობაში. ასევე, მაღალია თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტის მაჩვენე­ბელი. ამავე წლებში თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის  საშუალო მაჩვენებელი 6-ს შეადგენს“ (ზაალიშვილი, 2018, 41). „ჩატარებული ანალიზის შედეგად, გამოიკვეთა ტენდენცია, რომ კვლევაში ჩართული 6 უნივერსიტეტის შემთხვევაში, პროფესორ-მასწავლებ­ლების მცირე ნაწილი ქმნის სამეცნიერო პროდუქტს, უმრავლესობა კი კვლევით აქტივობაში ნაკლებად არის ჩართული“ (ზაალიშვილი 2018, 81).  

ზემოაღნიშნულ კვლევაში, მრავალი საინტერესო მოსაზრების მიუხედავად, ვფიქრობთ, შედეგები გარკვეულწილად არაზუსტია იმ მიზეზთა გამო, რაზეც ზე­მოთ უკვე ვიმსჯელეთ, კერძოდ, არასრულყოფილი და ყალბი ინფორმაციის შემცველი Google Scholar-ის პროფილები, ასევე 2007-2012 წლებში პროფილების შექმნის მოთხოვ­ნის არარსებობა თსუ-ში და შემდგომ – პერსონალის მხრიდან ძირითადი აქცენტის გადა­ტანა გაციფრულებული ნაშრომების გამოქვეყნებაზე, რომლებიც ავტომატურად აისა­ხება ბაზაში და სხვა.

კვლევის ავტორის დასკვნებისადმი განსხვავებული შეხედულების მიუხედავად, ვეთანხმებით დასკვნას: „რეგრესიულმა ანალიზმა გვიჩვენა, რომ პროფესორ-მასწავლებლების კვლევითი პროდუქტიულობის ზრდას ყველაზე კარგად წინასწარმეტყველებს სახელმწიფოსაგან მიღებული დაფინანსების ზრდა, სასწავლო დატვირთვის შემცირება და საერთაშორისო კავშირების გაძლიერება, რაშიც საერთაშორისო სამეცნიერო საზოგადოების წევრობა, კვლევა და გამოქვეყნება უცხოელ კოლეგასთან ერთად და საერთაშორისო კონფერენციებში მონაწილეობა იგულისხმება. და ბოლოს, ისეთი სახის ცვლადები, რაც განაპირობებს პროფესორმასწავლებ­ლების დატვირთვის ზრდას, სწავლებისა და ადმინისტრაციული საქმიანობის მიმართუ­ლებით, გავლენას ახდენენ არა გამოქვეყნებული პუბლიკაციების რაოდენო­ბაზე, არამედ მათ ხარისხზე. დროის დეფიციტის პირობებში, პროფესორ-მასწავლებ­ლები კვლავ აგრძელებენ გამოქვეყნებას, თუმცა მათი პუბლიკაციების ხარისხი და სამეც­ნიერო გავლენა მცირდება“ (ზაალიშვილი 2018, 101).

ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თსუ-ს ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტზე 2015 წლიდან დაიწყო სამეცნიერო კვლევების შიდასაუნივერსიტეტო დაფინან­სე­ბა.     მე–4 ცხრილში  მოცემულია ფაკულტეტზე მიმართულებების მიხედვით დაფინან­სე­ბული კვლევებისა  და ჩართული აკადემიური პერსონალის და სტუდენ­ტ­თა რაოდენობა.

თსუ-ს ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულ­ტეტზე სამეცნიერო კვლევე­ბის შიდასაუნივერსიტეტო დაფინანსების მაჩვენებლები 2015-2020 წლებში

ცხრილი 4

წელი

პროექტების საერთო რაოდენობა

(მ.შ. მიმართულებების მიხედვით)

მონაწილე ძირითადი აკადემიური პერსონ. რაოდენობა

მონაწილე მოწვეული აკად. პერსონალის რაოდენობა

მონაწილე სტუდენტთა რაოდენობა

2015

6 (მ.შ. 3 - ეკონომიკის მიმართულება;

3 - ბიზნესის ადმინისტრირების მიმართულება)

31

1

19

2016

9 (მ.შ. 3 - ეკონომიკისა მიმართულება;

5 - ბიზნესის ადმინისტრირების მიმართულება, 1 - ინტერდისციპლინური)

35

1

24

2019

8 (მ.შ. 3 - ეკონომიკისა მიმართულება;

5 - ბიზნესის ადმინისტრირების მიმართულება)

36

-

18

2020

2 (მ.შ. 2 ბიზნესის ადმინისტრირების მიმართულება)

10

-

5

წყარო: თსუ-ს ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის ადმინისტრაციის მიერ მოწოდებული მასალა.

თსუ-ს ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტზე დაფინანსებულ კვლევებს შორის  ყურადღებას გავამახვილებთ 2019 წელს დაფინანსებულ ერთ–ერთ მათგანზე  –„აკადემიური პერსონალის შერჩევის კრიტერიუმებისა და მათი საქმიანობის რეგუ­ლი­რების კვლევა“ (პროექტის ხელმ-ლი: ასოცირებული პროფესორი ნ. ხარაძე). მკვლევ­რება ანალიზი ჩაატარეს publish or perish სისტემის გამოყენებით, რომელიც საშუა­ლებას იძლევა მეტ-ნაკლებად შემცირდეს ხელოვნურად გაზდილი ციტირებები. პროფე­სორთა მონაცემები აღებული იყო 2019 წლის ივლისი-აგვისტოს პერიოდში. მონა­ცემებმა აჩვენა, რომ           2012 წლამდე პროფესორ­თა დიდი ნაწილისათვის არ იყო ცნობილი ციტირების სისტემა, რაც 97 პერსონალის მონაცემების ანალიზით დადასტურდა, კერ­ძოდ,  68 მათგანს დაუფიქსირდა ნულოვანი მაჩვენებელი, 2019 წელს ასეთი ამ პერსო­ნალის რაოდენობა 34 იყო.

ვფიქრობთ, მთლიანად თსუ-სა და ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტზე შექმნილი მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად, აუცილებელია ერთიანი მინიმალური მოთხოვ­ნებისა და სტიმუ­ლების ღონისძიებების განსაზღვრა/დანერგვა თსუ-ის ყველა ფაკულ­ტეტზე. ასე მსჯელობის საფუძველს გვაძლევს ის ფაქტი, რომ საუნივერსიტე­ტო დაფინანსება თსუ-ის იურიდიულ ფაკულტეტზე ყველაზე მაღალია, ვინაიდან ფაკულტეტის თითოეულ აკადემიურ პერსონალს ბოლო 10 წლის მანძილზე მინიმუმ სამჯერ აქვს მიღებული დაფინანსება, ხოლო პროდუქტიულობა სხვა ფაკულტეტებ­თან შედარებით - დაბალი. ამავე წყაროს მიხედვით ეს მაჩვენებელი ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტზე 1-ის ტოლია“ (ზაალიშვილი, 2018, 51-52). შედეგზე ორიენტირებული სტი­მუ­ლირების ფორმას იყენებს თსუ-ში ყველაზე წარმატებული და მთავარი გამწევი ძალა - ზუსტი და საბუნებისმეტ­ყველო ფაკულ­ტეტი, რაც გასაზიარებელი გამოცდილებაა.

 დასკვნები და რეკომენდაციები

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან ირკვევა, რომ საქართველოში (ისევე, როგორც აღმოსავლეთის პარტნიორობის სხვა ქვეყნებში) საჭიროა სამეცნიერო კვლევების   ხელშეწყობა და, შესაბამისად, ქვეყნის სამეცნიერო-კვლევითი სისტემის საერთაშორისო შეფა­სებებში პოზიციის გაუმჯობესება. ვინაიდან საქართველოში სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტების უმეტესობა უნივერსიტეტების დაქვემდებარებაშია, აუცილე­ბელია უნივერსიტეტებმა რადიკალურად შეცვალონ სტრატეგია კვლევების პროდუქ­ტიულობის ასამაღლებლად და იდეების კომერციალიზაციის ხელშესაწყობად. საამი­სოდ, საჭიროდ მიგვაჩნია შემდეგი ღონისძიებების გატარება:

-         ვინაიდან კვლევამ ცხადჰყო პერსონალის პროდუქტიულობის კავშირი საკონკურ­სო ვადებთან, ხოლო ქვეყნისა და თსუ-ს ინტერესი სამეცნიერო პროდუქ­ტი­ულობის ყოველწლიური სტაბილური ზრდაა, უნივერსიტეტებში სასურველია დაინერგოს ყოველწლიური თვითანგარიშების პრაქტიკა, რაც დაეყრდნობა თი­თო­ეული აკადემიური პერსონალისთვის შემუშავებული მინიმა­ლური მოთხოვ­ნების შემოღებას სათანადო სტიმულირების საფუძველზე (გამოქვეყნებული ნაშ­რო­მების რაოდენობა, კონფერენციებში მონაწილეობა, ციტირება (არამხოლოდ თვითცი­ტი­რება), კვლევით პროექტებში მონაწილეობა, აღიარებულ ბაზებში ნაშ­რომის გამოქვეყნება და სხვა);

-         გაიზარდოს სამეცნიერო კვლევების დაფინანსების მოცულობა სახელმწიფოსა და უნივერსიტეტების მხრიდან. დაფინანსების გაცემა მოხდეს როგორც თემატური კონკურსების მიხედვით (გუნდური მუშაობის წახალისება), ასევე, მიღწეულ შედეგზე ორიენ­­­ტირებით (ინდივიდუალიზმის წახალისება). დაფინანსება მი­მარ­თული იქ­ნეს ქვეყნის ეკონომიკის დარგების განვითარების ინტერესების გათ­ვალისწინე­ბით (ასევე, ცალკეულ ბიზნესთან დიალოგის შედეგად), როგორც ეს ფირმა „ლომ­თაგორა“-ს შემთხვევაში ხორციელდება;

-         ხელი შეეწყოს პროფესორ-მასწავლებლების საერთაშორისო სამეცნიერო  კავშირების გაღრმავებას. სტიმულირებულ იქნეს საერთაშორისო სამეცნიერო საზოგა­დოების წევრობა, კვლევა და გამოქვეყნება უცხოელ კოლეგასთან ერთად, საერ­თაშორისო სამეცნიერო ჟურნალების რედკოლეგიის წევრობა, რეცენზენტობა, სა­ე­რთაშორისო კონფერენციებში მონაწილეობა;

-         ვინაიდან საერთაშორისო სამეცნიერო რეიტინგებში მნიშვნელოვანია ციტირების, ნაშრომთა რაოდენობის და სხვა მაჩვენებლები, მოსაწესრიგ­ებელია მეც­ნიერთა და აკადემიური პერსონალის პროფილები სამეცნიერო პლატ­ფორ­მებზე, რაც უნდა განხორციელდეს სპეციალურად დატრენინგებული ადმინისტრაცი­უ­ლი პერსონალის დახმარებით/ორგანიზებით;

-         შემცირდეს როგორც აკადემიური პერსონალის, ასევე სტუდენტთა სასწავლო დატვირთვა და გაიზარდოს კვლევითი კომპონენტის წილი, როგორც პერსონალის, ასევე სტუდენტთა სასწავლო პროგრამაში, მათთვის სამეწარმეო და კვლევითი უნარ-ჩვევის გამომუშავების მიზნით. ციფრული ეკონომიკის პირობებში უნივერსიტეტების მხრიდან მხოლოდ სასწავლო კომპონენტზე ასეთი დიდი აქცენტირება მის მოძველებულ და თანამედროვე მოთხოვნებისადმი შეუფერებელ მოდელზე მეტყველებს.

ვფიქრობთ, ყოველივე ზემოაღნიშნული ხელს შეუწყობს სამეცნიერო კვლევების პროდუქტიულობის ამაღლებას და საერთაშორისო შეფასებებში ქვეყნისა და თსუ-ს პოზიციების მნიშვნელოვნად გაუმჯობესებას.

ლიტერატურა:

  • ბრეგვაძე თ., დალაქიშვილი მ. (2015). „კვლევის კომერციალიზაციის შესაძლებ­ლო­ბები საქართველოში ბიოლოგიისა და ბიოტექნოლოგიების მიმართულებით“, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი, თბ.
  • ზაალიშვილი ლ. (2018). უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების პრო­ფე­სორ-მასწავლებლების კვლევითი პროდუქტიულობა საქართველოში. ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი, თბ.  http://eprints.iliauni.edu.ge/8575/
  • Audretsch D.B. (2014). ‘From the entrepreneurial university to the university for the entrepreneurial society’, Journal of Technology Transfer, Vol. 39, No. 3, pp. 313–321.  DOI 10.1007/s10961-012-9288-1
  • COMMUNICATION FROM THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT, THE COUNCIL, THE EUROPEAN ECONOMIC AND SOCIAL COMMITTEE AND THE COMMITTEE OF THE REGIONS Supporting growth and jobs. Brussels, 20.9.2011. http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52011DC0567&from=EN /ბოლო ნახვა 8 ნოემბერი, 2020/
  • Etzkowitz H. and Zhou Ch. (2008). „Introduction to special issue Building the entrepreneurial university: a global perspective“, Science and Public Policy, Vol. 35 No. 9, pp.627-635. https://doi.org/10.3152/030234208X363178