ჟურნალი ნომერი 1 ∘ თამარ ბარბაქაძე ∘ საქართველოში საგადასახადო სისტემის მიმართ გადასახადის გადამხდელების ცნობიერების დონის განსაზღვრაhttps://doi.org/10.52340/eab.2024.16.01.12
ჟურნალი N 1. 2024
საგადასახადო კანონმდებლობის ხშირი ცვლილებები ბიზნესის განვითარებისთვის არასტაბილური გარემოს ფორმირების საფრთხის მატარებელია. ერთი მხრივ, საგადასახადო კანონმდებლობის დახვეწამ და მეორე მხრივ, გადასახადის გადამხდელების ცნობიერებისა და საგადასახადო კულტურის ამაღლებამ, უნდა უზრუნველყოს ბიზნესის მეტი თავსებადობა სახელმწიფოსა და საზოგადოების ძირეულ ინტერესებთან. შესაბამისად, ეფექტიანი საგადასახადო პოლიტიკა და საგადასახადო ადმინისტრირება ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების მნიშვნელოვანი ფაქტორია. აუცილებელია გადასახადების ფისკალურ და მასტიმულირებელ ფუნქციებს შორის ოპტიმალური თანაფარდობის უზრუნველყოფა, გადასახადის გადამხდელთა საგადასახადო კანონმდებლობის ცოდნისა და კულტურის დონის ამაღლება. წინამდებარე კვლევაში შეფასებულია გადასახადის გადამხდელთა და საგადასახადო სისტემაში დასაქმებულ პირთა კანონმდებლობის ნორმებისა და სტანდარტების შესახებ ცოდნის დონე, რისთვისაც ჩატარდა სპეციალური კვლევა. რაოდენობრივი გამოკითხვის საშუალებით გამოიკვეთა საქართველოში საგადასახადო სისტემის მიმართ გადასახადის გადამხდელების დამოკიდებულების, ცნობიერებისა და სანდოობის დონე.
საკვანძო სიტყვები: გადასახადები, საგადასახადო კულტურა, საგადასახადო რეფორმა, საგადასახადო სამართალდარღვევა.
შესავალი
საგადასახადო სისტემა წარმოადგენს ქვეყნის ეკონომიკური და ფინანსური ინფრასტრუქტურის მნიშვნელოვან ასპექტს. არსებული საგადასახადო პოლიტიკის მიზანია კერძო სექტორისა და უცხოური ინვესტიციებისათვის, ასევე ბიზნესის დაწყების და განვითარებისათვის, მიმზიდველი და ხელსაყრელი საგადასახადო გარემოს შექმნა (საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო, 2019). შესაბამისად, საგადასახადო ადმინისტრირების პროცესში გამოვლენილი პრობლემების გათვალისწინებით, ხორციელდება გადასახადის მართვის გამარტივება, ეროვნული საგადასახადო კანონმდებლობის ევროკავშირის კანონმდებლობასთან ჰარმონიზაცია და საგადასახადო კანონმდებლობის დახვეწა (ბახტაძე ლ., 2007, გვ. 349).
აღნიშნულის გათვალისწინებით, მნიშვნელოვანია საგადასახადო სისტემის მართვა, რაც გულისხმობს მისი შემადგენელი ელემენტების სახელმწიფო რეგულირებას (როგავა ზ. 2018, 37). აქ იგულისხმება გადასახადების დაწესება, დაბეგვრის ობიექტების და საგნების, გადახდის და ანგარიშგების ფორმების და მეთოდების, დაბეგვრის პრინციპებისა და პროცედურების, გადამხდელებისა და საგადასახადო ორგანოთა თანამშრომლების უფლებების და ვალდებულებების, საგადასახადო კონტროლის სახეობებისა და სხვადასხვა სამართალდარღვევებზე პასუხისმგებლობის ზომების განსაზღვრა (საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო; საქართველოს საგადასახადო სისტემის მიმოხილვა). ამდენად, საგადასახადო სისტემის მართვა ეფუძნება სამ ძირითად კომპონენტს: საგადასახადო კანონმდებლობას (ნორმატიულ-სამართლებრივ აქტებს), საგადასახადო ურთიერთობების ორგანიზაციულ ფორმებს და საგადასახადო კონტროლს (ნადარაია ლ. 2012, გვ. 47).
საქართველოში არსებული საგადასახადო პოლიტიკის მიზანია კერძო სექტორისა და უცხოური ინვესტიციებისათვის მიმზიდველი და ხელსაყრელი საგადასახადო გარემოს შექმნა, რის საფუძველზეც, საგადასახადო ადმინისტრირების პროცესში გამოვლენილი პრობლემების გათვალისწინებით, ხორციელდება გადასახადის ადმინისტრირების გამარტივება, საგადასახადო კანონმდებლობის ჰარმონიზაცია ევროკავშირის კანონმდებლობასთან და საგადასახადო კანონმდებლობის დახვეწა (ჩიკვილაძე მ., 2017). თუმცა, გამოვლენილი სამართალდარღვევების რაოდენობის მიხედვით, საქართველოს საგადასახადო სისტემის მიერ შემუშავებული საგადასახადო რეფორმები (პირადი საგადასახადო აგენტი, წინასწარი გადაწყვეტილება და სხვა) და საგადასახადო პოლიტიკის მიზნების განხორციელებისთვის გატარებული ღონისძიებები ნაკლებად მუშაობს. შესაბამისად, აღნიშნული ღონისძიებების ეფექტიანობის ასამაღლებლად, აუცილებელია გადასახადის გადამხდელთა და საგადასახადო სისტემაში დასაქმებულ პირთა კანონმდებლობის ნორმებისა და სტანდარტების შესახებ ცოდნის დონის შეფასება.
ქვეყანაში გამოვლენილი სამართალდარღვევების რაოდენობა და საგადასახადო სისტემის რეფორმების არასაკმარისი ეფექტიანობა ქმნის საკმაოდ მყარ საფუძველს ჰიპოთეზისათვის, რომლითაც დასახელებული გარემოებები შეიძლება გამოწვეული იყოს კონკრეტული ხარვეზებით, განსაკუთრებით გადასახადის გადამხდელთა განათლებისა და ცნობიერების არასაკმარისი დონით და ამ უკანასკნელის ამაღლების პროგრამების დეფიციტით.
აღნიშნულის თაობაზე სისტემური ინფორმაციის მიღება იქცა ჩვენი კვლევის ძირითად მიზნად, რასაც საფუძვლად დაედო რაოდენობრივი კვლევის მეთოდი. კერძოდ, შეიქმნა სტრუქტურირებული კითხვარი, რომელიც დაგვეხმარა საქართველოში საგადასახადო სისტემის მიმართ გადასახადის გადამხდელების დამოკიდებულების, ცნობიერებისა და სანდოობის დონეზე სრულყოფილი წარმოდგენის შექმნაში.
საქართველოში არსებული საგადასახადო კულტურა
საგადასახადო კულტურა გულისხმობს გადასახადის გადამხდელის ინფორმირებულობას: ეკონომიკური საქმიანობის სამართლებრივ წარმართვაზე, მის სახეობებზე, კანონით რეგულირებად ვალდებულებებზე, ეკონომიკურ რისკზე, იმ სარგებელზე, რაც თავად ბიზნესისთვის მოაქვს საგადასახადო კულტურის ამაღლებას (Al-Shareaa I., 2020). საგადასახადო კულტურის ამაღლება მნიშვნელოვანია, როგორც გადასახადის გადამხდელის, ასევე სახელმწიფოს მდგრადი და სტაბილური განვითარებისათვის.
სსიპ შემოსავლების სამსახურის ოფიციალურ გვერდზე გამოქვეყნებული წლიური ანგარიშების თანახმად, გადასახადის გადამხდელის ინფორმირების არსებული ხერხების (წერილობითი/ელექტრონული ფორმით ინფორმირება, (საქართველოს ფინანსთა მინისტრის ბრძანება №12, 2012) ეფექტიანობა დაბალია. ყოველწლიურად, საქართველოს საგადასახადო კოდექსით დადგენილი ვალდებულებების შეუსრულებლობის გამო, გადასახადის გადამხდელებზე დაკისრებული ჯარიმების ოდენობა ასეულობით მლნ ლარს შეადგენს. გადამხდელებს, ხშირ შემთხვევაში, აქვთ განცდა, რომ მათ მიერ კანონით ნაკისრი საგადასახადო ვალდებულებების შესრულება არა სახელმწიფო კეთილდღეობას, არამედ, კონკრეტული პირების პირად ინტერესებს ემსახურება. შესაბამისად, საგადასახადო კულტურის ამაღლება უნდა გულისხმობდეს როგორც გადასახადის გადამხდელთა, ასევე საგადასახადო სისტემაში დასაქმებულ პირთა კანონმდებლობით განსაზღვრული ნორმებისა და სტანდარტების შესახებ ცოდნის დონის ამაღლებას (Gaber S. 2018). შემოსავლების სამსახურის ანგარიშის მიხედვით, 2019 წელს, საბაჟო მიმართულებით გამოვლინდა - 28 147 სამართალდარღვევის ფაქტი, 20 867 საბაჟო სამართალდარღვევის ფაქტზე სანქციის სახით დარიცხულმა თანხამ - 22 239 297 ლარი, ხოლო 6 918 ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ფაქტზე სანქციის სახით დარიცხულმა თანხამ - 1 177 106 ლარი შეადგინა. გამოვლენილი სამართალდარღვევების რაოდენობა, წინა წლის მაჩვენებელთან შედარებით, გაზრდილია 35%-ით (შემოსავლების სამსახურის 2019 წლის ანგარიში). წარმოდგენილი შედეგები პანდემიამდე პერიოდს ახასიათებს. 2020-2021 წლებში პანდემიის მიზეზით საგადასახადო აუდიტის, მიმდინარე კონტროლისა და მონიტორინგის ღონისძიებები სრული მოცულობით ვერ განხორციელდა. თუმცა, შემოსავლების სამსახურის 2022 წლის ანგარიშში წარმოდგენილ მონაცემებში საბაჟო კონტროლის შედეგად გამოვლინდა 54 739 სამართალდარღვევის ფაქტი, 47 212 საბაჟო სამართალდარღვევის ფაქტზე სანქციის სახით დარიცხულმა თანხამ შეადგინა 48 884 297 ლარი, ხოლო 7 372 ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ფაქტზე სანქციის სახით დარიცხულმა თანხამ - 1 554 038 ლარი. გამოვლენილი სამართალდარღვევების რაოდენობა წინა წლის მაჩვენებელთან შედარებით გაიზარდა 13%-ით, ამასთან, 14%-ით გაიზარდა საბაჟო სამართალდარღვევების რაოდენობა. (იხ.ცხრილი). (შემოსავლების სამსახურის 2022 წლის ანგარიში)
საქართველოს საგადასახადო სისტემაში ადმინისტრაციული და საბაჟო სამართალდარღვევების შედარება (2019-2022 წწ.)

2019-2022 წლებში საბაჟო კანონმდებლობაში გამოვლენილი დარღვევების არსებითი ზრდა ხაზს უსვამს შემოსავლების სამსახურის მიერ გატარებული სააღსრულებო ღონისძიებების ზრდას, რაც მიუთითებს გადასახადის გადამხდელებისა და საგადასახადო სისტემის თანამშრომლების ცოდნის ყოვლისმომცველი შეფასების აუცილებლობაზე კანონმდებლობის ნორმებსა და სტანდარტებთან დაკავშირებით.
შემოსავლების სამსახურის მიერ ბოლო წლებში გატარდა მრავალი რეფორმა და დაინერგა ახალი ინსტიტუტები, როგორიცაა: პირადი საგადასახადო მრჩეველი, წინასწარი გადაწყვეტილება, საგადასახადო შეთანხმება, სპეციალური საგადასახადო რეჟიმები - მიკრო და მცირე ბიზნესისათვის, უბნის საგადასახადო ოფიცერი და სხვა (საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო, 2011). პირადი საგადასახადო მრჩეველი გადასახადის გადამხდელს ეხმარება კანონმდებლობაში შეტანილი სიახლეების გაცნობაში, უადვილებს საგადასახადო ორგანოებთან ურთიერთობას, აძლევს რჩევებს, უზოგავს დროსა და ენერგიას. თითოეული აგენტი პასუხისმგებელია საკუთარ რეკომენდაციაზე და მეწარმეები დაზღვეულები არიან შეცდომებისაგან. პირადი საგადასახადო აგენტი არის შემოსავლების სამსახურის თანამშრომელი, რომელიც იცავს გადასახადის გადამხდელის ინტერესებს და ცდილობს მაქსიმალური კომფორტი შეუქმნას მას (შემოსავლების სამსახური, 2020).
შემოსავლების სამსახურმა, 2010 წლის აგვისტოდან, მომსახურების ახალი ფორმა შესთავაზა გადასახადის გადამხდელებს. ეს ინსტიტუტი მნიშვნელოვანია გადასახადის იმ გადამხდელებისათვის, რომლებიც ცდილობენ თავიანთი საქმიანობა ააგონ სამართლიან, ნათელ და შეთანხმებულ პროცესებზე, რათა გამოირიცხოს რისკი, რომელმაც შესაძლოა პრობლემა შეუქმნას ბიზნესის კეთილდღეობას. წინასწარი გადაწყვეტილების საფუძველზე, გადამხდელები შემოსავლების სამსახურთან ათანხმებენ მომავალში განსახორციელებელი საქმიანობის/ოპერაციის დაბეგვრის პირობებსა და შესაბამისად წარმოშობილ საგადასახადო ვალდებულებებს, რაც მთლიანად გამორიცხავს გადასახადის გადამხდელსა და საგადასახადო ორგანოს შორის უთანხმოებებსა და გაუგებრობებს. აღსანიშნავია, რომ წინასწარ გადაწყვეტილებას კანონის ძალა აქვს (შემოსავლების სამსახური, 2020).
შემოსავლების სამსახურმა, USAID-ის და EBRD-ის მხარდაჭერით, შექმნა ერთიანი მეთოდოლოგიური ბაზა (ელექტრონული საძიებო სისტემა), რომელშიც განთავსდება მუდმივად განახლებადი ინფორმაცია, მათ შორის: საკანონმდებლო აქტები, საერთაშორისო ხელშეკრულებები, ფინანსთა მინისტრის ბრძანებები, შემოსავლების სამსახურის უფროსის ბრძანებები, მთავრობის დადგენილებები, მეთოდური მითითებები, საჯარო გადაწყვეტილებები, სიტუაციური სახელმძღვანელოები, საგადასახადო/საბაჟო დავის განმხილველი ორგანოების გადაწყვეტილებები და სხვა (საინფორმაციო და მეთოდოლოგიური ჰაბი, 2023).
შემოსავლების სამსახურმა ბოლო პერიოდში გადადგა ისეთი მნიშვნელოვანი ნაბიჯები, როგორიცაა კანონშესაბამისობის და საგადასახადო რისკების მართვის გაძლიერება, განაახლა „კანონშესაბამისობის გაუმჯობესების გეგმა“, რომელიც ეფუძნება სამსახურის სტრატეგიას და გადასახადის გადამხდელის ოთხ ფუნდამენტურ ვალდებულებას: რეგისტრაციას, საგადასახადო ვალდებულებების დროულ დეკლარირებას, დეკლარირებული მონაცემების სისწორეს და კუთვნილი გადასახადების დროულ გადახდას. აღნიშნული გეგმით გათვალისწინებული ღონისძიებები აუმჯობესებს და ქმნის ჯანსაღ საგადასახადო გარემოს (შემოსავლების სამსახურის 2022 წლის ანგარიში).
მიუხედავად გატარებული რეფორმებისა, საქართველოში საგადასახადო კანონმდებლობის საკითხების ცოდნის დონე გადამხდელებში ჯერჯერობით მაინც დაბალია. ბევრი მათგანი ვერ აცნობიერებს, თუ რატომ უნდა გადაიხადოს გადასახადები. აღნიშნულ პრობლემას ართულებს საგადასახადო კანონმდებლობის მუხლები, რომელთა შინაარსი ბუნდოვანია და არაერთგვაროვნად შეიძლება იყოს ინტერპრეტირებული.
მეთოდოლოგია
კვლევის მიზნებისთვის ჩვენ მიერ შეირჩა რაოდენობრივი მეთოდი, კერძოდ, გამოკითხვა კვლევის ფარგლებში შემუშავებული კითხვარით. შეიქმნა სტრუქტურირებული კითხვარი, რომელიც მოიცავს 37 კითხვას, სადაც 32 დახურული და 5 ღია კითხვაა. კვლევისას გამოყენებული იყო შემთხვევითი შერჩევის მეთოდი. კვლევის მეორე ეტაპზე ჩატარდა რაოდენობრივი ინტერვიუ 87 რესპონდენტთან. რაოდენობრივი გამოკითხვის საშუალებით გამოიკვეთა საქართველოში საგადასახადო სისტემის მიმართ გადასახადის გადამხდელების დამოკიდებულების, ცნობიერებისა და სანდოობის დონე. კითხვარი საშუალებას იძლევა განისაზღვროს გადასახადის გადამხდელის ცნობიერების დონე საგადასახადო სიახლეების, რეფორმების, ინფორმაციისა და უფლებების შესახებ.
რესპონდენტები შეირჩა შემთხვევითი მეთოდით. გამომდინარე იქიდან, რომ ყველა სრულწლოვანი, დასაქმებული ადამიანი გადასახადის გადამხდელია, ყველას აქვს შეხება რაღაც დოზით გადასახადებსა და საგადასახადო ვალდებულებებთან. რესპონდენტები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან პროფესიულად და ყველა მათგანის მონაწილეობა მნიშვნელოვანია კვლევისთვის. რესპონდენტებიდან იდენტიფიცირებულია ეკონომისტები, რაც ასახავს ეკონომიკურ საკითხებში გამოცდილების მქონე პირების არსებობას. გამოკითხვა მოიცავს ფინანსისტ რესპონდენტებს, რომლებსაც აქვთ ფინანსური გამოცდილება. ასევე არიან იურისტები, რომლებიც გვთავაზობენ გამოკითხვის სამართლებრივ და მარეგულირებელ კონტექსტს. რესპონდენტების უმეტესობა ბუღალტერია, რაც მნიშვნელოვანია კვლევისთვის, რადგან ბუღალტერს ყველაზე დიდი და მრავალფეროვანი შეხება აქვს საგადასახადო საკითხებთან. გამოკითხვა მოიცავს რესპონდენტებს სხვადასხვა სფეროდან, როგორიცაა მენეჯმენტი, ფსიქოლოგია, ფილოლოგია, მარკეტინგი, მონაცემთა ანალიზი, კომუნიკაციები, IT, ხელოვნების კრიტიკა, ქორეოგრაფია და საერთაშორისო განვითარება. რესპონდენტებში შედის სპეციალისტები და ექსპერტები ისეთ სფეროებში, როგორიცაა ენერგეტიკა, ციფრული მარკეტინგი, საჯარო ადმინისტრირება, საერთაშორისო სამართალი და განათლების სფეროსთან დაკავშირებული პიროვნებები. რამდენიმე რესპონდენტი იდენტიფიცირებულია როგორც თვითდასაქმებული.
რესპონდენტები განსხვავდებიან საქმიანობის ტიპების მიხედვით. მათგან 32.9% მუშაობს სახელმწიფო სექტორში, 35.3% - კერძო სექტორში, 27,1% საერთაშორისო ორგანიზაციაშია დასაქმებული, 4.7% კი საკუთარი ბიზნესის მფლობელი, დროებით უმუშევარი ან თვითდასაქმებულია. გამოკითხვაში მონაწილე რესპონდენტები საქმიანობენ როგორც თბილისში, ასევე დუშეთში, რუსთავში, ქუთაისში, ონსა და წალკაში.
კითხვარის ძირითადი ნაწილი მოიცავს გადასახადის გადამხდელების ცნობიერების ბლოკს, სადაც 34 კითხვაა წარმოდგენილი. აღნიშნული კითხვები ეხება შემოსავლების სამსახურში მიმდინარე ინფორმაციებს, სიახლეებს და რეფორმებს.
შემოსავლების სამსახურში მიმდინარე სიახლეებისა და რეფორმების შესახებ ინფორმაციის მიღება მრავალი წყაროდან არის შესაძლებელი, მათ შორის: ვებ-გვერდი - www.rs.ge, საინფორმაციო საკონსულტაციო ცენტრი 2 299 299, RS ჩათი, RS კომუნიკატორი, მოქალაქეთა მომსახურების სერვისცენტრებში მიღებული სერვისი (Face to Face), მეილი - Info@rs.ge, ავტორიზებული მომხმარებლის გვერდი Eservices.rs.ge, მედიის, ინტერნეტ-მედიის, მეგობრების და კოლეგების, ოჯახის წევრებისა და მეზობლების საშუალებით, RS - დან მიღებული SMS-ების საშუალებით.
რესპონდენტების მიერ ინფორმაციის/სიახლეების/რეფორმების მისაღებად კომუნიკაციის საშუალება საკმაოდ მრავალფეროვანია. უმრავლესობა - 67.1% ეყრდნობა ოფიციალურ ვებ-გვერდს www.rs.ge, რაც მიუთითებს ონლაინ პლატფორმის მნიშვნელობაზე. გარდა ამისა, 34.1% მიმართავს ინტერნეტ მედიას, რაც ხაზს უსვამს ონლაინ საინფორმაციო წყაროების სანდოობას. მეგობრებისა და კოლეგების საინფორმაციო წყაროს ნდობა შეადგენს 43.5%-ს, რაც ხაზს უსვამს პერსონალური ურთიერთობების გავლენიან როლს ინფორმაციის გავრცელებაში. შემოსავლების სამსახურისგან SMS-ების გამოყენება მინიმალურია, მხოლოდ 1.2% ირჩევს ამ კომუნიკაციის მეთოდს. აღსანიშნავია, რომ რესპონდენტთა ნაწილმა - 9.4%-მა გამოთქვა უინტერესობა ინფორმირებულობისადმი. პრეფერენციების განაწილება გვიჩვენებს მრავალმხრივ მიდგომას, რაც ხაზს უსვამს ყოვლისმომცველი კომუნიკაციის სტრატეგიის მნიშვნელობას, რომელიც ითვალისწინებს აუდიტორიის სხვადასხვა არხს.
კითხვაზე - რა სიხშირით იღებენ ინფორმაციას/ეცნობიან სიახლეებს, პასუხები ასეთია: რესპონდენტთა 50.6% - მხოლოდ კონკრეტული საკითხით დაინტერესებისას, 18.8% - ყოველდღიურად, 10.6% - წელიწადში რამდენჯერმე, დანარჩენი 20% - თვეში რამდენჯერმე იღებს ინფორმაციას.
შემოსავლების სამსახურის მიერ შექმნილი ერთიანი მეთოდოლოგიური ბაზა (ელექტრონული საძიებო სისტემა) გადასახადის გადამხდელებისთვის მნიშვნელოვან რეფორმას წარმოადგენს, რადგან აქ განთავსებულია მუდმივად განახლებადი ინფორმაცია, მათ შორის: საკანონმდებლო აქტები, საერთაშორისო ხელშეკრულებები, ფინანსთა მინისტრის ბრძანებები, შემოსავლების სამსახურის უფროსის ბრძანებები, მთავრობის დადგენილებები, მეთოდური მითითებები, საჯარო გადაწყვეტილებები, სიტუაციური სახელმძღვანელოები, საგადასახადო/საბაჟო დავის განმხილველი ორგანოების გადაწყვეტილებები და სხვა. პლატფორმის საცდელი ვერსიის გაშვება 2023 წელს განხორციელდა (საინფორმაციო და მეთოდოლოგიური ჰაბი, 2023), თუმცა, კითხვაზე - „გაქვთ თუ არა ინფორმაცია infohub.rs.ge-ზე, რომელიც წარმოადგენს ელექტრონული ინფორმაციის მართვის ერთიან სისტემას და აერთიანებს სხვადასხვა ტიპის მონაცემს“, რესპონდენტების 67.1%-მა აღნიშნა, რომ არ აქვთ ინფორმაცია, 14.1%-ს - აქვს ნაწილობრივი ინფორმაცია და მხოლოდ 18.8%-მა იცოდა აღნიშნული ბაზის შესახებ.
კვლევისთვის მნიშვნელოვანი იყო ინფორმაცია - რესპონდენტებს გაუვლიათ თუ არა კონსულტაცია შემოსავლების სამსახურის თანამშრომლებთან. გამოკითხულთა 65.9%-ის (56 რესპოდენტის) პასუხი იყო „დიახ“. შემდეგი კითხვა იყო თვისებრივი - თუ როგორ დაახასიათებდნენ რესპონდენტები შემოსავლების სამსახურის თანამშრომლებთან ურთიერთობას პროფესიული კუთხით. მნიშვნელოვანი ნაწილი - 24 რესპონდენტი, ახასიათებს მათ ურთიერთობას, როგორც „კარგს“, რაც მიუთითებს პოზიტიურ და მეგობრულ პროფესიულ კავშირზე. ამავდროულად, 10-მა რესპონდენტმა მიიჩნია მათი კომუნიკაცია როგორც "ნორმალური", რაც მიუთითებს ნეიტრალურ პოზიციაზე მათ ურთიერთობაში. 11-მა რესპონდენტმა შეაფასა „დამაკმაყოფილებლად“. 5-მა რესპონდენტმა დაასახელა თავისი პროფესიული ურთიერთობა, როგორც „ცუდი“, რაც მიუთითებს უარყოფით ან არადამაკმაყოფილებელ გამოცდილებაზე. პასუხების განაწილება ხაზს უსვამს გამოცდილების მრავალფეროვნებას, პოზიტიური ურთიერთქმედების ხელშეწყობის მნიშვნელობას გადასახადის გადამხდელებსა და შემოსავლების სამსახურის თანამშრომლებს შორის საერთო კმაყოფილებისა და თანამშრომლობის გასაძლიერებლად. პროფესიული ურთიერთობების გაუმჯობესების სტრატეგიები შეიძლება მორგებული იყოს ამ შეხედულებებზე დაყრდნობით, რათა ხელი შეუწყოს უფრო პოზიტიურ და კონსტრუქციულ ჩართულობას ორ მხარეს შორის.
კვლევის შედეგები აჩვენებს რესპონდენტთა ინფორმირებულობის მნიშვნელოვან დონეს საქართველოში გადასახადის გადამხდელთა უფლებებზე. უმრავლესობა - 64.7% აცნობიერებს თავის უფლებას, მიიღოს ინფორმაცია კანონით დადგენილი წესით საგადასახადო ორგანოში; ამასთან, 61.2%-მა იცის თავისი უფლება, ისარგებლოს საგადასახადო შეღავათებით, რაც მიუთითებს საგადასახადო სისტემაში პოტენციური სარგებლის გააზრებაზე. გამოკითხულთა ნახევარზე მეტი (55.3%), ფლობს ინფორმაციას უფლებაზე დაიბრუნოს ან/და მომავალ საგადასახადო ვალდებულებათა ანგარიშში ჩაითვალოს ზედმეტად გადახდილი გადასახადის ან/და სანქციის (მათ შორის, საბაჟო სანქციის) თანხა, რაც ხაზს უსვამს მნიშვნელოვან გარემოებებზე ცოდნას. მიუხედავად იმისა, რომ ინფორმირებულობა არსებითია გარკვეული უფლებებისთვის, როგორიცაა საგადასახადო კონტროლის შესახებ ინფორმაციის მოთხოვნა (42.4%) და საგადასახადო კონტროლის დროს განმარტებების წარდგენა (36.5%), პასუხის გაცემაზე უარი მხოლოდ 9 რესპონდენტმა (10.6%) განაცხადა. ეს დასკვნები გვთავაზობს მიზნობრივი განათლებისა და საკომუნიკაციო ძალისხმევის შესაძლებლობებს შემოსავლების სამსახურის მხრიდან, რათა გაზარდოს ცნობიერება და გააძლიეროს გადასახადის გადამხდელები თავიანთი უფლებების საგადასახადო ჩარჩოში განხორციელებისას (შესაძლოა ჯამი 100%-ზე მეტი იყოს, რადგან რესპონდენტებს შეეძლოთ ერთზე მეტი პასუხის დაფიქსირება).
კვლევის შედეგები მიუთითებს რესპონდენტთა ცოდნის სხვადასხვა დონეზე საქართველოში საგადასახადო სისტემის კონკრეტულ ასპექტებთან დაკავშირებით. კითხვაზე - რა შემთხვევაში შეუძლია ისარგებლოს ზედმეტად გადახდილი გადასახადის ან/და სანქციის თანხის დაბრუნების პროცედურით (B7), რესპონდენტთა 35.3% დადებითად აცხადებს ინფორმირებულობას, ხოლო 36.5% გამოხატავს გაურკვევლობას და 27.1% მიუთითებს ნაწილობრივ ცოდნაზე. ანალოგიურად, ზედმეტად გადახდილი დღგ-ის (B8) ავტომატური დაბრუნება ესმის 47.1%-ს, 27.1%-ს არ აქვს ინფორმაცია, ხოლო 23.5%-ს აქვს ნაწილობრივი ცოდნა. საშემოსავლო გადასახადის ინფორმირებულობის თვალსაზრისით (B10), უმეტესობა - 85.9% - აცხადებს ცოდნას, მხოლოდ 3.5% მიუთითებს, რომ არ აქვს ინფორმაცია და 9.4% აცხადებს ნაწილობრივ ინფორმირებულობას. რეზიდენტი ფიზიკური პირების დაბეგვრის პირებზე (B11) ინფორმირებულობა აქვს 61.2%-ს, 15.3%-ს არ აქვს ინფორმაცია, ხოლო 24.7%-ს აქვს ნაწილობრივი ცოდნა. თუ რომელი შემოსავლები ექვემდებარება გადახდის წყაროსთან დაბეგვრას, ინფორმირებულობას (B12) აფიქსირებს 57.6%; 15.3%-ს არ აქვს ცოდნა, ხოლო 24.7%-ს აქვს ნაწილობრივი ინფორმირება.
რა განაკვეთით იბეგრება შემოსავლები, რაც ექვემდებარება გადახდის წყაროსთან დაბეგვრას (B13): 54.1%-ს აქვს ცოდნა, 24.7%-ს არ აქვს, ხოლო 18.8% ნაწილობრივ ინფორმირებულია.
რა საგადასახადო შეღავათებით სარგებლობენ სასოფლო-სამეურნეო წარმოებაში დასაქმებული ფიზიკური პირები (B14), ცნობილია 28.2%-ისთვის, უცნობია - 41.2%-ისთვის, ნაწილობრივ იცის 29.4%-ია, ხოლო 1.2%-მა უარი თქვა პასუხზე.
თუ ვინ სარგებლობს კალენდარული წლის განმავლობაში 3000 ლარამდე მიღებულ დასაბეგრ შემოსავალზე საშემოსავლო გადასახადში დაწესებული საგადასახადო შეღავათით (B15), რესპონდენტთა 41.2%-ს აქვს ინფორმაცია, 47.1%-ს არ აქვს, ნაწილობრივ ინფორმირებულია - 10.6%, ხოლო 1.2% უარს ამბობს პასუხზე.
რესპონდენტთა მნიშვნელოვანი რაოდენობა - 83.5% აცხადებს (B16), რომ იცის, თუ ვინ არის ქონების გადასახადის გადამხდელი, რაც აჩვენებს ამ სფეროში ინფორმირებულობის მაღალ დონეს. ანალოგიურად, B19-ში, გამოკითხულთა 67.1% არის ინფორმირებული ვინ არის დამატებული ღირებულების გადასახადის (დღგ) გადამხდელი.
ამასთან, გადამხდელთა ცნობიერების დონეში შესამჩნევი ხარვეზებია (B17), სადაც მხოლოდ 62.4%-მა იცის გარემოებები, თუ რა შემთხვევაში შეუძლია ფიზიკურ პირს არ წარადგინოს ქონების დეკლარაცია. გარდა ამისა, ქონების გადასახადის შეღავათების შესახებ ინფორმირებულობა (B18) შედარებით დაბალია (31.8%), რაც მიუთითებს ინფორმაციის გავრცელების მიზნობრიობაზე. B30-ში 80%-ს ესმის რა არის აუდიტი.
მიმდინარე კონტროლის პროცედურების შესახებ ინფორმირებულობა (B29), თითქმის თანაბრად ნაწილდება - 40% აცხადებს, რომ აქვთ ინფორმაცია, ხოლო 45%-ისთვის უცნობია აღნიშნული კონტროლის ღონისძიებები.
მთლიანობაში, როგორც ჩანს, აუცილებელია გადასახადის გადამხდელების ინფორმირებულობა საგადასახადო სიახლეებითა და მიმდინარე ღონისძიებებით, განსაკუთრებით კონკრეტულ შეღავათებთან, გამონაკლისებთან და საგადასახადო სისტემის გარკვეულ პროცედურულ ასპექტებთან დაკავშირებით. გარდა ამისა, საგადასახადო რეფორმების (შეღავათები, დახმარებები, ცვლილებები) შედარებით დაბალი ცოდნის დონე (B31), საგადასახადო ორგანოებს აძლევს შესაძლებლობას გააუმჯობესონ საკომუნიკაციო არხები, რათა უზრუნველყონ გადასახადის გადამხდელების ინფორმირება საგადასახადო სისტემაში ცვლილებებისა და სიახლეების შესახებ.
შეკითხვაზე - „შეგიძლიათ გაიხსენოთ რამდენიმე რეფორმა? (B32) (ამ შეკითხვას უპასუხეთ იმ შემთხვევაში, თუ წინა შეკითხვაზე გაეცით დადებითი პასუხი), პასუხები, იძლევა რესპონდენტთა ინფორმირებულობას საქართველოში საგადასახადო სისტემაში განხორციელებული ცვლილებების შესახებ.
რამდენიმე რესპონდენტმა აჩვენა, რომ ნათლად ესმის კონკრეტული რეფორმების შინაარსი, მათ შორის ესტონურ მოდელზე გადასვლა, ელექტრონული ზედნადების დაწესება, დღგ-ის დაბრუნების რეფორმა და საგადასახადო რეფორმა საერთაშორისო კომპანიებისთვის. ზოგიერთმა რესპონდენტმა ასევე ხაზი გაუსვა საწვავზე აქციზის ცვლილებას და ქონების გადასახადის წესებში მოსალოდნელ ცვლილებებს, რაც დაგეგმილია 2024 წელს. თუმცა, რესპონდენტთა ნაწილმა მიუთითა მეტწილად ზოგადი რეფორმები, როგორიცაა დღგ-ის კარის შეცვლა (საგადასახადო კოდექსში) და მოგების გადასახადის რეფორმა.
პასუხების მრავალფეროვნება აფიქსირებს საგადასახადო სისტემაში განხორციელებული რეფორმების სირთულეს, რაც ხაზს უსვამს გადასახადის გადამხდელებთან ცვლილებების უწყვეტი რეჟიმით მიწოდების აუცილებლობას. გარდა ამისა, „ესტონურ მოდელზე გადასვლასთან“ დაკავშირებული სიახლის გავრცელება მიუთითებს ამ რეფორმის მნიშვნელობაზე რესპონდენტთა აღქმაში, რაც ხაზს უსვამს მკაფიო კომუნიკაციისა და განათლების აუცილებლობას ძირითადი პოლიტიკის ცვლილებებთან დაკავშირებით.
ზოგადად, მიღებული პასუხები ხაზს უსვამს საქართველოს საგადასახადო რეფორმების შესახებ საზოგადოების ინფორმირებულობის გაუმჯობესების ძლიერ მხარეებს და სფეროებს.
რესპონდენტთა უმრავლესობა (87.1%) მიუთითებს, რომ მათ პირადად არ უსარგებლიათ რაიმე სახის საგადასახადო შეღავათით (B33). მხოლოდ მცირე პროცენტი (9.4%) აცხადებს, რომ მიიღო ასეთი შეღავათები, 1.2% აღნიშნავს ნაწილობრივ სარგებელს, ხოლო 2.4% უარს ამბობს პასუხზე.
მათ შორის, ვინც ისარგებლა (B34), პასუხები ასახავს გამოყენებული საგადასახადო შეღავათის მექანიზმების მთელ რიგს. გამოცდილება მოიცავს სახელმწიფო გრანტის ფარგლებში მიღებული დაფინანსებით იმპორტირებულ საქონელზე დღგ-სგან გათავისუფლებას, საგრანტო თანხებით შესყიდულ საქონელზე გადახდილი დღგ-ის თანხის დაბრუნებას, ქონების გადასახადისგან განთავისუფლებას და პანდემიის დროს შეღავათებით გადასახადების გადავადებას. თუმცა, რესპონდენტთა დიდმა ნაწილმა (87.1%) აღნიშნა, რომ მათ არ უსარგებლიათ საგადასახადო შეღავათებით.
ეს მონაცემები მიუთითებს იმაზე, რომ მაშინ, როცა რესპონდენტთა მხოლოდ მცირე ნაწილს (9.4%) უსარგებლია საგადასახადო შეღავათებით. ნახსენები საგადასახადო შეღავათების მრავალფეროვნება გულისხმობს, რომ პირებს შეუძლიათ ისარგებლონ სხვადასხვა სახის წახალისებით, სხვადასხვა გადასახადისგან განთავისუფლებით, შეღავათებით მათი გარემოებების გათვალისწინებით. აღნიშნული საგადასახადო შეღავათების კონკრეტული ტიპების ანალიზი იძლევა ღირებულ შეხედულებებს გადასახადების გადამხდელთა სასარგებლოდ, საგადასახადო პოლიტიკის პრაქტიკული გამოყენების გაუმჯობესების მიმართულებით.
დასკვნა
სტატიაში განხილული კვლევის შედეგები ასახავს რესპონდენტთა ინფორმირებულობის დონეს, საქართველოში, გადასახადის გადამხდელის ცნობიერების შესახებ. უმრავლესობა ამჟღავნებს ფუნდამენტური უფლებების ცოდნას, როგორიცაა საგადასახადო შეღავათების შესახებ ზოგადი ინფორმაცია, ზედმეტად გადახდილი დღგ-ის დაბრუნება, ვინ არიან საშემოსავლო გადასახადისა და ქონების გადასახადის გადამხდელები, თუმცა, კონკრეტული სფეროები, როგორიცაა საგადასახადო კონტროლის სახეობები (მაგ., მიმდინარე კონტროლის ღონისძიებები), რა არის მომსახურების საფასური და რა შემთხვევაში ბრუნდება გადახდილი მომსახურების საფასური, რა საგადასახადო შეღავათებით სარგებლობენ სასოფლო-სამეურნეო წარმოებაში დასაქმებული ფიზიკური პირები, ვინ სარგებლობს კალენდარული წლის განმავლობაში 3000 ლარამდე მიღებულ დასაბეგრ შემოსავალზე საშემოსავლო გადასახადში დაწესებული საგადასახადო შეღავათით, როგორი შეღავათით სარგებლობენ ფიზიკური პირები ქონების გადასახადისას, დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრაციის მიზნებისთვის დღგ-ით დასაბეგრი ოპერაციების ჯამური თანხის (100 000 ლარის) განსაზღვრისას გაითვალისწინება თუ არა დღგ-ისგან გათავისუფლებული დასაბეგრი ოპერაციები ან/და ავანსი, რა შეღავათებს ითვალისწინებს საგადასახადო კოდექსი უცხოეთის დიპლომატიური ან მასთან გათანაბრებული წარმომადგენლობის, აგრეთვე ამ წარმომადგენლობის წევრის პირადი სარგებლობისთვის საქონლის მიწოდებისას ან/და მომსახურების გაწევისას, ხაზს უსვამს შემოსავლების სამსახურის მიზნობრივი განათლებისა და კომუნიკაციის მნიშვნელობას, გადასახადის გადამხდელთა ინფორმირებულობის უზრუნველყოფაში ამ უკანასკნელთა უფლებებზე. რესპონდენტთა ცოდნა გადასახადებთან დაკავშირებული კონკრეტული ცნებების შესახებ განსხვავებულია. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთ სფეროს აქვს მკაფიო ინფორმირებულობა, სხვები, როგორიცაა ქონების გადასახადის შეღავათები და სპეციფიკური პროცედურული ცოდნა, ავლენს ხარვეზებს, რაც იმსახურებს ფოკუსირებულ საინფორმაციო კამპანიებს. აუცილებელია მუდმივი კომუნიკაცია, რათა გადასახადის გადამხდელები იყვნენ ინფორმირებულნი საგადასახადო სისტემაში ცვლილებების, რეფორმებისა და სიახლეების შესახებ.
მიგვაჩნია, რომ შემოსავლების სამსახურმა უნდა გააძლიეროს და გააფართოვოს ინიციატივები საგადასახადო საკითხების შესახებ საზოგადოების ინფორმირებულობის გასაუმჯობესებლად, ხაზი გაუსვას გადასახადის გადამხდელთათვის ხელმისაწვდომ კონკრეტულ უფლებებსა და შეღავათებს.
მნიშვნელოვანია დაინერგოს მიზანმიმართული კომუნიკაციის სტრატეგიები დაბალი ინფორმირებულობის სპეციფიკური სფეროების მოსაგვარებლად, საგადასახადო რეფორმების, შეღავათებისა და პროცედურული ასპექტების შესახებ მკაფიო და ლაკონური ინფორმაციის მიწოდებით.
უნდა ჩამოყალიბდეს რეგულარული საკომუნიკაციო არხები, რათა გადასახადის გადამხდელები იყვნენ ინფორმირებულნი საგადასახადო სისტემაში განხორციელებული ცვლილებების შესახებ, რათა უზრუნველყონ მისი ადვილად ხელმისაწვდომობა მრავალფეროვანი აუდიტორიისთვის.
კარგი იქნებოდა თანამშრომლობა სხვა შესაბამის ინსტიტუტებთან, როგორიცაა საგანმანათლებლო დაწესებულებები და ბიზნეს-ასოციაციები, რათა გაფართოვდეს საგადასახადო განათლების ინიციატივები და გაიზარდოს საერთო საგადასახადო წიგნიერება.
მიზანშეწონილია, შეიქმნას გადასახადის გადამხდელებისგან უკუკავშირის მიღების მექანიზმები საგანმანათლებლო კამპანიების ეფექტურობის მუდმივი შეფასებისა და მომხმარებლის გამოცდილებისა და საჭიროებების საფუძველზე კორექტირების შესასრულებლად.
აღნიშნული რეკომენდაციების განხორციელებით, საგადასახადო ორგანოებს შეუძლიათ თავისი წვლილი შეიტანონ გადასახადის გადამხდელთა ცნობიერების დონის ამაღლებაში, ხელი შეუწყონ კომუნიკაციას და ურთიერთგაგებას საქართველოში საგადასახადო სისტემასა და გადასახადის გადამხდელებს შორის.
ლიტერატურა:
• ბახტაძე ლ. კაკულია რ. ჩიკვილაძე მ. (2007). საგადასახადო საქმე, გვ. 349. https://www.researchgate.net/publication/351056856_GLOBAL_CHALLENGES_FOR_THE_TAX_SYSTEM_DURING_THE_PANDEMIC_AND_THE_RESPONSE_OF_THE_GEORGIAN_TAX_ADMINISTRATION_TO_COVID-19 /last seen Nov 23, 2023/
• ნადარაია ლ., როგავა ზ., რუხაძე კ., ბოლქვაძე ბ. (2012). საქართველოს საგადასახადო კოდექსის კომენტარი. წიგნი პირველი, გვ. 47. http://tbsakrebulo.gov.ge/uploads/Tax_Code_Commentaries_I1.pdf / ბოლო ნახვა 28 დეკემბერი, 2023/
• როგავა ზ. (2018). საგადასახადო სამართალი, დამხმარე გზამკვლევი, წიგნი პირველი, გვ. 37.
• საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო (2011). შემოსავლების სამსახურის მიერ განხორციელებული რეფორმები. https://www.coursehero.com/file/62814066/rereformsNew-1pdf/ /ბოლო ნახვა 18 სექტემბერი, 2023/
• საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო (2010). საქ. საგადასახადო სისტემის მიმოხილვა https://www.transparency.ge/sites/default/files/post_attachments/Taxation%20in%20Georgia_GEO.pdf / ბოლო ნახვა 12 ნოემბერი, 2023/
• საქართველოს ფინანსთა მინისტრის ბრძანება №12 (2012). მიმდინარე კონტროლის პროცედურების ჩატარების, სასაქონლო-მატერიალურ ფასეულობათა ჩამოწერის, საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფის ღონისძიებების განხორციელების, სამართალდარღვევათა საქმისწარმოების წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს ფინანსთა მინისტრის 2010 წლის 31 დეკემბრის №994 ბრძანებაში ცვლილების შეტანის შესახებ. https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1556176?publication=0 / ბოლო ნახვა 21 დეკემბერი, 2023/
• საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო (2019). საგადასახადო სისტემა. https://www.mof.ge/sagadasaxado_sistema / ბოლო ნახვა 13 ნოემბერი, 2023/
• შემოსავლების სამსახური (2019) შემოსავლების სამსახურის 2019 წლის ანგარიში. https://old.rs.ge/common/get_doc.aspx?id=10792 / ბოლო ნახვა 12 დეკემბერი, 2023/
• შემოსავლების სამსახური. (2020) პირადი საგადასახადო მრჩეველი. https://www.rs.ge/UsefulInformation?cat=3&tab=1 / ბოლო ნახვა 12 ნოემბერი, 2023/
• შემოსავლების სამსახური (2023). საინფორმაციო და მეთოდოლოგიური ჰაბი. https://infohub.rs.ge/assets/documents/about_infohub_ka.pdf / ბოლო ნახვა 12 ნოემბერი, 2023/
• შემოსავლების სამსახური. (2022) შემოსავლების სამსახურის 2022 წლის ანგარიში. https://www.rs.ge/Media/Default/.pdf /ბოლო ნახვა 23 იანვარი, 2024/
• შემოსავლების სამსახური (2020). წინასწარი გადაწყვეტილება. https://www.rs.ge/PreliminaryDecision?cat=1&tab=1 / ბოლო ნახვა 12 ნოემბერი, 2023/
• ჩიკვილაძე მ. (2017). პოსტსაბჭოთა ქვეყნების (საქართველო) გადასახადების შედარებითი ანალიზი. ბოლო ნახვა 3 თებერვალი, 2024/
• Al-Shareaa I., Al-Azzawib R., Khhudhairc A. (2020). International Journal of Innovation, Creativity and Change. https://www.researchgate.net/publication/339439263_Tax_Culture_and_its_Impact_on_Tax_Activity_Applied_Research_Regarding_the_General_Authority_for_Taxation /ბოლო ნახვა 10 დეკემებრი, 2023/
• Gaber S., Gruevski I. (2018). The Influence of Tax Culture in Improving the Tax Compliance. https://eprints.ugd.edu.mk/20864/1/%21The%20Influence%20of%20Tax%20Culture%20in%20Improving%20the%20Tax%20Compliance.pdf /ბოლო ნახვა 22 დეკემბერი, 2023/
References:
• Bakhtadze L. Kakulia R. Chikviladze M. (2007). sagadasakhado sakme [Tax Case, p. 349.] in Georgian https://www.researchgate.net/publication/351056856_GLOBAL_CHALLENGES_FOR_THE_TAX_SYSTEM_DURING_THE_PANDEMIC_AND_THE_RESPONSE_OF_THE_GEORGIAN_TAX_ADMINISTRATION_TO_COVID-19 /last seen Nov 23, 2023/
• Nadaraia L., Rogava Z., Rukhadze K., Bolkvadze B. (2012). sakartvelos sagadasakhado kodeksis komentari. [Tax Code Commentaries. Book One, p. 47.] in Georgian. http://tbsakrebulo.gov.ge/uploads/Tax_Code_Commentaries_I1.pdf / last seen Dec 28, 2023/
• Rogava Z. (2018). sagadasakhado samartali, damkhmare gzamkvlevi, tsigni pirveli [Taxation Law, Handbook, Book One. p. 37.] in Georgian.
• Ministry of Finance of Georgia (2011). shemosavlebis samsakhuris mier gankhortsielebuli repormebi. [Reforms Implemented by the Revenue Service]. in Georgian. https://www.coursehero.com/file/62814066/rereformsNew-1pdf/ /last view September 18, 2023/
• International Transparency - Georgia (2010). sak. sagadasakhado sistemis mimokhilva [Overview of the Tax System of Georgia.] in Georgian. https://www.transparency.ge/sites/default/files/post_attachments/Taxation%20in%20Georgia_GEO.pdf / last view Nov 12, 2023/
• Order of the Minister of Finance of Georgia No. 12 (2012). mimdinare kontrolis protsedurebis chatarebis, sasakonlo-materialur paseulobata chamotseris, sagadasakhado davalianebis gadakhdevinebis uzrunvelqopis ghonisdziebebis gankhortsielebis, samartaldarghvevata sakmistsarmoebis tsesis damtkitsebis taobaze“ sakartvelos pinansta ministris 2010 tslis 31 dekembris №994 brdzanebashi tsvlilebis shetanis shesakheb. [On Making Changes to the Order of the Minister of Finance of Georgia dated December 31, 2010, No. 994 "On Conducting Current Control Procedures, Writing off Commodity Values, Implementing Measures to Ensure the Payment of Tax dDebts, and Approving the Procedure for Conducting Criminal Proceedings".] in Georgian. https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1556176?publication=0 / last seen Dec 21, 2023/
• Ministry of Finance of Georgia (2019). sagadasakhado sistema. [Tax System.] in Georgain. https://www.mof.ge/sagadasaxado_sistema / last view Nov 13, 2023/
• Revenue Service (2019). shemosavlebis samsakhuris 2019 tslis angarishi [2019 Report of the Revenue Service.] in Georgian. https://old.rs.ge/common/get_doc.aspx?id=10792 / last view Dec 12, 2023/
• https://infohub.rs.ge/assets/documents/about_infohub_ka.pdf / last view Nov 12, 2023/
• Revenue Service. (2020). piradi sagadasakhado mrcheveli. [Personal Tax Advisor.] in Georgian. https://www.rs.ge/UsefulInformation?cat=3&tab=1 / last view Nov 12, 2023/
• Revenue Service (2023). sainpormatsio da metodologiuri habi. [Informational and Methodological Hub]. in Georgian.
• Revenue Service. (2022). shemosavlebis samsakhuris 2022 tslis angarishi [2022 Report of the Revenue Service.] in Georgian. https://www.rs.ge/Media/Default/Docs/%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1_2022_%E1%83%AC%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%98.pdf /last seen January 23, 2024/
• Revenue Service (2020). tsinastsari gadatsqvetileba [Preliminary Ruling.] in Georgian.
https://www.rs.ge/PreliminaryDecision?cat=1&tab=1 / last view Nov 12, 2023/
• Chikviladze M. (2017). postsabchota kveqnebis (sakartvelo) gadasakhadebis shedarebiti analizi. [Comparative Analysis of Taxes of Post-Soviet Countries. (Georgia).] in Georgian. https://conferenceconomics.tsu.ge/?mcat=0&cat=arq&leng=ge&adgi=349&title=%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%AD%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%90%20%E1%83%A5%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A7%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%20(%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D)%20%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83% AE%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%20%20%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%98%20%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%98 / last view Feb 3 , 2024/
• Al-Shareaa I., Al-Azzawib R., Khhudhairc A. (2020). International Journal of Innovation, Creativity and Change. https://www.researchgate.net/publication/339439263_Tax_Culture_and_its_Impact_on_Tax_Activity_Applied_Research_Regarding_the_General_Authority_for_Taxation /last seen Dec 10, 2023/
• Gaber S., Gruevski I. (2018). The Influence of Tax Culture in Improving the Tax Compliance. https://eprints.ugd.edu.mk/20864/1/%21The%20Influence%20of%20Tax%20Culture%20in%20Improving%20the%20Tax%20Compliance.pdf /last view Dec 22, 2023/
Keywords: Taxes; Tax Culture; Tax Reform; Tax Offense.
JEL Codes: E62, H20, H25, H26