https://doi.org/10.52340/eab.2024.16.01.11

ჟურნალი N 1. 2024

სამედიცინო მომსახურების შემთხვევათა მეტი წილი ამბულატორიულ-პოლიკლინიკურ დონეზე ხორციელდება, რაც მომსახურების ყველაზე მასობრივი ფორმაა, რომელსაც მიმართავს მოსახლეობის უმეტესი ნაწილი. ამბულატორიულ-პოლიკლინიკური სამედიცინო მომსახურებით, როგორც წესი, იწყება და მთავრდება პაციენტის მიმართვა ჯანდაცვის სისტემაში. მას გააჩნია ფინანსური რესურსების ეფექტურად გამოყენების მნიშვნელოვანი შესაძლებლობები. აქედან გამომდინარე, პირველადი ჯანდაცვის ანაზღაურების მეთოდების შერჩევას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება. პირველადი ჯანდაცვის დაფინანსების შემდეგი ძირითადი მეთოდები გამოიყენება: სულადობრივი ანაზღაურების მეთოდი, ფიქსირებული ხელფასით ანაზღაურების მეთოდი, სერვისების მიხედვით ანაზღაურების მეთოდი.
საქართველოში პირველადი ჯანდაცვის განვითარების ხელშესაწყობად საჭიროა ოჯახის ექიმის და ექთნის სათანადო ანაზღაურება. ბევრ ქვეყანაში პირველადი ჯანდაცვის გუნდის დაფინანსებისას გათვალისწინებულია მოტივაცია, რაც გულისხმობს არამხოლოდ რაც შეიძლება მეტი პაციენტის მიღების სტიმულირებას, არამედ შესრულებული სამუშაოს ხარისხს, ადრეულ სტადიაზე დაავადებების გამოვლენას. განსაკუთრებით საყურადღებოა ექიმების სტიმულირებადი ანაზღაურების მეთოდები ბენეფიციარებზე პროფილაქტიკური ღონისძიებების ჩასატარებლად. ამ მხრივ, ექიმის დაფინანსების მეთოდი წარმოადგენს ჯანდაცვის სერვისების ეფექტურად განხორციელების ერთ-ერთ მთავარ ბერკეტს.
მიზანშეწონილია პირველადი ჯანდაცვის ანაზღაურების ეფექტური კომბინირებული მეთოდების დანერგვა, რაც გულისხმობს სულადობრივი მეთოდის გარდა, ანაზღაურების სხვა მეთოდების (გაწეული მომსახურების მიხედვით, მიზნობრივი ანზღაურება და ა.შ.) გამოყენებას. ეს სტიმულს აძლევს ექიმებს გააფართოვონ დიაგნოსტიკური და სამკურნალო მომსახურების სპექტრი, უზრუნველყონ სამედიცინო დახმარების უწყვეტობა.

საკვანძო სიტყვები: სულადობრივი დაფინანსება, პირველადი ჯანდაცვა, ოჯახის ექიმი, მიზნობრივი დაფინანსება
 
შესავალი

პირველადი ჯანდაცვის სერვისებით იწყება და მთავრდება პაციენტის მიმართვა ჯანდაცვის სისტემაში, რაც, უმეტეს ქვეყნებში, პაციენტისათვის არის პირველი კონტაქტი ჯანდაცვის სისტემასთან.
ხელმისაწვდომი, სამართლიანი და მაღალი ხარისხის პირველადი ჯანდაცვა აუცილებელია, ჯანდაცვის სერვისებით დაფარვის მისაღწევად ქვეყნის მასშტაბით. კვლევები ადასტურებს, რომ ძლიერი პირველადი ჯანდაცვის სექტორი ასოცირდება ჯანდაცვის მეტად ხელმისაწვდომობასთან, პაციენტების კმაყოფილებასთან და დაბალ დანახარჯებთან. პირველად ჯანდაცვას გააჩნია ფინანსური რესურსების ეფექტურად გამოყენების მნიშვნელოვანი შესაძლებლობები.
გამომდინარე აქედან, პირველადი ჯანდაცვის ანაზღაურების მეთოდების შერჩევას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს. პირველადი ჯანდაცვის დაფინანსების მოდელები მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია ჯანდაცვის სფეროში ხელმისაწვდომობის, ხარისხისა და თანასწორობის საკითხების გადასაჭრელად. დაფინანსების მოდელებმა უნდა უზრუნველყოს რესურსების ეფექტურად მართვა, ასევე უნდა შექმნას სტიმული ჯანდაცვის სისტემაში, რათა თავიდან აიცილონ არასაჭირო ხარჯები მეორად და მესამე დონეზე.
პირველადი ჯანდაცვის დაფინანსების ძირითადი მეთოდებია: სულადობრივი ანაზღაურება, ფიქსირებული ხელფასით ანაზღაურება და სერვისების მიხედვით ანაზღაურება. საქართველოში არსებული დაფინანსების მეთოდები არ აძლიერებს პირველად ჯანდაცვას, რითაც ხელს უწყობენ ძვირადღირებული მეორეული და მესამეული დონის საავადმყოფოებს. აღნიშნული კი ნეგატიურად მოქმედებს მოსახლეობის ჯანმრთელობაზე, ზრდის ჯანდაცვის ხარჯებს, რაც ტვირთად აწვება შინამეურნეობების ფინანსებს.
საქართველოში ვერ შემუშავდა პირველადი ჯანდაცვის დაფინანსების ეფექტიანი სისტემა, რაც სტიმული იქნებოდა უკეთესი პირველადი ჯანდაცვის უზრუნველსაყოფად. საქართველოში არასაკმარისია ჩატარებული კვლევები პირველადი ჯანდაცვის დაფინანსების ეფექტურ მეთოდებზე, რაც სწრაფად უნდა გამოსწორდეს, რათა ხელი შეეწყოს პირველადი ჯანდაცვის რესურსების და სერვისების გამოყენების ბალანსის შეცვლას და პრევენციის გაფართოებას მოსახლეობის ჯანმრთელობის გასაუმჯობესებლად. ნაშრომის მიზანია მსოფლიოში არსებული პირველადი ჯანდაცვის დაფინანსების მეთოდების შეფასება, საქართველოში ამ მხრივ არსებული გამოწვევების განხილვა და რეკომენდაციების შემუშავება.

სულადობრივი ანაზღაურების მეთოდი

სულადობრივი (კაპიტაციური) ანაზღაურება გულისხმობს სამედიცინო პერსონალის ან სამედიცინო დაწესებულების დაფინანსებას სულადობრივი
განაკვეთის (თითოეულ პირზე ანაზღაურება) მიხედვით, რომელიც ფიქსირებულია და დამოკიდებულია იმ მოსახლეობის რაოდენობაზე, რომელსაც ის ემსახურება.
სულადობრივი ანაზღაურების ორი ფორმა არსებობს: მარტივი და რთული. მარტივი ფორმის დროს, სამედიცინო დაწესებულება ყველა რეგისტრირებული პაციენტის მომსახურებისათვის ერთსა და იმავე თანხას იღებს. რთული ფორმის დროს, სამედიცინო დაწესებულების მომსახურების ზონაში მყოფი თითოეული პაციენტის მომსახურებისათვის განსხვავებული თანხა დგინდება. კერძოდ, რთული ფორმა ითვალისწინებს არა მარტო პაციენტთა რაოდენობას, არამედ ისეთ პარამეტრებს, როგორიცაა: ასაკი, სქესი, სოციალური სტატუსი, საცხოვრებლის ადგილმდებარეობა, ეთნიკური ფაქტორი, განათლების დონე, ინვალიდობა, ურბანიზაცია.
ბავშვების, მოხუცების, რეპროდუქციულ ასაკში მყოფი ქალების, ასევე ღარიბების სამედიცინო მომსახურებაზე სამედიცინო ორგანიზაციების დასაფინანსებლად გამოიყენება კაპიტაციური ანაზღაურების რთული სახე, რადგან ისინი უფრო მეტჯერ მიმართავენ ექიმებს, ვიდრე მოსახლეობის სხვა ჯგუფები. შესაბამისად, მიზანშეწონილია ამ კატეგორიის პირებზე მეთვალყურეობისათვის, სამედიცინო პერსონალისათვის შედარებით მაღალი სულადობრივი ანაზღაურების დადგენა. ცხადია, ანაზღაურების რთული ფორმა ხელს უწყობს სამედიცინო პერსონალის უფრო აქტიურ მუშაობას ასეთი სახის პაციენტებთან. მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ მნიშვნელოვანი მაჩვენებელია, აგრეთვე, პაციენტის დიაგნოსტიკური ინფორმაცია, რომელიც გვიჩვენებს წინათ გაწეულ სამედიცინო დახმარებას, შეზღუდული შესაძლებლობის დონეს, ჯანმრთელობის მდგომარეობას, ქრონიკულ ავადმყოფობას.
მაგალითად, დიდ ბრიტანეთში პირველადი ჯანდაცვის ექიმების ანაზღაურება ხორციელდება სულადობრივი მეთოდის რთული ფორმის გამოყენებით. ექიმთა შემოსავლების 60% სულადობრივი მეთოდით ფინანსდება. თითო სულზე გამოყოფილი თანხა დამოკიდებულია პაციენტის ასაკზე, სქესზე, ხოლო სოციალურად ღარიბ რაიონებში თითოეულ პაციენტზე დამატებითი სახსრებია გამოყოფილი. სულადობრივი ანაზღაურების ანალოგიურ, რთულ ფორმას იყენებენ ამერიკის შეერთებულ შტატებშიც.
ნიდერლანდებში სავალდებულო ჯანმრთელობის დაზღვევის ფონდებიდან ზოგადი პრაქტიკის ექიმების ანაზღაურება ხორციელდება სულადობრივი (კაპიტაციური) მეთოდით. სულადობრივი ანაზღაურების ზომა დგინდება სადაზღვევო ფონდების ასოციაციებისა და ექიმთა ასოციაციების ურთიერთშეთანხმების საფუძველზე. სადაზღვევო კომპანიები ცენტრალური ფონდიდან ღებულობენ რისკზე გათვლილ სულადობრივ ნორმატივს, რომელიც წარმოადგენს ერთ სულზე გათვლილ მოსალოდნელ დანახარჯებს იმ რისკის ჯგუფის ჩარჩოებში, რომელსაც ეკუთვნის დაზღვეული, გამოკლებული ფიქსირებული თანხა. ფიქსირებული თანხა წარმოადგენს ერთიდაიგივეს ყველა დაზღვეულისათვის და შეადგენს თითო სულზე მოსალოდნელი საშუალო სავალდებულო სამედიცინო დანახარჯების დაახლოებით 10%-ს. დეფიციტი ივსება მინიმალური ფიქსირებული შენატანით, რომელსაც დაზღვეული უშუალოდ მის მიერ ამორჩეულ სადაზღვევო კომპანიაში იხდის. ნიდერლანდებში რისკზე გათვლილი სულადობრივი ნორმატივის გამოსათვლელი ფორმულა ეფუძნება ასაკს, სქესს, შრომისუნარიანობას და რეგიონს. რისკზე გათვლილი სულადობრივი ნორმატივი დამზღვევებისათვის წარმოადგენს რესურსების ეფექტური გამოყენების სტიმულს.

სულადობრივი დაფინანსების დადებითი მხარეები

კონკურენციის ზრდა. სულადობრივი დაფინანსების მეთოდის გამოყენებებისას ექიმი ცდილობს, მაღალი ანაზღაურების მიღების მიზნით, გაზარდოს მასთან რეგისტრირებული პაციენტების რაოდენობა. აღნიშნული განაპირობებს ექიმებს შორის კონკურენციის გაზრდას, რაც, თავის მხრივ, სამედიცინო დახმარების მაღალი ხარისხით ჩატარების სტიმულს იძლევა. ამ გარემოებას ხელს უწყობს დაზღვეულის უფლება - საკუთარი სურვილით აირჩიოს სამედიცინო დაწესებულება და ექიმი.
ხარჯების ზრდის შეკავება. დაფინანსება სამედიცინო დახმარების მოცულობაზე არაა დამოკიდებული. სამედიცინო დაწესებულებას და პერსონალს არ გააჩნია დაუსაბუთებელი, პაციენტისათვის არა აუცილებელი სამედიცინო დახმარების გაწევის სტიმული, რაც მკვეთრად ამცირებს ჯანდაცვის ხარჯებს. ამ მეთოდის გამოყენებისას დანახარჯები ადვილად პროგნოზირებადია.
ანგარიშსწორების სიმარტივე. სულადობრივი ანაზღაურებისათვის დამახასიათებელია ანგარიშსწორების სიმარტივე. ის არ მოითხოვს სამედიცინო დახმარების თითოეული შემთხვევისათვის ანგარიშის დამუშავებას. შესაბამისად ნაკლებია საქმის წარმოებისათვის საჭირო ხარჯები. სულადობრივი ანაზღაურება ნაკლებად მოითხოვს ძვირადღირებული საინფორმაციო სისტემების გამოყენებას. მკვეთრად მცირდება დიდი რაოდენობით საფინანსო-ეკონომიკური პერსონალის საჭიროება.
პრევენციული ღონისძიებების გააქტიურება. ექიმი დაინტერესებულია დროულად და ხარისხიანად განახორციელოს დაავადებათა პროფილაქტიკა, ვინაიდან მწვავე კონკურენტულ ბრძოლაში იგი ცდილობს დამოუკიდებლად გადაწყვიტოს ყველა წარმოჩენილი პრობლემა. რაც თავისთავად უფრო გაადვილებულია მოსახლეობის შედარებით ჯანმრთელ კონტინგენტში.
სამედიცინო დახმარების ხარისხი. ექიმი დაინტერესებულია მასთან რეგისტრირებული პაციენტების ჯანმრთელობის მდგომარეობით. იგი ცდილობს ხანგრძლივი კონტაქტი იქონიოს ერთიდაიგივე პაციენტთან, უკეთესად გაერკვეს დაავადების მიმდინარეობაში, რათა უზრუნველყოს სათანადო სამედიცინო დახმარების გაწევა. ასევე, დაზღვეული პირი დაინტერესებულია ისარგებლოს ერთი ექიმის მომსახურეობით და ურთიერთობა დაამყაროს იმ დაწესებულებასთან, სადაც მისი ავადმყოფობის ისტორია ინახება. ეს მეთოდი განსაკუთრებით ეფექტურია ქრონიკული დაავადებების სამკურნალოდ.
ექიმის, როგორც “მეკარიბჭის” როლის გაძლიერება. ოჯახის ექიმთან ხანგრძლივი კონტაქტის გამო, პაციენტი ცდილობს მხოლოდ მისი რჩევის შემდეგ მიმართოს ექიმ-სპეციალისტს. ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა დანია, ირლანდია, იტალია, ნიდერლანდები, დიდი ბრიტანეთი, ფინეთი, ნორვეგია, პორტუგალია, ესპანეთი, სპეციალისტთან კონსულტაციის მისაღებად აუცილებელია ოჯახის ექიმის მიმართვა. ოჯახის ექიმი, როგორც „მეკარიბჭე“, პაციენტისთვის შესაბამისი მომსახურების უზრუნველყოფასა და მკურნალობის კოორდინაციაზეა პასუხისმგებელი. იგი უზრუნველყოფს პირველი დონის სამედიცინო მომსახურებას. პაციენტის ჰოსპიტალიზაცია ან სამკურნალოდ სპეციალისტთან გაგზავნა მხოლოდ მისი მიმართვის საფუძველზე ხდება.

სულადობრივი დაფინანსების უარყოფითი მხარეები

სამედიცინო დახმარების ხარისხი. რადგან ყველა რეგისტრირებულ პაციენტზე ექიმს გარანტირებული ფიქსირებული ანაზღაურება ეძლევა, მას უჩნდება უარყოფითი სტიმული - ხარჯების შემცირების მიზნით თავიდან მოიშოროს მძიმე პაციენტი, გააგზავნოს სპეციალისტთან ან სტაციონარში სამკურნალოდ, შეამციროს პაციენტთან კონსულტაციის დრო, ჩასატარებელი გამოკველევების მოცულობა. აღნიშნული ნეგატიური სტიმული უარყოფითად მოქმედებს სამედიცინო დახმარების მაღალი ხარისხით უზრუნველყოფაზე (Langenbrunner და სხვ., 2002).
აღნიშნული პრობლემის გადაჭრის ერთ-ერთ გზას წარმოადეგნს პაციენტისათვის სამედიცინო დაწესებულების თავისუფალი არჩევანის უფლების მიცემა. იმ შემთხვევაში, როდესაც პაციენტს არ ჩაუტარებენ სათანადო ხარისხის სამედიცინო დახმარებას, მას უფლება აქვს აირჩიოს სხვა სამედიცინო დაწესებულება. ამასთან, დამფინანსებელსაც აქვს უფლება სამედიცინო დახმარების დაბალი ხარისხით გაწევის ან განსაზღვრული სტანდარტის დარღვევის შემთხვევაში, დაწესებულებასთან გაწყვიტოს ხელშეკრულება და მისთვის სასურველ სხვა დაწესებულებასთან გააფორმოს კონტრაქტი.
შესაძლებებელია, აგრეთვე, სულადობრივი ანაზღაურებისა და შესრულებული სამუშაოს მეთოდების კომბინირებული გამოყენება, რომელიც გულისხმობს მომსახურების პრიორიტეტულ სახეობებზე (მაგ; პრევენციული ღონისძიებები) სერვისების მიხედვით ანაზღაურების მეთოდის გამოყენებას. ასე, მაგალითად, დიდ ბრიტანეთში, ზოგადი პრაქტიკის ექიმის ანაზღაურება გარდა სულადობრივი მეთოდისა, ხორციელდება ფიქსირებული ხელფასის, სერვისების მიხედვით ანაზღაურების და მიზნობრივი ანაზღაურების მეთოდებით.
კონკურენციის ხელშემშლელი ფაქტორები. კონკურენციის ეფექტურად განხორციელებას ხელს უშლის ორი ფაქტორი: ერთი მხრივ, პაციენტები ექიმს აფასებენ არა სამედიცინო დახმარების ხარისხის მიხედვით, არამედ ისეთი მარტივი კრიტერიუმებით, როგორიცაა: ექიმთან რიგების არსებობა ან ავადმყოფობის ფურცლის შედარებით იოლად გამოწერა. ის დაკავშირებულია სამედიცინო ბაზარზე არსებული ინფორმაციის სიმეტრიასთან, სადაც ექიმი გვევლინება აგენტის როლში, ხოლო პაციენტს დამოუკიდებლად არ შეუძლია გადაწყვიტოს თუ რა სახის სამედიცინო დახმარება სჭირდება და როგორ მიიღოს ის.
მეორე მხრივ, თუ მჭიდროდ დასახლებულ ადგილებში ექიმებს შორის კონკურენცია მაღალია, ნაკლებად დასახლებული სოფლის პირობებში ის შედარებით დაბალია. სოფლად შესაძლებელია მხოლოდ ერთი ექიმი იყოს დასაქმებული, რაც ამცირებს კონკურენციას და შესაბამისად, თავისუფალი არჩევანის პრინციპის განხორციელებას. აღნიშნული პრობლემა კიდევ უფრო ძლიერდება ზოგადი პრაქტიკის ექიმების მსხვილ ჯგუფად გაერთიანების შემთხვევაში, რომელიც გარკვეულწილად ეფექტურ მონოპოლიურ კარტელს წარმაოდგენს და შესაბამისად ამცირებს პაციენტის მხრიდან არჩევანის შესაძლებლობას. ამ პრობლემის მოსაგვარებლად გამოიყენება მონიტორინგის ისეთი მექანიზმები, როგორიცაა: ექიმთა სამედიცინო აუდიტი, ლიცენზირება და აკრედიტაცია.
მაღალი რისკის პაციენტების თავიდან მოშორება. სულადობრივი ანაზრაურების ერთ-ერთ მთავარ პრობლემას წარმოდგენს ის გარემოება, რომ ზოგადი პრაქტიკის ექიმები ცდილობენ თავიდან მოიშორონ და მათთან არ დააზღვიონ მაღალი რისკის პაციენტები (მოხუცები, ქრონიკული ავადმყოფები...). აღნიშნული პრობლემის გადაწყვეტის ერთ-ერთ გზას წარმოადგენს სულადობრივი ანაზღაურების რთული ფორმის დანერგვა, რომელიც სამუშაოს დიდი მოცულობისა და შესაბამისად მაღალი ხარჯების საკომპენსაციოდ ითვალისწინებს ისეთ რისკფაქტორებს, როგორიცაა: პაციენტის სქესი, ასაკი, სოციალური სტატუსი...
პრობლემის გადაწყვეტის სხვა გზას წარმოადგენს მაღალი რისკის პაციენტების გარკვეული დროით ოჯახის ექიმებში გადანაწილების სქემა. ექიმები შეთანხმდებიან გარკვეული დროით ერთმანეთში გადაინაწილონ მაღალი რისკის პაციენტები. მაგალითად, მაღალი რისკის პაციენტების ერთი ნაწილი ნახევარი წლით ერთი ოჯახის ექიმთანაა დარეგისტრირებული, შემდგომ ეტაპზე სხვა ოჯახის ექიმთან და ა. შ.
რისკის დაბალი პროგნოზირება. სულადობრივი ანაზღაურების მეთოდის გამოყენებისას რისკის პროგნოზირება დაბალია, რადგან დაზღვეულთა გარკვეულმა ნაწილმა შეიძლება საერთოდ არ ისარგებლოს მომსახურებით მოცემულ პერიოდში, ამავე დროს, მაღალი რისკის პაციენტებს, შესაძლებელია, დროის იმავე პერიოდში რამდენჯერმე დასჭირდეთ ძვირადღირებული სამედიცინო დახმარება.
ზემოაღნიშნული უარყოფითი მხარეების აღმოსაფხვრელად შემდეგ მეთოდებს მიმართავენ:
• პაციენტების მიერ სამედიცინო პერსონალის და დაწესებულების თავისუფალი არჩევანი:
• პაციენტთა მომსახურების სპეციალური სამსახური, სადაც მათ შეეძლებათ მიმართონ სამედიცინო მომსახურებაზე უარის შემთხვევაში;
• სამედიცინო მომსახურების ხარისხზე კონტროლი;
• სამედიცინო დაწესებულებებში მიმართვა და სამედიცინო მომსახურების გაწევაზე დაუსაბუთებელი უარისას საჯარიმო სანქციების დაწესება.

მიზნობრივი ანაზღაურება

მიზნობრივი დაფინანსების მეთოდი გამოიყენება სამედიცინო დახმარების გარკვეული, სპეციფიკური სახეობების (მაგ., იმუნიზაცია, პროფილაქტიკური შემოწმების ჩატარება და ა. შ.) დასაფინანსებლად, უმთავრესად - დიდი მოცულობის სამედიცინო მომსახურების (მაგ., პროფილაქტიკური აცრების) ჩატარებისას. ექიმს სტიმული ეძლევა რაც შეიძლება მეტ პაციენტს ჩაუტაროს პროფილაქტიკური აცრები, რადგან მიზნობრივი დაფინანსების შემთხვევაში დამატებით ანაზღაურებას ღებულობს.
მიზნობრივი მეთოდით ანაზღაურება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ზოგიერთი დაავადების სკრინინგისათვის (მაგ., საშვილოსნოს ყელის ან მკერდის ჯირკვლის კიბო). დიდ ბრიტანეთში მიზნობრივი ანაზღაურების მეთოდის შემოღებამ მნიშვნელოვნად გააუმჯობესა პროფილაქტიკური პროგრამების განხორციელება. ინფექციური დაავადებების საპროფილაქტიკოდ მიზნობრივი ანაზღაურება გამოიყენებოდა მოსახლეობის 95 %-ის ვაქცინაციის ჩატარებისას.

სერვისების მიხედვით ანაზღაურების მეთოდი

სერვისების მიხედვით ანაზღაურების მეთოდი წარმოადგენს სამედიცინო დახმარების თითოეული ერთეულის (შესრულებული პროცედურების, დიაგნოსტიკური გამოკვლევების, ნამკურნალევი პაციენტების რაოდენობის) მიხედვით დაფინანსებას.
სერვისების მიხედვით ანაზღაურების მეთოდი ყველაზე გავრცელებულ საბაზრო მეთოდს წარმოადგენს. დაფინანსება შესაძლებელია განხორციელდეს როგორც რეტროსპექტული ასევე, პროსპექტული პრინციპით (სამედიცინო დახმარების მიმწოდებელსა და დამფინანსებელს შორის მომსახურების მოცულობასა და ხარჯებზე წინასწარი შეთანხმების შესაბამისად). ის გამოიყენება როგორც სამედიცინო დაწესებულების, ასევე პერსონალის მიერ შესრულებული სამუშაოს ასანაზღაურებლად.
სერვისების მიხედვით ანაზღაურების დადებითი მხარეები
ექიმი დაინტერესებულია პაციენტს მაქსიმალური მოცულობით გაუწიოს სამედიცინო მომსახურება. სერვისების მიხედვით ანაზღაურების მეთოდის გამოყენებისას მაღალია სამედიცინო მომსახურების ხარისხი, რადგან ექიმი ცდილობს რაც შეიძლება მიმზიდველი გახდეს მის მიერ გაწეული სამედიცინო დახმარება. პაციენტს ფართო საშუალება ეძლევა აირჩიოს ექიმი, სტაციონარში მკურნალობისას მოითხოვოს დამატებითი მომსახურება (ცალკე პალატაში განთავსება, ტელევიზორი, ტელეფონი...).
ამგვარად, ექიმს სტიმული აქვს პაციენტს მაქსიმალური მოცულობით და ხარისხით გაუწიოს სამედიცინო დახმარება. იმ ქვეყნებში, სადაც სერვისების მიხედვით ანაზღაურების მეთოდია გავრცელებული, ექიმთან მიმართვიანობის მაღალი დონე შეინიშნება.
სერვისების მიხედვით ანაზღაურების უარყოფითი მხარეები, ხარჯების ზრდა.
სერვისების მიხედვით ანაზღაურების მეთოდი მნიშვნელოვნად ზრდის ჯანდაცვის ხარჯებს, რაც უმთავრესად გამოწვეულია სამედიცინო პერსონალის ფინანსური სტიმულით, შემოსავლების მომატების მიზნით, გაზარდოს მომსახურების მოცულობა. ექიმები არ არიან დაინტერესებული ეფექტურად გამოიყენონ ფინანსური რესურსები. აღნიშნულის გამო, სერვისების მიხედვით ანაზღაურების მეთოდი ექიმებისათვის ყველაზე უფრო სასურველი მეთოდია. ამას ხელს უწყობს სამედიცინო ბაზარზე არსებული ინფორმაციის ასიმეტრია. პაციენტის ნაკლებად ინფორმირებულობის გამო, ექიმი განსაზღვრავს სამედიცინო დახმარების მოთხოვნილებას. ამასთან საყურადღებოა, რომ ექიმის მხრიდან მორალური საფრთხე უფრო მეტად სერვისების მიხედვით ანაზღაურების მეთოდის გამოყენებისას შეინიშნება.
ექსპერტთა აზრით, იმ ქვეყნებში, სადაც აღნიშნული მეთოდია გავრცელებული, მნიშვნელოვნად მაღალია როგორც დიაგნოსტიკური გამოკვლევების, ასევე გამოწერილი მედიკამენტების რაოდენობა. კვლევები ადასტურებს, რომ იმ ქვეყნებში, სადაც გამოიყენება შესრულებული სამუშაოს მიხედვით ანაზღაურების მეთოდი, წელიწადში საშუალოდ 11 %-ით იზრდება ჯანდაცვის ხარჯები (Gerdtham და სხვ., 1992).
არასაჭირო სამედიცინო მომსახურების ჩატარება. სერვისების მიხედვით ანაზღაურების მეთოდის გამოყენებისას ექიმებს შეიძლება გაუჩნდეთ ნეგატიური სტიმული, მოახდინონ დადგენილი სტანდარტის გარკვეული მანიპულირება. სამედიცინო მომსახურების ზოგიერთი სახეობა მათთვის უფრო შემოსავლიანი ხდება. მაგალითად, ბრაზილიაში, სადაც სერვისების მიხედვით ანაზღაურების მეთოდია გავრცელებული, მკვეთრად გაიზარდა საკეისრო კვეთების რაოდენობა.
მოთხოვნილების პროვიცირების ერთ-ერთ გავრცელებულ ფორმას წარმოადგენს ექიმის მიერ პაციენტისათვის დაუსაბუთებლად განმეორებითი ვიზიტის დანიშვნა. გერმანია ექიმთან მიმართვიანობის ყველაზე მაღალი მაჩვენებლით ხასიათდება. გერმანელი ზოგადი პრაქტიკის ექიმი კვირაში საშუალოდ 220 ვიზიტს ახორციელებს (მათგან 35 ბინაზეა). დღეში ექიმი საშუალოდ 44 პაციენტს ნახულობს (37 ოფისში და 7 ბინაზე), წლიურად კი, ერთ პაციენტზე 10-12 კონსულტაცია ტარდება. ეს განპირობებულია იმ გარემოებით, რომ ყოველი პაციენტის ვიზიტი ექიმის შემოსავალს საშუალოდ 50-70 ევროთი ზრდის. ამის გამო, გერმანიაში სადაზღვევო კომპანიების მიერ ყოველწლიურად 5-7 მლრდ მარკა იხარჯება დაუსაბუთებლად. აქვე აღსანიშნავია პროფესიული ასოციაციების როლი, რომლებიც აქტიურ წინააღმდეგობას უწევენ ექიმის შრომის ანაზღაურების მეთოდის შეცვლას.
პრევენციულ ღონისძიებებზე ნაკლები ყურადღება. ამ მეთოდის გამოყენებისას უფრო მეტი ყურადღება ექცევა პაციენტის მკურნალობას, ვიდრე პროფილაქტიკური ღონისძიებების ჩატარებას. ეს გამოწვეულია ექიმის მცირე ეკონომიკური სტიმულით, ჰყავდეს ჯანმრთელი პაციენტი, რადგან მისი ყოველი ვიზიტი და სადიაგნოსტიკო სამკურნალო ღონისძიება ექიმს დამატებითი შემოსავლის მიღების საშუალებას აძლევს.
აღნიშნულ ნაკლოვანებებთან ერთად ნაკლებია სამედიცინო მომსახურების სხვა ეტაპებთან ეკონომიკური კავშირი. მცირდება ოჯახის ექიმის მაკოორდინირებელი, როგორც „მეკარიბჭის“ ფუნქცია. იგი ნაკლებადაა დაინტერესებული რაციონალურად აირჩიოს მკურნალობის შემდგომი ეტაპები და ამ ეტაპებზე მეთვალყურეობა გაუწიოს პაციენტს, შეაფასოს სხვა ექიმების მიერ გაწეული სამედიცინო დახმარების ხარისხი.
ანგარიშსწორების სირთულე. ამ მეთოდისთვის დამახასიათებელია ანგარიშსწორების სირთულე, რადგან ის მოითხოვს სამედიცინო დახმარების თითოეული შემთხვევისათვის ანგარიშსწორების დამუშავებას. შესაბამისად, იზრდება საქმის წარმოებისათვის საჭირო ხარჯები. მეთოდის დანერგვა მოითხოვს ძვირადღირებული საინფორმაციო სისტემების გამოყენებას, ცენტრალიზებული მონაცემთა ბაზის ჩამოყალიბებას, რაც აუცილებელია გათვლების საწარმოებლად. მკვეთრად იზრდება საფინანსო-ეკონომიკური პერსონალის საჭიროება.
მაღალი ადმინისტრაციული ხარჯები. სერვისების მიხედვით ანაზღაურების მეთოდის გამოყენებისას მაღალია ადმინისტრაციული ხარჯები, ვინაიდან ის ძვირადღირებული ეკონომიკური კონტროლის (მიწერების გამოვლენა, საავადმყოფოში მიმართვის ადეკვატურობის შესწავლა და ა. შ.) სისტემის შექმნას მოითხოვს.
ფიქსირებული ხელფასით ანაზღაურების მეთოდი

ფიქსირებული ხელფასით ანაზღაურება წარმოადგენს სამედიცინო პერსონალის საერთო და არა კონკრეტული სამუშაოების შესრულებისათვის ფიქსირებულ დაფინანსებას შეთანხმებული პერიოდის განმავლობაში. ფიქსირებული ანაზღაურებისას ექიმის შემოსავალი დამოკიდებული არ არის გაწეული სამედიცინო დახმარების მოცულობაზე. ხელფასის ზომას ადგენს დამფინანსებელი მხარე, ზოგ ქვეყანაში ის შეთანხმებულია პროფკავშირებთან, ექიმთა ასოციაციებთან. ხელფასის ზომა შეიძლება დამოკიდებული იყოს პერსონალის ასაკზე, სპეციალობასა და გამოცდილებაზე, ან არ ითვალისწინებდეს აღნიშნულ კრიტერიუმებს (საერთოეროვნული თანრიგობრივი ხელფასი).
სამედიცინო პერსონალთან ხელშეკრულება იდება სრული ან არასრული დროით. არასრული დროით დადებული ხელშეკრულება ექიმს საშუალებას აძლევს დამატებით სხვა სამუშაოები ჩაატაროს (მაგ., კერძო კონსულტაციები). ხელშეკრულება შეიძლება განახლდეს პერსონალის მიერ შესრულებული სამუშაოს მრავალმხრივი შეფასების საფუძველზე. ხელშეკრულებაში ზოგჯერ ითვალისწინებენ პერსონალის დამატებითი ანაზღაურების სახით წახალისებას (მაგალითად, ვაქცინაციის მაღალი მოცვის მიღწევისას). შესაძლებელია პერსონალის სტიმულირება დამატებითი შვებულებისა და სატრანსპორტო შეღავათების სახით ან დამატებითი წახალისება ისეთი სამუშაოების ჩატარებისათვის, როგორიცაა: სამეცნიერო-კვლევითი მუშაობა, სამეცნიერო კონფერენციებზე მონაწილეობა საზღვარგარეთ.
ფიქსირებული ხელფასით ანაზღაურების მეთოდი ფართოდ გამოიყენება მრავალი ქვეყნის როგორც საავადმყოფოს, ასევე - ამბულატორიულ დაწესებულებებში სამედიცინო პერსონალის შრომის ასანაზღაურებლად (ფინეთი, შვედეთი, პორტუგალია, საბერძნეთი, ესპანეთი, თურქეთი, ისრაელი, აღმოსავლეთ ევროპისა და ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნები).
ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნებში, სხვადასხვა სპეციალობის სამედიცინო პერსონალის შემოსავლებს შორის, მცირე განსხვავება აღინიშნებოდა, რაც მატერიალური მდგომარეობის გაუმჯობესების ნაკლებ შესაძლებლობას იძლეოდა. აღნიშნული მდგომარეობა ხელს უწყობდა სამედიცინო პერსონალის მიერ არალეგალური შემოსავლების მიღებას. ექსპერტთა შეფასებით, იმ ქვეყნებში, სადაც სამედიცინო პერსონალის ხელფასი დაბალია, არალეგალური ანაზღაურება გაცილებით აღემატება კანონით დადგენილ ანაზღაურებას.
აღნიშნულის გამო, მნიშვნელობა ენიჭება პერსონალის ანაზღაურების დონეს. თუ ექიმს შეუძლია არალეგალური შემოსავლების ხარჯზე გააორმაგოს ხელშეკრულებით განსაზღვრული ხელფასი, მაშინ გარკვეული მიზნის მისაღწევად (მაგ., ვაქცინაციის მაღალი მოცვის მიღწევა) გამოყოფილი მცირე ოფიციალური დამატებითი ანაზღაურება მისთვის აღარ იქნება მიმზიდველი. ასე. მაგალითად, ბრიტანეთის ჯანდაცვის სისტემაში მიმდინარე რეფორმების პერიოდში, ექიმებისათვის ზოგადი პრაქტიკის ექიმი-ფონდის მესაკუთრედ გახდომის ყველაზე დამაჯერებელ მოტივს წარმოადგენდა არა სულადობრივი დაფინანსება, არამედ დამატებითი წახალისების მნიშვნელოვნად გაზრდა. აღსანიშნავია, რომ დიდ ბრიტანეთში, პერსონალის მუშაობის სტიმულირების მიზნით, იყენებენ დამატებით წამახალისებელი ანაზღაურების სხვადასხვა ფორმას.
ფიქსირებული ანაზღაურების მეთოდის ეფექტურობის გაზრდის თვალსაზრისით, ზოგიერთ ქვეყანაში შემოღებულია დაფინანსების რამდენიმე მეთოდის კომბინაცია. მაგალითად, ნორვეგიაში ექიმის შემოსავლების 35%-ს ფიქსირებული ხელფასი შეადგენს, ხოლო დანარჩენი 65%-ის ანაზღაურება სერვისების მიხედვით ხდება.

ფიქსირებული ხელფასით ანაზღაურების დადებითი მხარეებია:
• ჯანდაცვის სისტემის ადვილი დაგეგმარება და სტაბილურობა, რადგანაც სამედიცინო დახმარების ხარჯები წინასწარ განსაზღვრულია;
• ფიქსირებული ხელფასით ანაზღაურების გამო, ექიმი არ არის დაინტერესებული არააუცილებელი სამედიცინო დახმარების განხორციელებით;
• დაბალია ადმინისტრაციული და საქმის წარმოებისათვის საჭირო ხარჯები;
• ადვილია სამედიცინო დაწესებულების საფინანსო მუშაობის მონიტორინგი;
• ხელს უწყობს პერსონალის გადანაწილებას ცენტრისაგან მოშორებულ რეგიონებში, რაიონებში, ან სოფლებში;
• იზრდება სამედიცინო დახმარების ხელმისაწვდომობა.
ფიქსირებული ხელფასით ანაზღაურების უარყოფითი მხარეები
• ექიმებს შორის კონკურენციის დაბალი დონე;
• დაბალია სამედიცინო დახმარების ხარისხი, რადგან ექიმის ანაზღაურება მცირედაა დამოკიდებული მის კვალიფიციურობაზე;
• ექიმი ნაკლებადაა დაინტერესებული იმუშაოს მაქსიმალური დატვირთვით. იგი თავიდან იშორებს მძიმე ავადმყოფებს და საავადმყოფოში ან სხვა განყოფილებებში აგზავნის სამკურნალოდ, რაც მნიშვნელოვნად აძვირებს სამედიცინო დახმარების ღირებულებას;
• მეთოდი სტიმულს აძლევს სამედიცინო დაწესებულების ბიუროკრატიული აპარატის ზრდას, ფორმალიზმს, მოუქნელობას და ამით აიძულებს დამფინანსებელს გაზარდოს საბიუჯეტო ხარჯები;
• თუ ანაზღაურების ზომა დაბალია, ხელს უწყობს სამედიცინო პერსონალის მიერ არალეგალური შემოსავლების მიღებას.
შედარებისთვის აქვე წარმოვადგენთ პირველადი ჯანდაცვის დაფინანსების ესტონეთის გამოცდილებას
ესტონეთის ჯანდაცვის სისტემაში განხორციელებული რეფორმების შედეგად შემუშავებულ იქნა ოჯახის ექიმზე დაფუძნებული პირველადი ჯანდაცვის სისტემის მოდელი. ოჯახის ექიმს სამედიცინო სადაზღვევო ფონდთან აქვს დადებული ხელშეკრულება. ერთ ოჯახის ექიმთან რეგისტრაციისათვის საჭირო პაციენტთა რაოდენობა შეადგენს 1500 – 2300-ს. გამონაკლია შორეული რეგიონები. ქვეყნის მასშტაბით პირველადი სამედიცინო მომსახურებისათვის ფუნქციონირებს 808 ოჯახის ექიმი.
ოჯახის ექიმი ჯანდაცვის სისტემაში მეკარიბჭეს წარმოადგენს, სპეციალისტებთან კონსულტაცია მხოლოდ მისი მიმართვის შემდეგაა შესაძლებელი. თუმცა, ზოგ შემთხვევაში (ოფთალმოლოგთან, დერმატო-ვენეროლოგთან, გინეკოლოგთან, ფსიქიატრთან, ფთიზიატრთან, სტომატოლოგთან და ტრავმის დროს ქირურგთან ვიზიტები) ის არ ატარებს სავალდებულო ხასიათს. ოჯახის ექიმებმა რომ არ გაართულონ პაციენტის სპეციალისტებთან მიმართვიანობის პროცესი, სადაზღვევო ფონდი ცალკე აფინანსებს ექიმ-სპეციალისტებთან ვიზიტებს.
ოჯახის ექიმის ანაზღაურება ხორციელდება შერეული მეთოდით, რომელიც მოიცავს დაფინანსების შემდეგ მეთოდებს:
• ყოველთვიური სულადობრივი ანაზღაურება თითოეული დარეგისტრირებული პირისათვის, რომელიც ფარავს მომსახურების უმრავლეს სახეობას;
• შესრულებელი სამუშაოს მიხედვით ანაზრაურება;
• ფიქსირებული ყოველთვიური დაფინანსება ინფრასტრუქტურის განვითარებისათვის (მოწყობილობები);
• ყოველთვიური დანამატები (ოჯახის ექიმის განათლების დონის ამაღლებისათვის საჭირო ხარჯები, გეოგრაფიულად მოშორებულ რაიონებში მომუშავე ოჯახის ექიმებისათვის დამატებითი ანაზღაურება).

ოჯახის ექიმების ყოველთვიური ანაზღაურება ესტონეთში

1998 წლამდე სულადობრივი ანაზღაურების მარტივი ფორმა იყო გავრცელებული, ანუ ის ერთნაირი იყო მთელი ქვეყნის მასშტაბით, 1998 წლიდან შემოღებულ იქნა რთული ფორმა, რომელიც ითვალისწინებს დაფინანსების დიფერენცირებას ასაკობრივი ჯგუფების მიხედვით (0-დან 2 წლამდე; 2-70 წლამდე; 70 წელს ზევით). დამატებითი მომსახურების ანაზღაურება ხორციელდება სერვისების მიხედვით ანაზღაურების მეთოდით, რომელიც ლიმიტირებულია და შეადგენს მაქსიმალური სულადობრივი ანაზღაურების 18,4 %-ს. ოჯახის ექიმების კავშირისა და სამედიცინო სადაზღვევო ფონდების შეთანხმებით, წინდაწინაა დადგენილი დამატებითი მომსახურების ჩამონათვალი. გარდა ამისა, ექიმებს ეძლევათ ყოველთვიური დანამატი სამედიცინო დაწესებულებიდან გეოგრაფიულად მოშორებულ ადგილებში მუშაობისათვის, განათლების დონის ამაღლებისათვის, მუშაობის წარმოებისათვის საჭირო ფიქსირებული თანხა. ამგვარად, ოჯახის ექიმის ანაზღაურება დამოკიდებულია არამარტო მასთან რეგისტრირებული პაციენტების რაოდენობაზე, არამედ განხორციელებულ აქტივობაზე. ექიმები დაინტერესებული არიან გააფართოვონ დიაგნოსტიკური და სამკურნალო მომსახურების სპექტრი, უზრუნველყონ სამედიცინო დახმარების უწყვეტობა, ხანდაზმული ასაკის პირთა მკურნალობასთან დაკავშირებული ხარჯების რისკი კომპენსირებულია სულადობრივი დაფინანსების რთული ფორმის დაწესებით, რომელიც დიფერენცირებულია ასაკობრივი ჯგუფების მიხედვით, წახალისებულია სოფლად ოჯახის ექიმის მუშაობა.
სპეციალიზებულ ამბულატორიულ მომსახურებას ეწევიან პოლიკლინიკები და სამედიცინო ცენტრები, საავადმყოფოების ამბულატორიული განყოფილებები და დამოუკიდებელი ექიმი-სპეციალისტები. დამოუკიდებელ ექიმი-სპეციალისტებს ხელშეკრულება აქვთ გაფორმებული სამედიცინო სადაზღვევო ფონდთან და ანაზღაურებას ღებულობენ სერვისების მიხედვით ანაზღაურების მეთოდით. ხელფასის საერთო დონე ლიმიტირებულია ხელშეკრულებით.

რეკომენდაციები საქართველოსთვის

დღეისათვის, საყოველთაო ჯანდაცვის სახელმწიფო პროგრამით, ოჯახის ექიმის ანაზღაურება ხდება მასთან აღრიცხვაზე მყოფი ბენეფიციარების რაოდენობის მიხედვით. კვლევები ადასტურებს, რომ პირველადი ჯანდაცვის სერვისებისთვის სახელმწიფოს მიერ დადგენილი კაპიტაცია არასაკმარისია და არ არის გაწეული შრომის ადეკვატური (მიქავა, გაბრიჭიძე 2019; ვერულავა, ბერუაშვილი 2019).
ოჯახის ექიმის ინსტიტუტის განვითარების ხელშესაწყობად საჭიროა პირველადი ჯანდაცვის სამედიცინო პერსონალის სათანადო ანაზღაურება. ბევრ ქვეყანაში პირველადი ჯანდაცვის გუნდის დაფინანსებისას, უპირატესობას ანიჭებენ მოტივაციაზე მიბმულ დაფინანსებას. სამედიცინო პერსონალის ანაზღაურება ხდება სპეციალური ინდიკატორების მიხედვით, რაც გულისხმობს მათ სტიმულირებას არამხოლოდ მიიღოს ბევრი პაციენტი, არამედ შესრულებული სამუშაოს ხარისხს: ადრეულ სტადიაზე გამოავლინოს დაავადებები და ა.შ. განსაკუთრებით ყურადსაღებია ექიმების მასტიმულირებელი ანაზღაურების მეთოდები ბენეფიციარებზე პროფილაქტიკური ღონისძიებების ჩასატარებლად. ამ მხრივ, ექიმის დაფინანსების მეთოდი წარმოადგენს ჯანდაცვის სერვისების ეფექტურად განხორციელების ერთ-ერთ მთავარ ბერკეტს.
მიზანშეწონილია პირველადი ჯანდაცვის ანაზღაურების ეფექტური მეთოდების გამოყენება, კერძოდ, კომბინირებული მეთოდების დანერგვა, რაც გულისხმობს სულადობრივი მეთოდის გარდა, ანაზღაურების სხვა მეთოდით დაფინანსებას (გაწეული მომსახურების მიხედვით, მიზნობრივ ანზღაურება და ა.შ.). ამ შემთხვევაში ექიმები დაინტერესებული იქნებიან გააფართოვონ დიაგნოსტიკური და სამკურნალო მომსახურების სპექტრი, უზრუნველყონ სამედიცინო დახმარების უწყვეტობა.

ლიტერატურა:
• მიქავა ნ., გაბრიჭიძე ს. (2019). სუსტი პირველადი ჯანდაცვა - ჯანდაცვაზე საყოველთაო ხელმისაწვდომობის მიღწევის ძირითადი ბარიერი. საქართველოს ღია საზოგადოების ფონდი.
• ვერულავა თ., ბერუაშვილი დ. (2019). ოჯახის ექიმთან მიმართვიანობის პრობლემები საქართველოში. ჯანდაცვის პოლიტიკა, ეკონომიკა და სოციოლოგია, 3 (1).
• ვერულავა თ. (2023). ჯანდაცვის სისტემის მიზნები და ფუნქციები. ჯანდაცვის პოლიტიკა, ეკონომიკა და სოციოლოგია, 7 (2).
• ვერულავა თ., ჭილაძე გ., ბარკალაია თ. (2022). პირველადი ჯანდაცვის პერსონალის მოტივაციის და სამუშაოთი კმაყოფილების გამოწვევები საქართველოში. ეკონომისტი, 3.
• ვერულავა თ., ჯორბენაძე ა. (2022). პირველადი ჯანდაცვის რეფორმირების 1995-2003 წლების გამოცდილება და რეკომენდაციები. ეკონომისტი. 2:23-41.
• ჯორბენაძე ა., ვერულავა თ. (2021). დიაგნოზთან შეჭიდული ჯგუფებით (DRG) საავადმყოფოს დაფინანსების მეთოდი და 1995 წლის ჯანდაცვის რეფორმები. ეკონომისტი. XVII (4): 31-41
• ვერულავა თ., ჯორბენაძე რ. (2020). პირველადი ჯანდაცვის მეკარიბჭეობა და მიმართვიანობა: პაციენტების თვალსაზრისი ოჯახის ექიმის როლზე. ეკონომიკა და ბიზნესი. 12 (1).
• ვერულავა თ. (2018). პირველადი ჯანდაცვის გამოწვევები საქართველოში. გლობალიზაცია და ბიზნესი. (5): 259-262, ევროპის უნივერსიტეტი.
• ვარდუკაძე მ., ვერულავა თ. (2023). საპენსიო ასაკის პირების ფინანსური ხელმისაწვდომობა გადაუდებელ ონკო-ჰემატოლოგიურ მომსახურეობაზე DRG მოდელის დანერგვის შემდეგ. ჯანდაცვის პოლიტიკა, ეკონომიკა და სოციოლოგია, 7(2).
• აბაშიძე გ. (2023). ოჯახის ექიმის სისტემის განვითარება ტაივანში. ჯანდაცვის პოლიტიკა, ეკონომიკა და სოციოლოგია, 6.
• მიქიაშვილი გ., ვერულავა თ. (2021). ჯანდაცვის სისტემის წარმატებული რეფორმები: თურქეთის მაგალითი. ჯანდაცვის პოლიტიკა, ეკონომიკა და სოციოლოგია, 5.
• Verulava T. (2023). Barriers to Effective Communication between Family Physicians and Patients in Georgia. Family Medicine & Primary Care Review 25(1): 80–85
• Verulava T., Jorbenadze A. (2022). Primary Health care Reforms in Georgia: the Experience and Challenges. Arch Balk Med Union. 57(4):384-389.
• Verulava T., Jorbenadze R., Karimi L. (2020). Patients’ Perceptions about Access to Health Care and Referrals to Family Physicians in Georgia. Archives of the Balkan Medical Union. 55(4): 642-650.
• Verulava T. (2022). Factors Influencing Medical Students’ Choice of Family Medicine. Family Medicine & Primary Care Review. 24(1):66-70
• Langenbrunner JC and Wiley MM. (2002). “Hospital Payment Mechanisms: Theory and Practice in Transition Countries,” Chapter 8 in McKee, M. and Healy, J., eds., Hospitals in a Changing Europe (Buckingham, UK: Open University Press,).
• Gerdtham UG, Søgaard J, et al. (1992). A Pooled Cross Section Analysis of the Health Care Expenditures of the OECD Countries. In P. Zweifel & H. E. Frech, eds. Health Economics Worldwide. Boston: Kluwer Academic Publishers: Dordrecht, The Netherlands, 287-310.
References:
• Mikava N, Gabrichidze S. (2019). susti pirveladi jandatsva – jandatsvis saqoveltao khelmisatsvdomobis mightsevis mtavari barieri. [Weak Primary Health Care - the Main Barrier to Achieving Universal Access to Health Care. Open Society Foundation of Georgia.] in Georgian
• Verulava T., Beruashvili D. (2019). ojakhis ekimtan mimartvianobis problemebi sakartveloshi. [Problems of Contacting a Family Doctor in Georgia. Health Policy, Economics and Sociology, 3 (1).] in Georgian
• Verulava T. (2023). jandatsvis sistemis miznebi da punktsiebi. [Objectives and Functions of the Health Care System. Health Policy, Economics and Sociology, 7 (2).] in Georgian
• Verulava T., Chiladze G., Barkalaya T. (2022). pirveli jandatsvis personalis mushaoba da samushao momsakhureobis gamotsveva sakartveloshi [Challenges of Primary Health Care Staff Motivation and Job Satisfaction in Georgia. Economist. 3.] in Georgian
• Verulava T., Jorbenadze A. (2022). pirveli jandatsvis repormirebis 1995-2003 tslebis teknika da dizaini. [1995-2003 Experience and Recommendations of Reforming Primary Health Care. Economist, 2:23-41.] in Georgian
• Jorbenadze A., Verulava T. (2021). diagnoztan shechiduli jgupit (DRG) saavadmqopos pinansuri metodi da 1995 tslis jandatsvis repormebi. [The Diagnosis-Restricted Group (DRG) Method of Hospital Financing and the 1995 Health Care Reforms. Economist, XVII (4): 31-41.] in Georgian
• Verulava T., Jorbenadze R. (2020). pirveli jandatsvis mekaribcheoba da mimartvianoba: patsientebis tvalsazrisis ojakhis ekimis rolze. [Gatekeeping and Referral in Primary Care: Patients' Perspectives on the Role of the Family Physician. Economics and business. 12 (1).] in Georgian
• Verulava T. (2018). pirveli jandatsvis gamotsvevebi sakartveloshi. [Primary Health Care Challenges in Georgia. Globalization and business. University of Europe. (5): 259-262.] in Georgian
• Vardukadze M., Verulava T. (2023). sapensio asakis pirebis khelmisatsvdomoba gadaudebel onko-hematologiur momsakhureobaze DRG modelis danergvis shemdeg. [Financial Access of Pensioners to Urgent Onco-hematological Services After the Implementation of the DRG Model. Health Policy, Economics and Sociology, 7(2).] in Georgian
• Abashidze G. (2023). ojakhis ekimis sistemis ganvitareba taivanshi. [The Development of the Family Physician System in Taiwan. Health Policy, Economics and Sociology, 6.] in Georgian
• Mikiashvili G., Verulava T. (2021). jandatsvis sistemis repormebi: turketis magaliti. [Successful Reforms of the Health Care System: the Example of Turkey. Health Policy, Economics and Sociology, 5.] in Georgian
• Verulava T. (2023). Barriers to Effective Communication between Family Physicians and Patients in Georgia. Family Medicine & Primary Care Review 25(1): 80–85
• Verulava T., Jorbenadze A. (2022). Primary Health care Reforms in Georgia: the Experience and Challenges. Arch Balk Med Union. 57(4):384-389.
• Verulava T., Jorbenadze R., Karimi L. (2020). Patients’ Perceptions about Access to Health Care and Referrals to Family Physicians in Georgia. Archives of the Balkan Medical Union. 55(4): 642-650.
• Verulava T. (2022). Factors Influencing Medical Students’ Choice of Family Medicine. Family Medicine & Primary Care Review. 24(1):66-70
• Langenbrunner JC and Wiley MM. (2002). “Hospital Payment Mechanisms: Theory and Practice in Transition Countries,” Chapter 8 in McKee, M. and Healy, J., eds., Hospitals in a Changing Europe (Buckingham, UK: Open University Press,).
• Gerdtham UG, Søgaard J, et al. (1992). A Pooled Cross Section Analysis of the Health Care Expenditures of the OECD Countries. In P. Zweifel & H. E. Frech, eds. Health Economics Worldwide. Boston: Kluwer Academic Publishers: Dordrecht, The Netherlands, 287-310.

Keywords: Social financing, primary health care, family doctor, targeted financing.
JEL Codes: H51, I11, I18, P36