https://doi.org/10.52340/eab.2024.16.01.01

ჟურნალი N 1. 2024

ნაშრომში, 2024 წლის 15-19 იანვარს დავოს-კლოსტერსის (შვეიცარია) რიგით 54-ე მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის მუშაობაა განხილული. გამახვილებულია ყურადღება ისეთ საკითხებზე, რომლებიც ქართული პოლიტიკური და სამეცნიერო წრეების ყურადღებას იმსახურებს. დავოსის ფორუმიდან ეკონომიკური და პოლიტიკური დასკვნების გარდა, მნიშვნელოვანია სიტუაციური, სოციალურ-საზოგადოებრივი დასკვნების გამოტანა რეალობის შესაფასებლად და გასათვალისწინებლად. გადაუდებელია საქართველოსათვის Covid-19-ის პანდემიის გაკვეთილების შესწავლა, პოსტპანდემიური სიტუაციის შეფასება და მომზადება მსგავსი ახალი განსაცდელისათვის, რომლის შესახებ გაფრთხილება ე.წ. „ავადმყოფობა X”-ზე გაკეთდა ფორუმზე. რუსეთ-უკრაინის და ისრაელ-„ჰამაზის“ ომებმა შექმნა სიტუაცია, როდესაც მნიშვნელოვნად იზრდება შუა დერეფნის როლი მსოფლიო გადაზიდვებში და საქართველოს პასუხისმგებლობაც. ამ პროცესს შეხვდეს ღირსეულად. მემარცხენეობა მოდა გახდა დასავლეთის განვითარებულ ქვეყნებში. მისმა მასშტაბებმა ფორუმზე არგენტინის ლიბერტანიელ პრეზიდენტს ათქმევინა ფრაზა – „დასავლეთის სამყარო – საფრთხეშია!“ ეს გაფრთხილება ყურადსაღებია საქართველოსთვისაც, რომელიც ეხლა გადის ურთულეს ტრანსფორმაციის პროცესს – სოციალ- დემოკრატებმა და კომუნისტებმა ორჯერ ააცდინეს ქვეყანა ბუნებრივი განვითარების გზას და მესამედ, ეს ქვეყანამ არ უნდა დაუშვას, როგორიც არ უნდა იყოს მსოფლიო პოლიტეკონომიური მოდა.

საკვანძო სიტყვები: დავოს- კლოსტერსის მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმი, „ავადმყოფობა – X“, ნარატივი თეორიის ნაცვლად, დეზინფორმაცია.

შესავალი

ფორუმის სათაური არ შეესაბამება შინაარსს: შვეიცარიაში დავოსის, უფრო სწორად დავოს – კლოსტერსის, მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმი (შემდგომში: ფორუმი) დიდი ხანია თავისი შინაარსით დაშორდა თავის დასახელებას და ის მოიცავს ადამიანური ურთიერთობების ყველაზე მწვავე საკითხს მსოფლიოსათვის. ამ ფორუმზე მსჯელობენ თუ რა გამოწვევები დგას და როგორია ამ გამოწვევებზე საპასუხოდ მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნების, საერთაშორისო ორგანიზაციებისა და უმსხვილესი ბიზნესის სამომავლო ხედვები და მოქმედების გეგმები. 2024 წელს გაგრძელდა 2023 წელს ფორუმზე დაწყებული პანდემიის შემდგომი პერიოდის ახალი რეალობის განზოგადება, რაც ხასიათდება, ერთი მხრივ, პოსტპანდემიური და მეორე მხრივ, მასშტაბური სამხედრო – ტერორისტული აქტივობით, უპირველეს ყოვლისა, რუსეთის ფედერაციის აგრესიით. დავოსის ფორუმი არ იღებს რაიმე გადაწყვეტილებებს და არ გამოდის შემაჯამებელი რეკომენდაციებით. მიუხედავად ამისა, ეს ფორუმი საუკეთესო საშუალებაა იმის გასაგებად, თუ როგორია არსებულ სიტუაციაში მთავარი ვექტორები მსოფლიო ეკონომიკასა და პოლიტიკაში. ყველაზე კონცენტრირებულად ეს შეიძლება განხორციელდეს დავოსის მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის მუშაობის შესწავლით. ამასთან, ეკონომიკის, ან ეკონომიკური თეორიის შესახებ მსჯელობა დავოსის კონტექსტით მოითხოვს მის მასალებში მიმოფანტული ამ საკითხების თავმოყრასა და ანალიზს.

ვისთვის არის და ვისთვის არ არის დავოსში ჩასვლა საჭირო?

დავოსის ფორუმი კერძო ინიციატივაა. მისი მუშაობა წარიმართება გეოპოლიტიკური, ეკონომიკური და ტექნოლოგიური სადისკუსიო პანელების მეშვეობით. ყველა ინფორმაცია არის ღია და ხელმისაწვდომი მიმდინარე რეჟიმში. ამდენად, ანალიტიკური მუშაობისათვის იქ ყოფნა არაა საჭირო. მიუხედავად იმისა, რომ დავოსის 2024 წლის ფორუმში მონაწილეობის გადასახადი მნიშვნელოვნად გაიზარდა, დავოსში მაინც მიდიან. დავოსის მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმში მონაწილეობისათვის გადასახადი 2023 წლის 70 ათასი დოლარიდან, წელს გაიზარდა 250 ათას დოლარამდე! ამ ფულს საჯარო მოხელეებისათვის იხდის მათი ქვეყნის ბიუჯეტი, ხოლო კერძო სექტორისათვის – ფირმები. მონაწილეობის ფასის ზრდის გამო ბიზნესის ბევრმა წარმომადგენელმა უარი განაცხადა მონაწილეობაზე, მაგრამ არ გამხდარა ცნობილი, რომელიმე სამთავრობო დელეგაციის პროტესტი ამის გამო. ეს ერთგვარი ფინანსური ბარიერი მიანიშნებს, რომ დავოსის მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმი განიცდის ტრანსფორმაციას ღიაობიდან ჩაკეტილობისკენ, მაგრამ არა ინფორმაციული, არამედ კომუნიკაციური თვალსაზრისით. ფორუმის შიგნით ურთიერთობა დემოკრატიულია, არის შესაძლებლობა ნებისმიერი მონაწილის
ნებისმიერ მონაწილესთან შეუფერხებელი ურთიერთობისათვის, ხელის ჩამორთმევისა და სურათის გადაღებისათვის! ამიტომ, ყველა მონაწილემ უნდა იცოდეს „რა მიაქვს“ და „რისი წამოღება“ სურს დავოსის დერეფნებიდან, სხვანაირად, მასში მონაწილება გამართლებული არაა. ეტყობა ფორუმის ორგანიზატორები ფიქრობენ მის კლუბად გადაქცევას, რაც რეალობის ფორმალიზება იქნება. ასეთი კლუბები მადრიდის (საგარეო საქმეთა ყოფილი მინისტრები), რომის (მთავრობათა ყოფილი ხელმძღვანელები და სხვა ცნობილი ადამიანები) კლუბის სახით ცნობილია. ყველა ამ კლუბს აქვს წევრობისათვის ასაკობრივი ცენზი, ხოლო დავოსის ფორუმისათვის შერჩევის პრინციპი ეფუძნება ფინანსურ შესაძლებლობებს. საქართველოს ხელისუფლება ფორუმში ხშირად მონაწილეობს, თუმცა, საჯარო არაა ამ მონაწილეობისათვის ხარჯების თანაფარდობა მიზანსა და შედეგიანობასთან.

ფორუმის მუშაობის ჩარჩოები

2024 წელს დავოსში (შვეიცარია) 15-19 იანვარს, მსოფლიო ეკონომიკურმა ფორუმი რიგით 54-ე შეკრება, იყო დევიზით – „ნდობის აღდგენა“ და მთავარი თემა: – „ლაბორატორიიდან ცხოვრებაში: მეცნიერება მოქმედებაში“. მისი დამფუძნებელი და უცვლელი პრეზიდენტია გერმანელი ეკონომისტი, პროფესორი კლაუს შვაბი (დაბ.1938, 30 მარტი). დავოსის მუშაობა ოთხ ბლოკად იყო სისტემატიზებული: უსაფრთხოების მიღწევა და თანამშრომლობა დანაწევრებულ მსოფლიოში; ახალი ერისათვის ზრდისა და სამუშაო ადგილების უზრუნველყოფა; ხელოვნური ინტელექტი, როგორც ეკონომიკისა და საზოგადოების მამოძრავებელი ძალა; ხანგძლივვადიანი სტრატეგია კლიმატის, ბუნებისა და ენერგეტიკის სფეროში. ორგანიზატორების თქმით, ფორუმის მთავარი კითხვა, პასუხის გასაცემად იყო: „პოლიკრიზისს“ (2023 წლის ფორუმის ტერმინი) შეცვლის „პერმაკრიზი“, თუ 2024 წელი სიტუაციის განმუხტვის, მდგრადობისა და აღდგენის წელი იქნება?
2024 წლის 18 იანვარს, დავოსის მსოფლიო ეკონომიკურ ფორუმზე, პირველი ბლოკის – „უსაფრთხოების მიღწევა და თანამშრომლობა დანაწევრებულ მსოფლიოში“ ფარგლებში, სესიაზე სახელწოდებით – „რეგიონის შესაძლებლობების რეალიზება, თუ ქვეყნები შეძლებენ ინვესტიციების მოზიდვას“- სერბეთის პრეზიდენტთან ალექსანდრე ვუჩიჩთან ერთად, საქართველოს პრემიერ-მინისტრი, ირაკლი ღარიბაშვილი მონაწილეობდა ერთ-ერთ პანელზე – „ევრაზიის ახალი განთიადი?“. პრემიერის გამოსვლაში მთავარი აქცენტი შუა დერეფანზე გაკეთდა და აღინიშნა, რომ უმნიშვნელოვანესია შუა დერეფნის მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებისათვის საქართველოს მცდელობები (ანაკლიის პორტის, ახალი აეროდრომის მშენებლობა) და ამ დერეფანში ჩინეთის ინტერესების გათვალისწინება.

დასკვნები ფორუმიდან

დავოსის ფორუმიდან ეკონომიკური და პოლიტიკური დასკვნების გარდა, მნიშვნელოვანი სიტუაციური, სოციალურ – საზოგადოებრივი დასკვნების გამოტანა შეიძლება რეალობის შესაფასებლად და გასათვალისწინებლად.
ერთზე უკვე ითქვა – საქართველოსა და მცირე ეკონომიკის ქვეყნების მთავრობათა მონაწილეობა ამ ფორუმში საბიუჯეტო სახსრების გაუმართლებელი ხარჯვაა, ან საზოგადოებას უნდა წარედგინოს საფუძვლიანი დასაბუთება ასეთი ვიზიტის აუცილებლობის შესახებ.
დავოსი ფორუმის დღეებში გადაჭედილია პოლიტიკური და ფინანსური ძალის მქონე პირებით. ქალაქი მათ კომფორტულად მისაღებად მზადაა. საოცარი ბუნება და სრულყოფილი ინფრასტრუქტურა. თუმცა, შვეიცარიელებიც კი ვერაფერს შველიან იმ შეცდომებს, რაც ამ ქალაქის განაშენიანების დროსაა დაშვებული ქალაქის მესვეურებისა და არქიტექტორების მიერ. დავოსი რჩება ერთ-ერთ ყველაზე არასასიამოვნო დასახლებად შვეიცარიაში. ამის საპირისპიროა, მისი პარტნიორი სოფელი კლოსტერსი, სადაც, როგორც ელიტური ქრონიკებიდანაა ცნობილი, ყოველ ზამთარს დასასვენებლად ჩადიან დიდი ბრიტანეთის სამეფო სახლის წარმომადგენლები. ეს კარგი მაგალითია საქართველოსათვის. ის, რაც ფუჭდება თბილისის ქალაქთმშენებლობაში, აგრეთვე ბათუმში, გუდაურში, ბაკურიანში, მისი გამოსწორება თაობებისათვის შეიძლება შეუძლებელი გახდეს. ქალაქმშენებლობაში საქართველოში გაფუჭება უფრო მომგებიანია, ვიდრე გაკეთება. გადაუდებელია ამ თანმიმდევრობის შეცვლა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, გასაფუჭებელი კიდევ ბევრია: ბახმარო, გომის მთა, წყალტუბო, აბასთუმანი და სხვა. მმართველობის დეცენტრალიზაციის პროცესის ბოლომდე მიყვანა გადაუდებელი აუცილებლობაა ქვეყნის სივრცობრივ – ტერიტორიული მოწყობის სამომავლო პერსპექტივისათვის.
დავოსის ფორუმის სტუმრები ჩამოდიან ძირითადად ციურიხში თვითმფრინავებით და აქედან მიემგზავრებიან შვეულმფრენებით დავოსში.
ძირითადი სტუმრები ჩამოდიან თვითმფრინავით ციურიხში და იქედან ვერტფრენებით დავოსში. ციურიხის აეროპორტი ამ დროს გადაჭედილია ბიზნეს – ჯეტებითა (რეაქტიული) და სამთავრობო თვითმფრინავებით. შვეიცარიაში ამ საკითხს უყურებენ ეროვნული ინტერესებიდან გამომდინარე. ფინანსურად სიტუაცია მოითხოვს ციურიხის აეროპორტის გაფართოებას, მაგრამ იზრდება გარემოსადმი მიყენებული ზიანის სიდიდე. ციურიხის მოსახლეობამ კენჭისყრით უარი თქვა ციურიხის აეროპორტის გაფართოებაზე.
დავოსის მსოფლიო ეკონომიკურ ფორუმზე მონაწილეთა გამოსვლებიდან და ფორუმისადმი მომზადებული კვლევებიდან ჩანს, რომ 2024 წელი მსოფლიოსათვის ვერ იქნება უკეთესი 2023 წელზე, ვერ იქნება დაძლეული ინფლაციის არსებული დონე, ეგზისტენციალურ საფრთხეს ეკოლოგიურთან ერთად, ზოგიერთის აზრით, უფრო მეტად, შექმნის ხელოვნური ინტელექტი. ფორუმის შინაარსი, როგორც ითქვა, დაშორდა მის სათაურს და ის ეკონომიკაზე კი არა, არამედ გლობალიზაციაზეა და მოიცავს საკითხთა კონგლომერატს. ამ ფორუმზე „გეოპოლიტიკა“ „გეოეკონომიკის“ გვერდით, თანაბარძალოვნად იქნა გამოყენებული. ეკონომიკური საკითხებიდან ყველაზე მეტი ინტერესი დაეთმო ციფრულ ეკონომიკასა და ცირკულარულ ეკონომიკას. დავოსის მსოფლიო ეკონომიკურ ფორუმზე „სენსაცია“ არის საფრთხეების რანჟირებაში: მომავალი ორი წლისათვის მთავარ საფრთხედ მოკლევადიანი პერიოდისათვის ფორუმზე დასახელდა „დეზინფორმაცია“! ეს დასკვნა დაეფუძნა ხელოვნური ინტელექტის გავრცელებასა და 2024 წლისათვის მსოფლიოს ნახევარი მოსახლეობის (4,5 მლრდ კაცის) მონაწილეობას საპარლამენტო არჩევნებში. საპარლამენტო არჩევნები 2024 წელს ჩატარდება აშშ-ში, ინდოეთში, რუსეთში, ტაივანსა და სხვა ქვეყნებში, მათ შორის საქართველოში. ყველაზე დიდი რისკი დაემთხვა ყველაზე სამარცხვინო საქმეს – ტყუილს, რომელიც ყველაზე მეტია არჩევნების დროს! თანაც, კითხვაზე, რაში შეიძლება ხელოვნურმა ინტელექტმა აჯობოს ადამიანს (ბუნებრივ ინტელექტს), გამოჩნდა პასუხი – ტყუილსა და დეზინფორმაციაში, თანაც მნიშვნელოვნად და მასშტაბურად!

მთავარი სენსაცია – მოსალოდნელი „X დაავადება“

ჯამრთელობის თემატიკიდან ყველაზე სკანდალური აღმოჩნდა მსჯელობა X დაავადებაზე. ყველა საკითხი, რაც დასმული იყო დავოსის მსოფლიო ეკონომიკურ ფორუმზე ატარებდა გლობალურ ხასიათს, მაგრამ ყველა მათგანი გამომდინარეობდა მიმდინარე პროცესებიდან. X დაავადებაზე საუბარი კი იყო ჰიპოთეტურად შესაძლო პათოგენსა და მის ასევე შესაძლო პანდემია/ეპიდემიაზე, რომლისთვისაც უნდა ემზადოს მსოფლიო. ესაა ჯანმრთელობის სფეროში კრიზისების დაგეგმვის სისტემა. დავოსში გაჟღერებული იდეების უკან თუ რა დგას, ეს ცალკე მეცნიერების თემაა. თუმცა, აღნიშნულ მსჯელობას, რომელიც სათავეს იღებს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციიდან (ჯმო) მოჰყვა სკანდალი, რომელშიც მონაწილეობდა ყველა: დაწყებული იმით, ვინც თვლის რომ დავოსში მტკიცდება მსოფლიო გლობალური დღის წესრიგი და დამთავრებული, ვინც ამტკიცებს რომ ადგილი აქვს ფარმაკოლოგიური ფირმების ლობირებას, თანაც ისეთი საშიშროების შექმნით, რომელიც არ არსებობს. ზოგადად ვირუსოლოგია, ბაქტერიოლოგია, ეპიდსამსახურები ხომ ამას ისედაც აკეთებენ? დაიწყო იმის კვლევა, ხომ არაა ეს ახალი პანდემიისათვის მოსამზადებელი ფონის შექმნის მცდელობა. დავოსში ამ საკითხებზე მსჯელობა გაიმართა პანელზე – „ავადმყოფობა X-ისათვის მომზადება“ („Preparing for Disease X“). დასახელება „ავადმყოფობა X”, ჯამრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციამ 2018 წელს მოიფიქრა (Goldin 2024). მიზანი იყო, ჯანმრთელობის სისტემაში მზადყოფნა, გლობალური კვლევების, ვაქცინების, ტესტების, კვლევის პროტოკოლების შემუშავება. ეჭვები სწორედ იმან წარმოქმნა, რომ ჯმო ამის შესახებ 2018 წელს მსჯელობდა და მსოფლიო ასეთი მოუმზადებელი შეხვდა კოვიდ-პანდემიას. 2018 წელს ჯმო-მ გამოაქვეყნა დოკუმენტი საზოგადოებრივ ჯანდაცვაში კვლევებისა და გამოგონებებისათვის ავადმყოფობათა გაპრიორიტეტების შესახებ საგანგებო სიტუაციაში. ამ ინსტრუმენტით განისაზღვრა ეპიდემიური პოტენციალის მქონე და საკმარისი საწინააღმდეგო ღონისძიებების არმქონე დაავადებათა ჩამონათვალი: COVID 19; ყირიმ-კონგოს ჰემორაგიული ცხელება; ებოლას ვირუსული დაავადება და მარბურგის ვირუსული დაავადება; ლასას ცხელება; ახლო აღმოსავლეთის რესპირატორული სინდრომის კორონავირუსი (MERS-COV) და მძიმე მწვავე რესპირატორული სინდრომი (SARS); ნიპა და ჰენიპავირუსული დაავადებები; რიფტის ველის ცხელება; ზიკა; „დაავადება X“ (დაავადებების პრიორიტეტი კვლევისა და განვითარებისთვის საგანგებო კონტექსტით). 2018 წელს COVID-19 ამ ჩამონათვალის სათავეში იყო. ფაქტი ისაა, რომ COVID-19 2019 წელს გამოჩნდა, 2020 წელს მსოფლიოზე გაბატონდა და დღემდე რჩება, არსად არ წასულა. ჯმო-მ პანდემია დასრულებულად გამოაცხადა 2023 წლის 5 მაისს, ანუ მისი გამოცხადებიდან (11 მარტი 2020წ.) 3 წლის ერთი თვისა და 24 დღის შემდეგ, რა თქმა უნდა, დათქმით, რომ აღნიშნული არ ნიშნავს ვირუსის უვნებლობას.
ჯმო-ს მონაცემებით, 2023 წლის 11 დეკემბრიდან 2024 წლის 7 იანვრამდე, კოვიდის 1,1 მლნ შემთხვევა დაფიქსირდა, მათ შორის 8700 შემთხვევა დამთავრდა სიკვდილით.
COVID-19 პანდემიასა და მის დასრულებას შორის საქართველომ ორი პრემიერ -მინისტრი გამოიცვალა: გიორგი გახარია (8 სექტემბერი, 2019 – 18 თებერვალი ,2021) და ირაკლი ღარიბაშვილი (22 თებერვალი, 2021 – 29 იანვარი, 2024). 2022 წლის 24 თებერვალს, როდესაც რუსეთმა ომი დაიწყო უკრაინის წინააღმდეგ, პანდემია მასშტაბურად არსებობდა. მისი დასრულება ერთი წლისა და ორი თვის შემდეგ გამოაცხადა ჯმო – მ. 2020 წლის პირველ ნახევარში (1-ლი ივლისის მდგომარეობით) საქართველოში დაფიქსირებული იყო ახალი კორონავირუსით დაინფიცირების სულ 800 და მათ შორის გარდაცვალების 13 შემთხვევა. ასეთივე წარმატებით ვერ მოხერხდა ეკონომიკის განვითარების უზრუნველყოფა და ეკონომიკური რეცესიისა და კრიზისის თავიდან აშორება. 2020 წლის პირველ კვარტალში რეალური მშპ-ის ზრდამ, წინა წლის შესაბამის პერიოდთან, მართალია, შეადგინა 1,5%, მაგრამ მარტში მშპ 2,7%-ით შემცირდა. მეორე კვარტალში მშპ შემცირდა 12,6 %-თ (თვეების – აპრილი, მაისი, ივნისი – მიხედვით შემცირებამ შეადგინა შესაბამისად, 16,6%; 13,5%; 7,7%). შემდგომ თვეებში, ივნისიდან ეკონომიკის აღდგენის პროცესი დაიწყო. თუმცა, ის ვერ დასრულდა სექტემბერში, პანდემიის მეორე ტალღის დაწყების გამო (ჯიბუტი 2020, 3). 2020 წლისათვის რეალური GDP შემცირდა 6,3 %-ით. გახარიას პრემიერ-მინისტრობის დროს (2021 წლის 18 თებერვლამდე) სულ დაავადებული იყო 267 313 კაცი. კოვიდპოლიტიკა ქვეყანაში განხორციელდა ორი გამოკვეთილი სცენარით: პირველი, უსაფრთხოების და მეორე, ეფექტიანობის პრიმატით. მკაცრი ლოკდაუნის პერიოდის შედეგი 2020 წლის პირველ ნახევარში, იყო მინიმალური მსხვერპლი და ეკონომიკის ვარდნა. 2020 წლის სექტემბრიდან და განსაკუთრებით 2021 წლის თებერვლიდან, ეკონომიკა თავისუფალ რეჟიმში გადავიდა. დპ-რეალურმა ზრდამ 2021 წლისათვის შეადგინა 10,6%, 2022 წელს 11,0%. ამავე პერიოდში კოვიდით დაღუპულთა რიცხვმა შეადგინა 16 332 ადამიანი.
2024 წლის 7 იანვრის მდგომარეობით მსოფლიოში სულ დარეგისტრირებულია დაავადების 774 მლნ მეტი შემთხვევა, მათ შორის 7 მლნ მეტი გარდაცვალების (https://www.who.int/publications).
საქართველოში დადასტურებული 1 855 289 შემთხვევა, მათ შორის გარდაცვალების – 17 132 ფაქტი (http//www.who.int/countries/geo);
მეზობელ ქვეყნებში, შესაბამისად: აზერბაიჯანში – 834 241 და 10361 (https://www.who.int/countries/aze/); სომხეთში – 451 272 და 8 775 (https://www.who.int/countries/arm/); თურქეთში-17 004 677 და 101 419 (ttps://www.who.int/countries/tur/); რუსეთში კი -23 479 653 და 400 771 (https://www.who.int/countries/rus/).

დაავადებულთა და გარდაცვლილთა წილი 2024 წ. 5 იანვრის მდგომარეობით.

ქვეყნის ეკონომიკის ზრდის უკუპროპორციული კორელაცია დაავადებულთა და გარდაცვლილთა რაოდენობასთან სახეზეა. ამ საკითხებს სჭირდება ჩაღრმავებული კვლევა ახალი X-ავადმყოფობისათვის მზადების პერიოდში. მითუმეტეს, რომ მონაცემები კარგად გამოხატავს პანდემიის დროს გამოვლენილ სისუსტეებს: მოსახლეობის ნახევარის დაავადება პრევენციული სისტემის უმდაბლესი დონის მაჩვენებელია! გამოსავალი არის საკითხის მეცნიერული შესწავლა და პოლიტიკის გათავისუფლება ალტერნატიული აზროვნებისაგან: „ან, ან“ მიდგომისაგან. აუცილებელია მრავალვარიანტიანი პოლიტიკის შემუშავება, მათ შორის მოსამზადებელი, სარეზერვო საქმიანობის წარმართვა. ეპიდემიოლოგიური სისტემა პანდემიის შემდეგ კი არ უნდა შეიქმნას, არამედ მანამდე ზრუნავდეს მის პრევენციაზე და საჭიროების შემთხვევაში, ჩაქრობისთვის იყოს მუდმივ მზადყოფნაში.
კოვიდ-პანდემიამ, ადამიანების, როგორც ბიოლოგიური სახეობის ჰეგემონის კოლაფსის უმარტივესი, ვირუსული შესაძლებლობა წარმოაჩინა. აჩვენა ყველა ეკონომიკური, მათ შორის კოვიდ-პანდემიის წინა პერიოდში გაბატონებული თეორიის დაუსრულებლობა და ცალმხრივობა.

მსოფლიო – თეორიულ-ეკონომიკური პარადიგმის ძიებაში

ეკონომისტ-მეცნიერთა უმრავლესობა თანხმდება, რომ ლიბერალური თეორიის, განსაკუთრებით საბჭოთა სოციალიზმის კრახის შემდგომი წარმატებული განვითარების ეპოქა, დამთავრდა. შესაბამისად, ეს აისახა იმ ქვეყნების ეკონომიკების განვითარებაზე, რომელთა ეკონომიკური პოლიტიკა ლიბერალური თეორიის პრინციპებს ეყრდნობოდა. ამან გამოიწვია მემარცხენე თეორიების წარმომადგენელთა გააქტიურება, რომელიც უფრო ნიშნის მოგების ფორმით ვითარდება და სთავაზობს საზოგადოებას პრინციპებს, ლიბერალიზმის პრინციპების ალტერნატივის სახით. მემარცხენეობის ზეიმისათვის განსაკუთრებით ნაყოფიერი ნიადაგი შექმნა COVID-19 პანდემიის პერიოდმა. როდესაც ვირუსმა, პირდაპირი მნიშვნელობით, რამდენიმე დღეში დაიპყრო მსოფლიო და დაამყარა „ვირუსის მსოფლიო იმპერია“. ქვეყნები, მათ შორის ყველაზე განვითარებულები და ლიბერალიზმის ლიდერები, არ აღმოჩნდნენ მზად ლიბერალიზმის ფარგლებში ეწარმოებინათ ომი პანდემიის წინააღმდეგ და დაიწყეს კარჩაკეტილობის გამოყენება ეპიდემიის დასაძლევად. ომის ეკონომიკის ნაცვლად, ქვეყნები გადავიდნენ ციხის ეკონომიკაზე. ლოკდაუნები, ფულის ჩასხმა ეკონომიკაში და სხვა იყო ღონისძიებები არალიბერალური არსენალიდან. ლიბერალიზმისა და გლობალიზაციის პრინციპებზე უარის თქმამ, შექმნა შთაბეჭდილება, რომ კარჩაკეტილობა არის წარმარტების საფუძველი. უფრო მეტიც, მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ჩამოყალიბებული წესრიგისა და საერთაშორისო სამართლის ნორმების მასობრივი დარღვევის შესაძლებლობამ, წარმოშვა ცდუნება სამხედრო ძალის გამოყენებისა.

საბჭოთა კავშირის აღდგენისათვის ბრძოლა

საბჭოთა კავშირის აღდგენისათვის ბრძოლა დაიწყო საბჭოთა კავშირის დაშლის დღიდან და მისი დაშლის გამოცხადების ადგილიდან. 1991 წლის 8 დეკემბერს ხელი მოეწერა ბელოვეჟსკის ხელშეკრულებას. საბჭოთა კავშირის დაშლასთან ერთად, დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობის (დსთ) შექმნის შესახებ. მრავალწლიანი ჰიბრიდული და ირიბი ომის კრახით დამთავრების შემდეგ, რუსეთის ფედერაცია გადავიდა ღია სამხედრო აგრესიაზე. ყველაფერი ეს დაიწყო რუსეთის აგრესიით საქართველოს წინააღმდეგ. რუსეთ-საქართველოს აგვისტოს ომს (2008წ.) და საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებზე ე.წ. „აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის სახელმწიფოების“ ფორმირებას, მოჰყვა რუსეთის ფედერაციის მიერ, ყირიმისა და სევასტოპოლის, ხოლო შემდეგ ლუგანსკისა და დონეცკის ოლქების დაპყრობა და აქ ლუგანსკისა და დონეცკის სახალხო რესპუბლიკების შექმნა. 2014 წლის 27 თებერვალს დაიკავა რუსეთმა ყირიმი და სევასტოპოლი, 16 მარტს ჩაატარა რეფერენდუმი რუსეთისადმი მათი მიერთების შესახებ და რეფერენდუმის „შედეგების“ შესაბამისად თავის შემადგენლობაში შეიყვანა ყირიმი და სევასტოპოლი. 2022 წლის 24 თებერვლის შეჭრის შემდეგ უკრაინაში რუსეთმა დაპყრობილ ზაპოროჟიესა და ხერსონის ტერიტორიებზე, აგრეთვე ლსრ და დსრ (ლუგანსკის და დონეცკის ოლქები) ტერიტორიებზე 2022 წლის 23-27 სექტემბერს ჩაატარა რეფერენდუმები ყირიმის სცენარით, მოახდინა ოკუპირებული ტერიტორიების ანექსია და ოკუპირებული ტერიტორიები გამოაცხადა 30 სექტემბერს რუსეთის ფედერაციის შემადგენლობაში არსებულ ლუგანსკის, დონეცკის, ზაპოროჟიესა და ხერსონის ოლქებად. ლსრ და დსრ, რომლებიც თავს 2014 წლის 12 მაისიდან უკრაინიდან დამოუკიდებელ სახელმწიფოებად აცხადებდნენ, გადაიქცნენ რუსეთის ფედერაციის ოლქებად. ნიშანდობლივია, რომ რუსეთის დელეგაცია დავოსის ფორუმში მონაწილეობდა 1992 წლიდან 2020 წლის ჩათვლით. არც ერთი, ზემოთ აღნიშნული აგრესიის გამო რუსეთს დავოსის ფორუმზე დისკომფორტი არ განუცდია. ჭეშმარიტების მომენტი მხოლოდ 2022 წლის 24 თებერვალს რუსეთის უკრაინაში შეჭრის გამო დადგა. 2022 , 2023, 2024 წელს რუსეთის ფედერაცია არ მოუწვევიათ ფორუმზე. რუსეთ – უკრაინის თემა განმსაზღვრელი იყო უსაფრთხოების საკითხებზე მსჯელობისას, ისევე როგორც 2023 წლის ფორუმზე.
რუსეთ-უკრაინის ომის გარდა, ფორუმმა იმსჯელა 2023 წლის 7 ოქტომბერს პალესტინელთა სამხედრო დაჯგუფების – „ჰამაზის“ მიერ ჩადენილი ტერორისტული აქტის საპასუხოდ და მძევლად აყვანილი პირების გასათავისუფლებლად ღაზას სექტორში ისრაელის საომარი მოქმედებების დასრულებასა და შედეგებზე. ფორუმის მუშაობის პროცესში უსაფრთხოების თემატიკა გაამწვავა აშშ-ის მიერ იემენში, წითელ ზღვაში საზღვაო გზის ბლოკირების ხუსიტების აგრესიის შემაჩერებელი დაბომბვებით (11 იანვრიდან), ირან-პაკისტანის ურთიერთდაბობვებით (19 -20 იანვარი), ირანის მიერ სირიის დაბომბვით შექმნილმა ახალმა კონტექსტმა. სამხედრო ესკალაციამ დაადასტურა, რომ დავოსის 2024 წლის ლოზუნგი ნდობის აღდგენის შესახებ, მნიშვნელოვანი გამოწვევაა უახლესი პერიოდისათვის.
ხუსიტების მოქმედება წითელ ზღვაში, მათი თქმით, ღაზას სექტორის პალესტინელების დასაცავადაა მიმართული, რომ ისინი ისრაელის დამხმარე გემებს ებრძვიან. ხუსიტების მოქმედება მხარდაჭერილია ირანის მიერ, აფერხებს მოძრაობას წითელ ზღვაში, აძვირებს ევროპისათვის აზიურ საქონელს და პირიქით, არღვევს იმპორტის ჯაჭვს, ზრდის სადაზღვევო მომსახურების ფასს საომარი რისკების გამო და სხვ. მას ექნება აშშ-ის ინფლაციური ზეწოლა და იმოქმედებს საპროცენტო განაკვეთებზე. შექმნილი მდგომარეობა, კიდევ უფრო ზრდის საქართველოზე გამავალი შუა დერეფნის მნიშვნელობას და მოითხოვს შესაბამის ასახვას საქართველოს ლოჯისტიკის პოლიტიკაში. ამასთან, ყურადსაღებია მეგობრობის ფენომენი ქვეყნებს შორის: რამდენი მხარდამჭერი ჰყავს პალესტინას და რამდენი მეგობარი ჰყავს ისრაელს, შეადარეთ რუსეთისა და უკრაინის მეგობრები. რუსეთის ყველა მეგობარი, ვიღაცის წინააღმდეგ, ან რუსეთიდან იაფი ენერგომატარებლების მიღების ინტერესებითაა მოტივირებული.

„დასავლეთის სამყარო – საფრთხეშია!“

კოვიდ-პანდემიის დროს მმართველი ელიტების ქმედებამ ეკონომიკის სფეროში, ყოველგვარი კანონზომიერების დარღვევით, საერთაშორისო სამართლებრივი ნორმების უგულებელყოფამ და „ძლიერი – მართალიას“ განგსტერული ნორმებით მოქმედებამ, გამოიწვია საზოგადოებრივი მეცნიერებებისადმი მოთხოვნილების შემცირება, მათი დევალვაცია. მეცნიერების ადგილი დაიკავა ნარატივმა. ყველაზე რელიეფურად ეს გამოჩნდა რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტის ვ.პუტინის ისტორიულ ნარატივებში საქართველოსა და უკრაინასთან მიმართებით, ამ სახელმწიფოთა ტერიტორიების ოკუპაციისათვის „ისტორიული ბაზის“ შესაქმნელად. პუტინი აყალიბებს ისტორიას ისე, როგორც მას აწყობს და უარყოფს მეცნიერულ ფაქტებს. ნარატიული მიდგომის მაგალითი იყო დავოსის ფორუმზე ევროპის ცენტრალური ბანკის ხელმძღვანელის კრისტინ ლაგარდის გამოსვლა, როდესაც მან ეკონომისტებისადმი ნდობის აღდგენაზე ისაუბრა. მისი აზრით, XX საუკუნის 80-90-იანი წლების ეკონომიკა, გლობალიზაციისა და თავისუფალი ბაზრის განვითარების გზით, გამოდიოდა რა ამ ცნების არსიდან (ეკონომიკა -ანაწილებს არასაკმარის რესურსებს), რესურსებს ანაწილებდა ეფექტიანობის კრიტერიუმით. თანამედროვე პირობებში ეფექტიანობამ დაუთმო პირველობა უსაფრთხოებას. მაგალითად, კლიმატური ცვლილებების, ენერგიისა და მიწოდებათა ჯაჭვის საკითხებში ყველა ქვეყანა ცდილობს დაიცვას თავი კლიმატური ცვლილებებისგან, ენერგიის იარაღად გამოყენებისა და მიწოდების ჯაჭვის წყვეტისაგან, ისე რომ ეფექტიანობაზე საუბარი არაა. ამის მიზეზი, ლაგარდის აზრით, თანამედროვე ეკონომისტების ქცევების მოდელში, მათ ტომობრივ აზროვნებასა და საკუთარ ეკონომიკურ ბუშტში ჩაკეტილობაშია (https://forbes.ua/). დასავლეთის საზოგადოება მოიცვა კაპიტალიზმის კრიტიკამ ელიტების, უთანასწორობის, ქონებრივი დიფერენცირების და სხვა „პოპულისტურმა ნარატივებმა“ (მაიკლ სენდელი). მემარცხენეობა კარგი ტონი გახდა. ის პოპულარულია უნივერსიტეტებში, კამპუსებში, კულტურის სფეროში, მასობრივ საინფორმაციო საშუალებებში, საერთაშორისო ორგანიზაციებში. დავოსის ფორუმზე ამ საკითხებზე გამორჩეული გამოსვლა ჰქონდა არგენტინის პრეზიდენტს ხავიერ მილეის (Javier Milei). ის არის პირველი ლიბერტანიელი პრეზიდენტი ისტორიაში. ის არის ეკონომისტი – ავსტრიული სკოლის მიმდევარი. მან თავისი მოხსენება დაიწყო სიტყვებით: „მე დღეს აქ ვარ, რათა თქვენ გითხრათ, რომ დასავლეთის სამყარო საფრთხეშია. და ის იმყოფება საფრთხეში იმიტომ, რომ ისინი, ვინც უნდა იცავდნენ დასავლეთის ფასეულობებს, ჩართულები არიან მსოფლიოს ისეთ ხედვაში, რომელსაც მივყავართ სოციალიზმისკენ და, მაშასადამე, სიღარიბისკენ“ (Milei, 2024). სოციალური სამართლიანობის უზრუნველყოფისათვის ნეომარქსისტები აყენებენ წარმოების საშუალებების განსახელმწიფოებრიობის იდეას, კოლექტივიზმს ინდივიდუალიზმის ნაცვლად. მილეის აზრით, დასავლეთის ქვეყნებში უმრავლესი იდეოლოგია კოლექტივისტურია და სრულებით არ ჭირდება დღეს სახელმწიფოს წარმოების საშუალებები მილიონობით ადამიანის ბედისა და ცხოვრების საკონტროლოდ. ეს შესაძლებელია ისეთი ინსტრუმენტებით, როგორიცაა ფულის ბეჭდვა, სავალო ვალდებულებები, ფასების კონტროლი, სუბსიდიები, საპროცენტო განაკვეთის კონტროლი, ე.წ. ბაზრის ჩავარდნის გამოსწორების წესები და სხვა. მსოფლიო ფიზიკურადაც და აზრობრივადაც დიდი გამოწვევების წინაშეა. ეს ეხება საქართველოსაც. მისთვის დიდ პრობლემას ქმნის საქართველოს კონსტიტუციაში არსებული ეკლექტიზმი, რომელიც მისი მიღების დღიდან იყო მასში მოცემული და კიდევ უფრო გაღრმავდა კონსტიტუციის შემდგომი რედაქტირების დროს. საქართველოს კონსტიტუციის პრეამბულაში წერია, რომ საქართველოს მოქალაქეები ღვთისა და ქვეყნის წინაშე აცხადებენ ნებას, რომ დაამკვიდრონ „დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილება, ეკონომიკური თავისუფლება, სოციალური და სამართლებრივი სახელმწიფო“. საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლი ეძღვნება „სოციალურ სახელმწიფოს“, ხოლო მე-6 თავი „ეკონომიკურ თავისუფლებას“. სოციალური სახელმწიფო – სოციალ-დემოკრატიული პარტიების პოლიტიკის ქვაკუთხედია და გულისხმობს ეკონომიკის, უპირველეს ყოვლისა, მსხვილი ბიზნესის სახელმწიფო რეგულირებას. ეკონომიკური თავისუფლება – ლიბერალური წარმოშობის ცნებაა, რომელიც ემყარება თავისუფალ საბაზრო ეკონომიკას, კერძო საკუთრების ხელშეუხებლობას, ეკონომიკის დერეგულირებას. გამოსავალი, მეცნიერთა და პოლიტეკონომიის მეცნიერების უფლებებში დაბრუნებაშია. 

ლიტერატურა:
• ჯიბუტი მ.(2020) COVID-19-ის პანდემიის გავლენა მუნიციპალურ ბიუჯეტებსა და შემოსავლებზე საქართველოში , თბილისი.
• Jibuti M.(2020) Impact of the COVID-19 Pandemic on Municipal Budgets and Revenues in Georgia// Impact of the COVID-19 Pandemic on Georgian Municipalities. Tbilisi
• „Preparing for Disease X“ https://www.weforum.org/events/world-economic-forum-annual-meeting-2024/sessions/preparing-for-a-disease-x/
• Goldin M. (2024) A Panel of Healthcare Experts Discussed ‘Disease X’ at Davos. But It’s Only a Hypothetical Illness https://apnews.com/article/fact-check-disease-x-davos-world-economic-forum-496804566435 , January 19.
• Prioritizing Diseases for Research and Development in Emergency Contexts. https://scholar.google.com/scholar?q=3.+Prioritizing+diseases+for+research+and+development+in+emergency+contexts&hl=de&as_sdt=0&as_vis=1&oi=scholart
• https://www.who.int/publications
• https://www.who.int/countries/geo/
• https://www.who.int/countries/aze/
• https://www.who.int/countries/arm/
• https://www.who.int/countries/tur/
• https://www.who.int/countries/rus/
• https://forbes.ua/ru/svit/vsesvitniy-ekonomichniy-forum-u-davosi-den-chetvertiy-18012024-18612
• Milei J. (2024). https://www.weforum.org/agenda/2024/01/special-address-by-javier-milei-president-of-argentina/, Jenuary18.

References:
• Jibuti M. (2020) COVID-19-is pandemiis gavlena municipalut biujetebsa da shemosavlebze Sakartveloshi,Tbilisi. [Impact of the COVID-19 Pandemic on Municipal Budgets and Revenues in Georgia, Impact of the COVID-19 pandemic on Georgian Municipalities. Tbilisi.] in Georgian
• Jibuti M. (2020) Impact of the COVID-19 Pandemic on Municipal Budgets and Revenues in Georgia// Tbilisi
• „Preparing for Disease X“ https://www.weforum.org/events/world-economic-forum-annual-meeting-2024/sessions/preparing-for-a-disease-x/
• Goldin M. (2024) A Panel of Healthcare Experts Discussed ‘Disease X’ at Davos. But it’s Only a Hypothetical Illness https://apnews.com/article/fact-check-disease-x-davos-world-economic-forum-496804566435 , January 19.
• Prioritizing Diseases for Research and Development in Emergency Contexts. https://scholar.google.com/scholar?q=3.+Prioritizing+diseases+for+research+and+development+in+emergency+contexts&hl=de&as_sdt=0&as_vis=1&oi=scholart
• https://www.who.int/publications
• https://www.who.int/countries/geo/
• https://www.who.int/countries/aze/
• https://www.who.int/countries/arm/
• https://www.who.int/countries/tur/
• https://www.who.int/countries/rus/
• https://forbes.ua/ru/svit/vsesvitniy-ekonomichniy-forum-u-davosi-den-chetvertiy-18012024-18612
• Milei J.(2024) https://www.weforum.org/agenda/2024/01/special-address-by-javier-milei-president-of-argentina/, Jenuary18.

Keywords: Davos-Klosters World Economic Forum, Disease X, narrative instead of theory, disinformation, eclectic politics.
JEL Codes: P24, P41, P44, P48