Journal number 3 ∘ Paul Krugman ∘
“A Country Is Not a Company”

College students who plan to go into business often major in economics, but few believe that they will end up using what they hear in the lecture hall. Those students understand a fundamental truth: What they learn in economics courses won’t help them run a business.

The converse is also true: What people learn from running a business won’t help them formulate economic policy. Acountry is not a big corporation. The habits of mind that make a great business leader are not, in general, those that make a great economic analyst; an executive who has made $1 billion is rarely the right person to turn to for advice about a $6 trillion economy.
Why should that be pointed out? After all, neither businesspeople nor economists are usually very good poets, but so what? Yet many people (not least successful business executives themselves) believe that someone who has made a personal fortune will know how to make an entire nation more prosperous. In fact, his or her advice is often disastrously misguided. Many people believe that someone who has made a personal fortune will know how to make an entire nation more prosperous. I am not claiming that business-people are stupid or that economists are particularlysmart. On the contrary, if the 100 top U.S. business executives got together with the 100 leading economists, the least impressive of the former group would probably outshine the most impressive of the latter. My point is that the style of thinking
necessary for economic analysis is very different from that which leads to success in business. By understanding that difference, we can begin to understand what it means to do good economic analysis and perhaps even help some businesspeople become the great economists they surely have the intellect to be.
Let me begin with two examples of economic issues that I have found business executives generally do not understand: first, the relationship between exports and job creation, and, second, the relationship between foreign investment and trade balances. Both issues involve international trade, partly because it is the area I know best but also because it is an area in which businesspeople seem particularly inclined to make false analogies between countries and corporations.
Exports and Jobs Business executives consistently misunderstand two things about the relationship between international trade and domestic job creation. First, since most U.S. business-people support free trade, they generally agree that expanded world trade is good for world employment. Specifically, they believe that free trade agreements such as the recently concluded General Agreement on Tariffs and Trade are good largely because they mean more jobs around the world. Second, businesspeople tend to believe that countries compete for those jobs. The more the United States
exports, the thinking goes, the more people we will employ, and the more we import, the fewer jobs will be available. According to that view, the United States must not only have free trade but also be sufficiently competitive to get a large proportion ofthe jobs that free trade creates.

Do those propositions sound reasonable? Of course they do. This sort of rhetoric dominated the last U.S. presidential election and will likely be heard again in the upcoming race. However, economists in general do not believe that free trade creates more jobs worldwide (or that its benefits should be measured in terms of job creation) or that countries that are highly successful exporters will have lower unemployment than those that run trade deficits.
Why don’t economists subscribe to what sounds like common sense to businesspeople? The idea that free trade means more global jobs seems obvious: More trade means more exports and therefore more export-related jobs. But there is a problem with that argument. Because one country’s exports are another country’s imports, every dollar of export sales is, as a matter of sheer mathematical necessity, matched by a dollar of spending shifted from some country’s domestic goods to imports. Unless there is some reason to think that free trade will increase total world
spending—which is not a necessary outcome—overall world demand will not change.
Moreover, beyond this indisputable point of arithmetic lies the question of what limits the overall number of jobs available. Is it simply a matter of insufficient demand for goods? Surely not, except in the very short run. It is, after all, easy to increase demand. The Federal Reserve can print as much money as it likes, and it has repeatedly demonstrated its ability to create an economic boom when it wants to.
Why, then, doesn’t the Fed try to keep the economy booming all the time? Because it believes, with good reason, that if it were to do so—if it were to create too many jobs—the result would be unacceptable and accelerating inflation. In other words, the constraint on the number of jobs in the United States is not the U.S. economy’s ability to generate demand, from exports or any other source, but the level of unemployment that the Fed thinks the economy needs in order to keep inflation under control.
That is not an abstract point. During 1994, the Fed raised interest rates seven times and made no secret of the fact that it was doing so to cool off an economic boom that it feared would create too many jobs, overheat the economy, and lead to inflation. Consider what that implies for the effect of trade on employment. Suppose that the U.S. economy were to experience an export surge. Suppose, for example, that the United States agreed to drop its objections to slave labor if China agreed to buy $200 billion worth of U.S. goods. What would the Fed do? It would offset the expansionary effect of the exports by raising interest rates; thus any increase in export-related jobs would be more or less matched by a loss of jobs in interest-rate- sensitive sectors of the economy, such as construction. Conversely, the Fed would
surely respond to an import surge by lowering interest rates, so the direct loss of jobs to import competition would be roughly matched by an increased number of jobs elsewhere.
Even if we ignore the point that free trade always increases world imports by exactly as much as it increases world exports, there is still no reason to expect free trade to increase U.S. employment, nor should we expect any other trade policy, such as export promotion, to increase the total number of jobs in our economy. When the U.S. secretary of commerce returns from a trip abroad with billions of dollars in new orders for U.S. companies, he may or may not be instrumental in creating thousands of export-related jobs. If he is, he is also instrumental in destroying a roughly equal number of jobs elsewhere in the economy. The ability of the U.S. economy to increase exports or roll back imports has essentially nothing to do with its success in creating jobs.

Needless to say, this argument does not sit well with business audiences. (When I argued on one business panel that the North American Free Trade Agreement would have no effect, positive or negative, on the total number of jobs in the United States, one of my fellow panelists—a NAFTA supporter—reacted with rage: “It’s comments like that that explain why people hate economists!”) The job gains from increased exports or losses from import competition are tangible: You can actually see the people making the goods that foreigners buy, the workers whose factories were closed in the face of import competition. The other effects that economists talk about seem abstract. And yet if you accept the idea that the Fed has both a jobs target and the means to achieve it, you must conclude that changes in exports and imports have little effect on overall employment. Investment and the Trade Balance Our second example, the relationship between foreign investment and trade balances, is equally troubling to businesspeople. Suppose that hundreds of  multinational companies decide that a country is an ideal manufacturing site and start pouring billions of dollars a year into the country to build new plants. What happens to the country’s trade balance? Business executives, almost without exception, believe that the country will start to run trade surpluses. They are generally unconvinced by the economist’s answer that such a country will necessarily run large trade deficits.
It’s easy to see where the business-people’s answer comes from. They think of their own companies and ask what would happen if capacity in their industries suddenly expanded. Clearly their companies would import less and export more. If the same story is played out in many industries, surely this would mean a shift toward a trade  surplus for the economy as a whole. The economist knows that just the opposite is true. Why? Because the balance of trade is part of the balance of payments, and the overall balance of payments of any country—the difference between its total sales to foreigners and its purchases from foreigners—must always be zero. 1  Of course, a country can run a trade deficit or surplus. That is, it can buy more goods from foreigners than it sells or vice versa. But that imbalance must always be matched by a corresponding imbalance in the capital account. A country that runs a trade deficit must be selling foreigners more assets than it buys; a country that runs a surplus must be a net investor abroad. When the United States buys Japanese automobiles, it must be selling something in return; it might be Boeing jets, but it could also be Rockefeller Center or, for that matter, Treasury bills. That is not just an opinion that economists hold; it is an unavoidable accounting truism. So what happens when a country attracts a lot of foreign investment? With the inflow of capital, foreigners are acquiring more assets in that country than the country’s residents are acquiring abroad. But that means, as a matter of sheer accounting, that the country’s imports must, at the same time, exceed its exports. A country that attracts large capital inflows will necessarily run a trade deficit. A country that attracts a lot of foreign investment will necessarily run a trade deficit. But that is just accounting. How does it happen in practice? When companies build plants, they will purchase some imported equipment. The investment inflow may spark a domestic boom, which leads to surging import demand. If the country has a floating exchange rate, the investment inflow may drive up the currency’s value; if the country’s exchange rate is fixed, the result may be inflation. Either scenario will tend to price the country’s goods out of export markets and increase its imports.

Whatever the channel, the outcome for the trade balance is not in doubt: Capital inflows must lead to trade deficits. Consider, for example, Mexico’s recent history. During the 1980s, nobody would  invest in Mexico and the country ran a trade surplus. After 1989, foreign investment poured in amid new optimism about Mexico’s prospects. Some of that money was spent on imported equipment for Mexico’s new factories. The rest fueled a domestic boom, which sucked in imports and caused the peso to become increasingly overvalued. That, in turn, discouraged exports and prompted many Mexican consumers to purchase imported goods. The result: Massive capital inflows were matched by equally massive trade deficits.
Then came the peso crisis of December 1994. Once again, investors were trying to get out of Mexico, not in, and the scenario ran in reverse. A slumping economy reduced the demand for imports, as did a newly devalued peso. Meanwhile, Mexican exports surged, helped by a weak currency. As any economist could have predicted, the collapse of foreign investment in Mexico has been matched by an equal and opposite move of Mexican trade into surplus. But like the proposition that expanded exports do not mean more employment, the necessary conclusion that countries attracting foreign investment typically run trade deficits sits poorly with business audiences. The specific ways in which foreign
investment might worsen the trade balance seem questionable to them. Will investors really spend that much on imported equipment? How do we know that the currency will appreciate or that, if it does, exports will decrease and imports will increase? At the root of the businessperson’s skepticism is the failure to understand the force of the accounting, which says that an inflow of capital must—not might—be accompanied by a trade deficit. In each of the above examples, there is no question that the economists are right and the business-people are wrong. But why do the arguments that economists find compelling seem deeply implausible and even counterintuitive to businesspeople?
There are two answers to that question. The shallow answer is that the experiences of business life do not generally teach practitioners to look for the principles that underlie economists’ arguments. The deeper answer is that the kinds of feedback that typically arise in an individual business are both weaker than and different from the kinds of feedback that typically arise in the economy as a whole. Let me analyze each of these answers in turn.

The Parable of the Paralyzed Centipede

Every once in a while, a highly successful businessperson writes a book about what he or she has learned. Some of these books are memoirs: They tell the story of a career through anecdotes. Others are ambitious efforts to describe the principles on which the great person’s success was based.
Almost without exception, the first kind of book is far more successful than the second, not only in terms of sales but also in terms of its reception among serious thinkers. Why? Because a corporate leader succeeds not by developing a general
theory of the corporation but by finding the particular product strategies or organizational innovations that work. There have been some business greats who have attempted to codify what they know, but such attempts have almost always
been disappointing. George Soros’s book told readers very little about how to be another George Soros; and many people have pointed out that Warren Buffett does
not, in practice, invest the Warren Buffett Way. After all, a financial wizard makes a fortune not by enunciating general principles of financial markets but by perceiving particular, highly specific opportunities a bit faster than anyone else.
A corporate leader succeeds by finding the right strategies, not by developing a theory of the corporation.
Indeed, great business executives often seem to do themselves harm when they try to formalize what they do, to write it down as a set of principles. They begin to behave as they think they are supposed to, whereas their previous success was
based on intuition and a willingness to innovate. One is reminded of the old joke about the centipede who was asked how he managed to coordinate his 100 legs: He started thinking about it and could never walk properly again.
Yet even if a business leader may not be very good at formulating general theories or at explaining what he or she does, there are still those who believe that the businessperson’s ability to spot opportunities and solve problems in his or her own business can be applied to the national economy. After all, what the president of the United States needs from his economic advisers is not learned tracts but sound advice about what to do next. Why isn’t someone who has shown consistently good judgment in running a business likely to give the president good advice about
running the country? Because, in short, a country is not a large company.
Many people have trouble grasping the difference in complexity between even the largest business and a national economy. The U.S. economy employs 120 million people, about 200 times as many as General Motors, the largest
employer in the United States. Yet even this 200-to-1 ratio vastly understates the difference in complexity between the largest business organization and the national economy. A mathematician will tell us that the number of potential interactions among a large group of people is proportional to the square of their number. Without getting too mystical, it is likely that the U.S. economy is in some sense not hundreds but tens of thousands of times more complex than the biggest corporation.
Moreover, there is a sense in which even very large corporations are not all that diverse. Most corporations are built around a core competence: a particular technology or an approach to a particular type of market. As a result, even a huge corporation that seems to be in many different businesses tends to be unified by a   central theme.       

The U.S. economy, in contrast, is the ultimate nightmare conglomerate, with tens of thousands of utterly distinct lines of business, unified only because they happen to be within the nation’s borders. The experience of a successful wheat farmer offers little insight into what works in the computer industry, which, in turn, is probably not a very good guide to successful strategies for a chain of restaurants.
The U.S. economy is the ultimate conglomerate, with tens of thousands of distinct lines of business. How, then, can such a complex entity be managed? A national economy must be run on the basis of general principles, not particular strategies. Consider, for example, the question of tax policy. Responsible governments do not impose taxes targeted at
particular individuals or corporations or offer them special tax breaks. In fact, it is rarely a good idea for governments even to design tax policy to encourage or  discourage particular industries. Instead, a good tax system obeys the broad
principles developed by fiscal experts over the years—for example, neutrality between alternative investments, low marginal rates, and minimal discrimination between current and future consumption.
Why is that a problem for businesspeople? After all, there are many general principles that also underlie the sound management of a corporation: consistent accounting, clear lines of responsibility, and so on. But many businesspeople have trouble accepting the relatively hands-off role of a wise economic policy-maker. Business executives must be proactive. It is hard for someone used to that role to  realize how much more difficult—and less necessary—this approach is for national economic policy.
Consider, for example, the question of promoting key business areas. Only an irresponsible CEO would not try to determine which new areas were essential to the company’s future; a CEO who left investment decisions entirely to individual managers running independent profit centers would not be doing the job. But should a government decide on a list of key industries and then actively promote them? Quite aside from economists’ theoretical arguments against industrial targeting, the simple fact is that governments have a terrible track record at judging which industries are likely to be important. At various times, governments have been convinced that steel, nuclear power, synthetic fuels, semiconductor memories, and fifth-generation computers were the wave of the future. Of course, businesses make mistakes, too, but they do not have the extraordinarily low batting average of government because great business leaders have a detailed knowledge of and feel for their industries that nobody—no matter how smart—can have for a system as complex as a national economy.
Still, the idea that the best economic management almost always consists of setting up a good framework and then leaving it alone doesn’t make sense to businesspeople, whose instinct is, as Ross Perot put it, to “lift up the hood and get to work on the engine.”

Going Back to School

In the scientific world, the syndrome known as “great man’s disease” happens when a famous researcher in one field develops strong opinions about another field that he or she does not understand, such as a chemist who decides that he is an expert in medicine or a physicist who decides that he is an expert in cognitive science. The same syndrome is apparent in some business leaders who have been promoted to economic advisers: They have trouble accepting that they must go back to school before they can make pronouncements in a new field.
The general principles on which an economy must be run are different—not harder to understand, but different—from those that apply to a business. An executive who is thoroughly comfortable with business accounting does not automatically know how to read national income accounts, which measure different things and use different concepts. Personnel management and labor law are not the same thing; neither are corporate financial control and monetary policy. A business leader who wants to become an economic manager or expert must learn a new vocabulary and set of
concepts, some of them unavoidably mathematical.
That is hard for a business leader, especially one who has been very successful, to accept. Imagine a person who has mastered the complexities of a huge industry, who has run a multibillion-dollar enterprise. Is such a person, whose advice on economic policy may well be sought, likely to respond by deciding to spend time reviewing the kind of material that is covered in freshman economics courses? Or is he or she more likely to assume that business experience is more than enough and that the unfamiliar words and concepts economists use are nothing but pretentious jargon?
Will a business leader want to review material taught in freshman economics courses?
Of course, in spite of the examples I gave earlier, many readers may still believe that the second response is the more sensible one. Why does economic analysis require different concepts, a completely different way of thinking, than running a business?
To answer that question, I must turn to the deeper difference between good business thinking and good economic analysis.
The fundamental difference between business strategy and economic analysis is
this: Even the largest business is a very open system; despite growing world trade, the U.S. economy is largely a closed system. Businesspeople are not used to thinking about closed systems; economists are. Even the largest business is a very open system; a national economy is a closed system.
Let me offer some noneconomic examples to illustrate the difference between closed and open systems. Consider solid waste. Every year, the average American generates about half a ton of solid waste that cannot be recycled or burned. What happens to it? In many communities, it is sent somewhere else. My town requires
that every resident subscribe to a private disposal service but provides no landfill site; the disposal service pays a fee to some other community for the right to dump our garbage. This means that the garbage pickup fees are higher than they would be if the town set aside a landfill site, but the town government has made that choice: It is willing to pay so that it won’t have an unsightly dump within its borders.

For an individual town, that choice is feasible. But could every town and county in the United States make the same choice? Could we all decide to send our garbage somewhere else? Of course not (leaving aside the possibility of exporting garbage to the Third World). For the United States as a whole, the principle “garbage in, garbage out” applies literally. The country can make choices about where to bury its solid waste but not about whether to bury it at all. That is, in terms of solid waste disposal, the United States is more or less a closed system, even though each town is an open system.
That’s a fairly obvious example. Here is another, perhaps less obvious one. At one point in my life, I was a “park-and-ride” commuter: Every morning, I would drive to a large parking garage and then take public transportation downtown. Unfortunately, the garage was not large enough. It consistently filled up, forcing late commuters to continue driving all the way to work. I soon learned, however, that I could always find a parking space if I arrived by about 8:15.
In this case, each individual commuter constituted an open system: He or she could find a parking space by arriving early. But the group of commuters as a whole could not do the same. If everyone tried to get a space by arriving earlier, the garage would only fill up sooner! Commuters as a group constituted a closed system, at least as far as parking was concerned.
What does this have to do with business versus economics? Businesses—even very large corporations—are generally open systems. They can, for example, increase employment in all their divisions simultaneously; they can increase investment across the board; they can seek a higher share of all their markets. Admittedly, the borders of the organization are not wide open. A company may find it difficult to expand rapidly because it cannot attract suitable workers fast enough or because it is unable to raise enough capital. An organization may find it even more difficult to
contract, because it is reluctant to fire good employees. But we find nothing remarkable in a corporation whose market share doubles or halves in just a few years.
By contrast, a national economy—especially that of a very large country like the United States—is a closed system. Could all U.S. companies double their market shares over the next ten years? 2  Certainly not, no matter how much their
managements improved. For one thing, in spite of growing world trade, more than 70% of U.S. employment and value-added is in industries, such as retail trade, that neither export nor face import competition. In those industries, one U.S. companycan increase its market share only at the expense of another.
In industries that do enter into world trade, U.S. companies as a group can increase their market share, but they must do so by either increasing exports or driving down imports. Any increase in their market share would therefore mean a move into trade surplus; and, as we have already seen, a country that runs a trade surplus is necessarily a country that exports capital. A little arithmetic tells us that if the average U.S. company were to expand its share of the world market by as little as five percentage points, the United States, which is currently a net importer of capital from the rest of the world, would have to become a net exporter of capital on a scale never before seen. If you think this is an implausible scenario, you must also believe that U.S. companies cannot increase their combined share of the market by more than a percentage point or two, no matter how well run they are.

Businesspeople have trouble with economic analysis because they are accustomed to thinking about open systems. To return to our two examples, a businessperson looks at the jobs directly created by exports and sees those as the most important part of the story. He or she may acknowledge that higher employment leads to higher interest rates, but this seems an iffy, marginal concern. What the economist sees, however, is that employment is a closed system: Workers who gain jobs from increased exports, like park-and-ride commuters who secure parking spaces by arriving at the garage early, must gain those positions at someone else’s expense.
And what about the effect of foreign investment on the trade balance? Again, the business executive looks at the direct effects of investment on competition in a particular industry; the effects of capital flows on exchange rates, prices, and so on do not seem particularly reliable or important. The economist knows, however, that the balance of payments is a closed system: The inflow of capital is always matched by the trade deficit, so any increase in that inflow must lead to an increase in that
deficit.
                                                        Feedbacks in Business and Economics

Another way of looking at the difference between companies and economies may help explain why great business executives are often wrong about economics and why certain economic ideas are more popular with businesspeople than others: Open systems like companies typically experience a different kind of feedback than closed systems like economies.
This concept is best explained by hypothetical example. Imagine a company that has two main lines of business: widgets and gizmos. Suppose that this company experiences unexpected growth in its sales of widgets. How will that growth affect the sales of the company as a whole? Will increased widget sales end up helping or hurting the gizmo business? The answer in many cases will be that there is not much effect either way. The widget division will simply hire more workers, the company will raise more capital, and that will be that.
The story does not necessarily end here, of course. Expanded widget sales could either help or hurt the gizmo business in several ways. On one hand, a profitable widget business could help provide the cash flow that finances expansion in gizmos; or the experience gained from success in widgets may be transferable to gizmos; or the growth of the company may allow R&D efforts that benefit both divisions. On the other hand, rapid expansion may strain the company’s resources, so that the growth of widgets may come to some extent at the gizmo division’s expense. But such
indirect effects of the growth of one part of the company on the success of the otherare both ambiguous in principle and hard to judge in practice; feedbacks among different lines of business, whether they involve synergy or competition for  resources, are often elusive.                                                                                                                                      By contrast, consider a national economy that finds one of its major exports growing rapidly. If that industry increases employment, it will typically do so at the expense of other industries. If the country does not at the same time reduce its inflows of capital, the increase in one export must be matched by a reduction in other exports or by an

increase in imports because of the balance of payments accounting discussed  earlier. That is, there will most likely be strong negative feedbacks from the growth of that export to employment and exports in other industries. Indeed, those negative feedbacks will ordinarily be so strong that they will more or less completely eliminate any improvements in overall employment or the trade balance. Why? Because
employment and the balance of payments are closed systems. In the open-system world of business, feedbacks are often weak and almost always uncertain. In the closed-system world of economics, feedbacks are often very strong and very certain. But that is not the whole difference. The feedbacks in the business world are often positive; those in the world of economic policy are usually, though not always, negative.
Again, compare the effects of an expanding line of business in a corporation and in anational economy. Success in one line of business, which expands the company’s  financial, technological, or marketing base, often helps a company expand in other lines. That is, a company that does well in one area may end up hiring more people                                in other areas. But an economy that produces and sells many goods will normal find negative feedbacks among economic sectors: Expansion of one industry pulls resources of capital and labor away from other industries.
There are, in fact, examples of positive feedbacks in economics. They are often  evident within a particular industry or group of related industries, especially if those industries are geographically concentrated. For example, the emergence of London as a financial center and of Hollywood as an entertainment center are clearly cases
of positive feedback at work. However, such examples are usually limited to particular regions or industries; at the level of the national economy, negative feedback generally prevails. The reason should be obvious: An individual region or
industry is a far more open system than the economy of the United States as a whole, let alone the world economy. An

individual industry or group of industries canattract workers from other sectors of the economy; so if an individual industry does well, employment may increase not only in that industry but also in related industries, which may further reinforce the success of the first industry, and so on. Thus if onelooks at a particular industrial complex, one may well see positive feedback at work. But for the economy as a whole, those localized positive feedbacks must be more than matched by negative feedbacks elsewhere. Extra resources pulled into any one  industry or cluster of industries must come from somewhere, which means from    other industries.
Businesspeople are not accustomed to or comfortable with the idea of a system in which there are strong negative feedbacks. In particular, they are not at allcomfortable with the way in which effects that seem weak and uncertain from thepoint of view of an individual company or industry—such as the effect of reduced hiring on average wages or of increased foreign investment on the exchange rate—become crucially important when one adds up the impact of policies on the national economy as a whole.

What’s a President to Do?

In a society that respects business success, political leaders will inevitably—and rightly—seek the advice of business leaders on many issues, particularly those that involve money. All we can ask is that both the advisers and the advisees have a proper sense of what business success does and does not teach about economic policy.
In 1930, as the world slid into depression, John Maynard Keynes called for a massive monetary expansion to alleviate the crisis and pleaded for a policy based on economic analysis rather than on the advice of bankers committed to the gold standard or manufacturers who wanted to raise prices by restricting output. “For—though no one will believe it—economics is a technical and difficult subject.” Had his advice been followed, the worst ravages of the Depression might
have been avoided.
Keynes was right: Economics is a difficult and technical subject. It is no harder to be a good economist than it is to be a good business executive. (In fact, it is probably easier, because the competition is less intense.) However, economics and business are not the same subject, and mastery of one does not ensure comprehension, let alone mastery, of the other. A successful business leader is no more likely to be an expert on economics than on military strategy. The next time you hear business-people propounding their views about the economy, ask yourself, Have they taken the time to study this subject? Have they read what the experts write? If not, never mind how successful they have been in  business. Ignore them, because they probably have no idea what they are talking about.
1. There are actually two technical qualifications to this statement. One of them involves what are known as “unrequited transfers”: gifts, foreign aid, and so on. The other involves profits and interest payments from past investments. These
qualifications do not change the main point.
2. Strictly speaking, one should talk of companies that produce in the United States. It is certainly possible for companies based in the United States to increase their world market share by acquiring foreign subsidiaries.
3. “The Great Slump of 1930,” reprinted in Essays in Persuasion (New York: Norton,
1963).

სახელმწიფო არ არის კომპანია 

კოლეჯის სტუდენტები, რომლებიც ბიზნესში გეგმავენ ჩართვას, ხშირად სპეციალიზდებიან ეკონომიკაში, მაგრამ მათგან მხოლოდ რამდენიმე ხვდება ერთ  ფუნდამენტურ ჭეშმარიტებას: ეკონომიკის საგნებში მიღებული ცოდნა ნაკლებად დაეხმარება მათ ბიზნესის გაძღოლაში.

ჭეშმარიტებაა ისიც, რომ ბიზნესის გაძღოლისას შეძენილი გამოცდილება ადამიანებს ნაკლებად გამოადგება ეკონომიკური პოლიტიკის ფორმულირებაში. სახელმწიფო არ არის დიდი კორპორაცია. გამოცდილება და უნარ-ჩვევები, რომელიც განსაზღვრავს ბიზნესმენის წარმატებას თუ წარუმატებლობას, როგორც წესი, არ შეესაბამება იმ უნარ-ჩვევებს, რაც სჭირდება ეკონომიკის ანალიტიკოსს; ბიზნესმენი, რომელმაც 1 მლრდ დოლარი გამოიმუშავა, ნაკლებად სანდოა 6 ტრლნ დოლარიანი ეკონომიკის მართვის შესახებ რჩევის საკითხავად.

რატომაა ეს მსჯელობა ასეთი მნიშვნელოვანი? ბოლოს და ბოლოს, არც ბიზნესმენები და არც ეკონომისტები, როგორც წესი, არ არიან კარგი პოეტები, მაგრამ მერე რა? მიუხედავად ამისა, ბევრს (არამხოლოდ თავად წარმატებულ ბიზნესმენებს) სწამს, რომ ადამიანს, რომელმაც პირად წარმატებას მიაღწია, ეცოდინება, თუ როგორ უნდა გახადოს მთელი ერი უფრო მდიდარი. სინამდვილეში კი, მისი რჩევა ხშირად ძალზე უარყოფითი შედეგების მომტანია.

არ ვამტკიცებ, რომ ბიზნესმენები სულელები არიან და ეკონომისტები განსაკუთრებით ჭკვიანები. პირიქით, თუ აშშ-ს 100 საუკეთესო ბიზნეს-მენეჯერი ‘’შეერკინება’’ 100 ლიდერ ეკონომისტს, მენეჯერების ასეული ამ ,,დუელში’’ გამარჯვებული აღმოჩნდება. მე იმას ვგულისხმობ, რომ ეკონომიკური ანალიზისთვის საჭირო აზროვნება ძალიან განსხვავდება იმისგან, რაც საჭიროა ბიზნესში წარმატების მისაღწევად. ამ განსხვავების გაცნობიერების შემდეგ შეგვიძლია დავიწყოთ იმის გააზრება, რას ნიშნავს ჩაატარო კარგი ეკონომიკური

ანალიზი და შეიძლება დავეხმაროთ კიდეც ზოგიერთ ბიზნესმენს, რომ გახდეს კარგი ეკონომისტი, რისი უნარიც მას დიდი ალბათობით გააჩნია.

მოდით, დავიწყებ ორი მაგალითით, ვიმსჯელებ იმ ეკონომიკურ პრობლემებზე, რომლებიც აღმოვაჩინე, რომ ბიზნესმენისთვის სრულიად გაუგებარია: პირველი, დამოკიდებულება ექსპორტსა და სამუშაო ადგილების შექმნას შორის და, მეორე, დამოკიდებულება უცხოურ ინვესტიციებსა და სავაჭრო ბალანსს შორის. ორივე საკითხი ეხება საერთაშორისო ვაჭრობას, ნაწილობრივ იმიტომ, რომ ეს სფერო მე ყველაზე უკეთ ვიცი და ასევე იმიტომ, რომ ამ სფეროში ბიზნესმენები ჩვეულებრივ მიდრეკილნი არიან სახელმწიფოსა და კორპორაციების არასწორი შედარებისკენ.

ექსპორტი და სამუშაო ადგილები

ბიზნესმენებს საერთაშორისო ვაჭრობასა და სამამულო სამუშაო ადგილების შექმნას შორის არსებული დამოკიდებულების შესახებ მცდარი წარმოდგენა აქვთ ორ სიტუაციაში. პირველი, ვინაიდან აშშ-ს ბიზნესმენთა უმეტესობა მხარს უჭერს თავისუფალ ვაჭრობას, ისინი ძირითადად თანხმდებიან, რომ  გაფართოებული მსოფლიო ვაჭრობა კარგია დასაქმებისთვის მსოფლიო მასშტაბით. უფრო ზუსტად კი მათ სჯერათ, რომ შეთანხმებები თავისუფალ ვაჭრობაზე,  როგორიცაა, მაგალითად, გენერალური შეთანხმება ტარიფებისა და ვაჭრობის შესახებ, კარგია უმეტესად იმიტომ, რომ ის გულისხმობს მეტი სამუშაო ადგილის შექმნას მსოფლიოში. მეორე, ბიზნესმენებს სწამთ, რომ ქვეყნები კონკურენციას უწევენ ერთმანეთს ამ სამუშაო ადგილებისთვის. რაც მეტი ექსპორტი ექნება აშშ-ს, მათი აზრით, მეტი ადამიანი დასაქმდება და რაც მეტი იმპორტი გვექნება, ნაკლები სამუშაო ადგილი იქნება ქვეყანაში. თუ ამ ხედვას დავეყრდნობით, აშშ-ს მხოლოდ თავისუფალი ვაჭრობა კი არ უნდა ჰქონდეს, არამედ საკმარისი კონკურენტუნარიანობაც უნდა გააჩნდეს, რათა იმ სამუშაო ადგილების უმეტესობა მოიპოვოს, რასაც თავისუფალი ვაჭრობა ქმნის.

ჟღერს თუ არა ეს მოსაზრებები ლოგიკურად? რა თქმა უნდა, კი. ასეთი მჭერმეტყველური აზრი დომინირებდა აშშ-ს წინა საპრეზიდენტო კამპანიაზე და ალბათ, გაჟღერდება მომავალი არჩევნების წინაც. თუმცა ეკონომისტებს, როგორც წესი, არ სჯერათ, რომ თავისუფალი ვაჭრობა მეტ სამუშაო ადგილს ქმნის მსოფლიოში (ან ის, რომ მისი დადებითი მხარე ზოგადად სამუშაო ადგილების შექმნაში გამოიხატება), ან ამ ქვეყნებს, რომლებსაც მაღალი ექსპორტი აქვთ, ექნებათ დაბალი უმუშევრობის დონე მათთან შედარებით, ვისაც სავაჭრო დეფიციტი გააჩნია.

რატომ არ იზიარებენ ეკონომისტები იმ აზრს, რომელიც ლოგიკურად ჟღერს ბიზნესმენებისთვის? ის იდეა, რომ თავისუფალი ვაჭრობა მეტ სამუშაო ადგილს ქმნის მსოფლიო მასშტაბით, ნათელია: მეტი ვაჭრობა ნიშნავს მეტ ექსპორტს და მეტ ექსპორტთან დაკავშირებულ სამუშაო ადგილებს. მაგრამ ამ არგუმენტში რაღაც პრობლემაა. რადგან ერთი ქვეყნის ექსპორტი მეორის იმპორტია. ყოველი ექსპორტიდან მიღებული დოლარი, როგორც აშკარა მათემატიკური აუცილებლობა, ემთხვევა დოლარს, რომელიც რომელიმე ქვეყნის მიერ იხარჯება იმპორტული საქონლის შესაძენად. თუ არ არსებობს რაიმე მიზეზი იმისა, რომ თავისუფალი ვაჭრობა მსოფლიოს მთლიან დანახარჯებს გაზრდის - რაც დიდი ალბათობით არც მოხდება - ერთობლივი მსოფლიო მოთხოვნა არ შეიცვლება.

უფრო მეტიც, ამ არითმეტიკული ჭეშმარიტების მიღმა ჩნდება კითხვა - თუ რა ზღუდავს სამუშაო ადგილების საერთო რაოდენობას. იქნებ ეს უბრალოდ საქონელზე არასაკმარისი მოთხოვნის ბრალია? რა თქმა უნდა, არა, თუ არ გავითვალისწინებთ ძალზე მოკლევადიან პერიოდს. ბოლოს და ბოლოს, მოთხოვნის გაზრდა საკმაოდ მარტივია. ფედერალურ სარეზერვო სისტემას შეუძლია დაბეჭდოს იმდენი ფული, რამდენიც გაუხარდება. მან არაერთხელ გვიჩვენა, რომ სურვილის შემთხვევაში ეკონომიკური ბუმის გამოწვევის უნარი ჰქონდა. მაშინ რატომ არ იწვევს ფედი ეკონომიკურ ბუმს მუდმივად? იმის გამო, რომ მას საკმაოდ დასაბუთებულად სწამს, რომ თუ ამას გააკეთებს, თუ ის მეტისმეტად ბევრ სამუშაო ადგილს შექმნის, შედეგი არასახარბიელო იქნება  და ინფლაცია დაჩქარდება. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ამერიკის შეერთებულ შტატებში შეზღუდული სამუშაო ადგილების რაოდენობა არ არის დამოკიდებული აშშ-ს ექსპორტზე, იგი დამოკიდებულია უმუშევრობის დონეზე, რომელსაც ფედერალური სარეზერვო სისტემა ეკონომიკისთვის საჭიროდ მიიჩნევს, რათა ინფლაციის კონტროლი შეეძლოს.

ეს არ არის მხოლოდ თეორიული მოსაზრება. 1994 წელს ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ შვიდჯერ გაზარდა საპროცენტო განაკვეთები და არც დაუმალია, რომ ეს გააკეთა ეკონომიკური ბუმის შესაჩერებლად. იგი შიშობდა, რომ შეიქმნებოდა მეტისმეტად ბევრი სამუშაო ადგილი, რაც ეკონომიკის გაუარესებას და ინფლაციის ზრდას გამოიწვევდა. განვიხილოთ რას გულისხმობს ვაჭრობის გავლენა დასაქმებაზე. დავუშვათ, რომ აშშ-ს ეკონომიკა ექსპორტის მატებას ელოდებოდა. რას მოიმოქმედებდა ფედერალური სარეზერვო სისტემა? ის ექსპორტის ექსპანსიურ ეფექტს საპროცენტო განაკვეთების გაზრდით დაარეგულირებდა. ამრიგად, ექსპორტთან დაკავშირებული აქტიურობის ნებისმიერი ზრდა მეტ-ნაკლებად შეესაბამება სამუშაო ადგილების დაკარგვას საპროცენტო განაკვეთების მიმართ ეკონომიკის ისეთ მგრძნობიარე სექტორებში, როგორიცაა მშენებლობა. პირიქით, ფედერალური სარეზერვო სისტემა აუცილებლად უპასუხებდა იმპორტის ტალღას საპროცენტო განაკვეთების შემცირებით იმდენად, რომ იმპორტის მატებით გამოწვეული სამუშაო ადგილების დაკარგა დაკომპენსირდებოდა სხვა ქვეყნებში სამუშაო ადგილების ზრდით.

ის ფაქტი, რომ თავისუფალი ვაჭრობა ყოველთვის ზუსტად იმდენად  ზრდის მსოფლიო იმპორტს, რამდენადაც მსოფლიო ექსპორტს, მაინც არანაირი აზრი არ ექნება იმის მოლოდინს, რომ თავისუფალი ვაჭრობა აშშ-ის დასაქმებას გაზრდის. არც რაიმე სხვა სავაჭრო პოლიტიკის შემთხვევაში, როგორიცაა, მაგალითად, ექსპორტის წახალისება, არ უნდა ველოდოთ ეკონომიკაში არსებული სამუშაო ადგილების მთლიანი  რაოდენობის გაზრდას. როდესაც ამერიკის სავაჭრო მდივანი საზღვარგარეთ მოგზაურობიდან ბრუნდება, აშშ-ს კომპანიებისთვის მილიარდობით დოლარის ახალი მოთხოვნების მისაცემად, მან შეიძლება გამოიწვის ახალი სამუშაო ადგილების შექმნა საექსპორტო დარგში და თუ იგი ამას შეძლებს, სამუშაო ადგილების რაოდენობა სხვა დარგებში შემცირდება. აშშ-ს ექსპორტის გაზრდის ან იმპორტის დამუხრუჭების უნარს არანაირი საერთო არ აქვს სამუშაო ადგილების შექმნასთან.

იმაზე მსჯელობაც ზედმეტია, რომ ეს არგუმენტი მიუღებელი იქნება ბიზნეს- აუდიტორიისთვის (როდესაც ერთ-ერთ ბიზნეს-შეხვედრაზე დავასაბუთე, რომ ჩრდილო ამერიკის თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებას ზეგავლენა არ ექნებოდა-არც პოზიტიური და არც ნეგატიური აშშ-ს სამუშაო ადგილების მთლიან რაოდენობაზე, ერთმა დისკუსიის მონაწილემ, NAFTA-ს მხარდამჭერმა აგრესიულად წამოიძახა: „ზუსტად ასეთი კომენტარებით აიხსნება, რატომ სძულს ხალხს ეკონომისტები!“). სამუშაო ადგილი, რომელსაც გაზრდილი ექსპორტი ქმნის, ან იმპორტთან კონკურენცია ანადგურებს, რეალურია: თქვენ შეგიძლიათ რეალურად დაინახოთ ის ადამიანები, რომლებიც იმ საქონელს ქმნიან, რასაც უცხოელები ყიდულობენ; ასევე ის მომუშავეები, ვისი ქარხნებიც დახურულია იმპორტით გაზრდილი კონკურენციის გამო. სხვა ეფექტები, რომლებზეც ეკონომისტები მსჯელობენ, აბსტრაქტული ჩანს. და მაინც, თუ თქვენ დაუშვებთ იდეას, რომ ფედერალურ სარეზერვო სისტემას გააჩნია როგორც სამუშაო ადგილების მიზნობრივი რაოდენობა, ასევე ამ მიზნის მისაღწევი საშუალებებიც, დაასკვნით, რომ ექსპორტისა და იმპორტის ცვლილებები მცირე გავლენას ახდენს საერთო დასაქმებაზე.

ინვესტიციები და სავაჭრო ბალანსი

ჩვენი მეორე მაგალითი - დამოკიდებულება ინვესტიციებსა და სავაჭრო ბალანსს შორის, ასევე რთულად გასაგებია ბიზნესმენებისთვის. დავუშვათ, ასობით ტრანსნაციონალურმა კომპანიამ გადაწყვიტა, რომ ქვეყანა იდეალური ადგილია წარმოებისთვის და დაიწყო წელიწადში მილიარდობით დოლარის დახარჯვა ამ ქვეყანაში საწარმოების ასაშენებლად. რა დაემართება ქვეყნის სავაჭრო ბალანსს? თითქმის ყველა ბიზნესმენს სჯერა, რომ  ქვეყანაში სავაჭრო პროფიციტი დაიწყება. რა თქმა უნდა, მათთვის დაუჯერებელი იქნება ეკონომისტების პასუხი, რომ ასეთ ქვეყანაში აუცილებლად ექნება ადგილი სავაჭრო დეფიციტს.

ადვილია იმის გაგება, რა იწვევს ბიზნესმენების ასეთ პასუხებს. ისინი ფიქრობენ საკუთარ ფირმებსა და იმაზე, რა მოხდება, თუ მათი წარმოების შესაძლებლობები მოულოდნელად გაიზრდება. ბუნებრივია, მათი ფირმები მოახდენენ საქონლის ნაკლებ იმპორტს და მეტ ექსპორტს. თუ იგივე ეფექტი ეკონომიკის მრავალი დარგისთვის შენარჩუნდება, რა თქმა უნდა, ეს მთელი ეკონომიკის სავაჭრო პროფიციტის ზრდის მანიშნებელი იქნება.

ეკონომისტებმა იციან, რომ სიმართლე აღნიშნულის საპირისპიროა. რატომ? იმის გამო, რომ სავაჭრო ბალანსი საგადასახდელო ბალანსის მხოლოდ ნაწილია და ნებისმიერი ქვეყნის საგადასახდელო ბალანსი - განსხვავება ქვეყნის პროდუქციის უცხოელებზე მთლიან გაყიდვასა და უცხოელების მიერ ქვეყნის პროდუქციის მთლიან შეძენას შორის - ყოველთვის ნულოვანი უნდა იყოს[1].რა თქმა უნდა, ქვეყანას შეუძლია სავაჭრო დეფიციტი ან პროფიციტი ჰქონდეს. სხვა სიტყვებით, მას შეუძლია შეიძინოს მეტი საქონელი უცხოელებისგან, ვიდრე ყიდის, ან პირიქით. მაგრამ ეს დისბალანსი ყოველთვის უნდა ემთხვეოდეს შესაბამის დისბალანსს კაპიტალის ანგარიშში. ქვეყანამ, რომელსაც აქვს სავაჭრო დეფიციტი, უცხოელებს მეტი აქტივები უნდა მიჰყიდოს, ვიდრე თავად ყიდულობს; ქვეყანა, რომელსაც სავაჭრო პროფიციტი აქვს, ინვესტირებას უნდა ახორციელებდეს უცხოეთში. როდესაც აშშ ყიდულობს იაპონურ ავტომობილებს, ის რაღაცას უნდა ყიდდეს სანაცვლოდ; ეს შეიძლება იყოს Boeing-ის თვითმფრინავები, მაგრამ ასევე შეიძლება იყოს Rockefeller-ის ცენტრი, ან სახაზინო ვალდებულებები. ეს არ არის მხოლოდ მოსაზრება, რომელსაც ეკონომისტები იზიარებენ, ეს ბუღალტრული ჭეშმარიტებაა.

რა ხდება, როცა ქვეყანა იზიდავს ბევრ უცხოურ ინვესტიციას? კაპიტალის შემოდინებით უცხოელები ამ ქვეყანაში უფრო მეტ აქტივებს ყიდულობენ, ვიდრე

ქვეყნის მოქალაქეები საზღვარგარეთ. ეს იმას ნიშნავს, რომ წმინდა ბუღალტრული თვალსაზრისით ქვეყნის იმპორტი, ამავე დროს, უნდა აღემატებოდეს ექსპორტს. ქვეყანას, რომელსაც კაპიტალის დიდი შემოდინება აქვს, აუცილებლად ექნება სავაჭრო დეფიციტი.

მაგრამ ეს მხოლოდ ბუღალტერიაა. რა ხდება რეალობაში? როცა ფირმები აშენებენ ქარხნებს, ისინი ყიდულობენ იმპორტულ აღჭურვილობას. ინვესტიციების შემოდინებამ შეიძლება გამოიწვიოს შიგა ბუმი, რაც იწვევს იმპორტზე მოთხოვნის ზრდას. თუ ქვეყანას აქვს მცურავი გაცვლითი კურსი, ინვესტიციების ნაკადმა შესაძლოა გამოიწვიოს ადგილობრივი ვალუტის გამყარება; თუ ქვეყანას ფიქსირებული გაცვლითი კურსი აქვს, შედეგი შეიძლება იყოს ინფლაცია. ნებისმიერი სცენარის შემთხვევაში საექსპორტო ბაზრებზე ქვეყნის პროდუქციის ფასი და იმპორტი გაიზრდება. როგორც არ უნდა შევხედოთ სავაჭრო ბალანსზე მოქმედების შედეგებს, ეჭვგარეშეა, რომ კაპიტალის შემოდინება გამოიწვევს სავაჭრო დეფიციტს.

განვიხილოთ, მაგალითად, მექსიკის უახლესი ისტორია. 1980-იან წლებში მექსიკაში არავინ ახორციელებდა ინვესტიციებს და ქვეყანას დადებითი სავაჭრო ბალანსი ჰქონდა. 1989 წლის შემდეგ მოხდა უცხოური ინვესტიციების შემოდინება ქვეყანაში მექსიკის პერსპექტივების ზრდასთან დაკავშირებული ოპტიმიზმის გამო. ფულის ნაწილი დაიხარჯა მექსიკაში ახალი ქარხნებისათვის საჭირო იმპორტული აღჭურვილობის შეძენაზე. დანარჩენმა გაამწვავა შიგა ბუმი, რომელმაც ჩაითრია იმპორტი და პესოს დაჩქარებული გამყარება გამოიწვია. ამან, თავის მხრივ, შეამცირა ექსპორტი და მექსიკის მოქალაქეებს იმპორტული საქონლის შეძენისკენ უბიძგა. შედეგი ის იყო, რომ უზარმაზარი კაპიტალის შემოდინება ზუსტად დაემთხვა ასევე მკვეთრ სავაჭრო დეფიციტს.

ამას მოჰყვა 1994 წლის დეკემბრის პესოს კრიზისი. ამჯერად ინვესტორები მექსიკიდან თავის დაღწევას ცდილობდნენ და სცენარი საპირისპიროდ განვითარდა. დასუსტებულ ეკონომიკაში შემცირდა მოთხოვნა იმპორტზე, ვინაიდან პესო გაუფასურდა. იმავდროულად მოხდა მექსიკის ექსპორტის ზრდა, რაც გამოიწვია ვალუტის გაუფასურებამ. როგორც ნებისმიერი ეკონომისტი იწინასწარმეტყველებდა, მექსიკაში უცხოური ინვესტიციების შემცირება მექსიკის სავაჭრო პროფიციტით დაბალანსდა.

თუმცა, როგორც ექსპორტის ზრდა არ ნიშნავს უფრო მეტ დასაქმებას, დასკვნა, რომ უცხოური ინვესტიციების მოზიდვა ქვეყნებში, როგორც წესი, სავაჭრო დეფიციტის გაზრდას იწვევს, ნაკლებად მისაღებია ბიზნეს-აუდიტორიისათვის. კონკრეტული სიტუაციები, როდესაც უცხოურმა ინვესტიციებმა შეიძლება სავაჭრო ბალანსის გაუარესება გამოიწვიოს, მათში კითხვებს ბადებს. მართლაც, ამდენს  დახარჯავენ კი ინვესტორები იმპორტულ აღჭურვილობაში? საიდან უნდა ვიცოდეთ, რომ თუ ვალუტის ღირებულება შემცირდება, ექსპორტი შემცირდება და იმპორტი გაიზრდება? ბიზნესმენების სკეპტიციზმის მიზეზია ბუღალტრული სიდიდეების არსში მათი გაურკვევლობა. კერძოდ, იმის არცოდნა, რომ კაპიტალის შემოდინება აუცილებლად უნდა ხდებოდეს სავაჭრო დეფიციტის თანხლებით.

ზემოთ მოყვანილი მაგალითებიდან ნათლად ჩანს, რომ ეკონომისტები მართლები არიან და ბიზნესმენები ცდებიან. მაშინ რატომ ჟღერს ეკონომისტების მიერ დამაჯერებლად მიჩნეული არგუმენტები, ასე საეჭვოდ და ალოგიკურად ბიზნესმენებისთვის?

ამ კითხვაზე ორი პასუხი არსებობს. მარტივი პასუხია, რომ ბიზნესის სფეროში მიღებული ყოველდღიური გამოცდილება არ ასწავლის ამ ,,პრაქტიკოსებს’’ იმ პრინციპებს, რაც გაამყარებდა ეკონომისტების არგუმენტებს. უფრო ღრმა პასუხი კი ასეთია:  უკუკავშირის სახეობები, რომლებიც ჩვეულებრივ წარმოიქმნება ცალკეულ ბიზნესში, სუსტია და განსხვავებულია უკუკავშირის იმ სახეობებისგან, რომლებიც ჩვეულებრივ ყალიბდება მთლიანად ეკონომიკაში. ქვემოთ თითოეული ამ პასუხის ანალიზს შემოგთავაზებთ.

იგავი პარალიზებულ  მრავალფეხაზე

ძალიან ხშირად რომელიმე უაღრესად წარმატებული ბიზნესმენი წერს წიგნს საკუთარ გამოცდილებაზე. ამ წიგნების ნაწილი მემუარებია, სხვები ამ პიროვნების წარმატების გამნაპირობებელი პრინციპების დემონსტრირების ამბიციურ მიზანს ემსახურება.

თითქმის გამონაკლისის გარეშე პირველი კატეგორიის წიგნები გაცილებით უფრო წარმატებულია, ვიდრე მეორე არამხოლოდ გაყიდვებით, არამედ სერიოზული მოაზროვნეების შეფასებებითაც. რატომ? იმის გამო, რომ კორპორაციის ლიდერი წარმატებას აღწევს არა კორპორაციის თეორიის განვითარებით, არამედ კონკრეტული პროდუქტის სტრატეგიების შედგენით, ან ორგანიზაციული ინოვაციების მოძიებით, რაც გაამართლებს. არსებობენ ბიზნეს-ლიდერები, რომლებიც ცდილობდნენ გაეზიარებინათ  საკუთარი ცოდნა, მაგრამ ასეთი მცდელობა თითქმის ყოველთვის წარუმატებლად მთავრდებოდა. ჯორჯ სოროსის წიგნი ძალიან ცოტას თუ ასწავლის მკითხველებს იმის შესახებ, თუ როგორ გახდნენ „მეორე ჯორჯ სოროსი“.  ბევრმა ადამიანმა აღნიშნა, რომ პრაქტიკაში უორენ ბაფეტი ყოველთვის როდი ახორციელებდა ინვესტიციებს ,,უორენბაფეტისეულად’’. ბოლოს და ბოლოს, ,,ფინანსური ჯადოქარი’’ წარმატებას აღწევს არა ფინანსური ბაზრების საერთო პრინციპების ფორმულირებით, არამედ კონკრეტული, ძალიან სპეციფიკური შესაძლებლობების სხვებზე გაცილებით უფრო სწრაფად აღმოჩენით.

მართლაც, წარმატებული ბიზნესმენები ხშირად ზიანს აყენებენ საკუთარ თავს, როდესაც ცდილობენ საკუთარი საქმიანობის ფორმულირებას და პრინციპების სახით სახელმძღვანელოში წარმოდგენას. ისინი თავიანთი წარმატების ფაქტორად მიიჩნევენ კარგ ინტუიციას და ინოვაციებისკენ სწრაფვას. ამ საკითხზე ერთი ძველი ხუმრობა მახსენდება. ერთხელ მრავალფეხას ჰკითხეს, თუ როგორ ახერხებდა საკუთარი 100 ფეხის კორდინირებულად მართვას. მრავალფეხამ დაიწყო ამაზე ფიქრი და მას შემდეგ სწორად აღარასოდეს გაუვლია.

იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ბიზნეს-ლიდერმა შეიძლება კარგად ვერ შეძლოს ზოგადი თეორიების ჩამოყალიბება, ან საკუთარი საქმიანობის ახსნა, მაინც არსებობენ ადამიანები, რომლებსაც სჯერათ, რომ ბიზნესმენის უნარი აღმოაჩინოს შესაძლებლობები და გადაჭრას საკუთარ ბიზნესთან დაკავშირებული პრობლემები, შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ეროვნულ ეკონომიკაში. ბოლოს და ბოლოს რა სჭირდება აშშ-ს პრეზიდენტს მისი ეკონომიკური მრჩევლებისგან? - არა ტრაქტატების ცოდნა,  არამედ სათანადო რჩევები იმის შესახებ, თუ რა მოიმოქმედოს. რატომ არ შეიძლება, რომ, მან, ვინც გამოავლინა ბიზნესის მართვის შესანიშნავი უნარი, მისცეს პრეზიდენტს რჩევა, თუ როგორ მართოს ქვეყანა? მოკლედ რომ ვთქვათ, იმიტომ, რომ ქვეყანა არ არის დიდი კომპანია.

ბევრ ადამიანს უჭირს იპოვოს განსხვავება, თუნდაც ყველაზე დიდ ბიზნესსა და ეროვნულ ეკონომიკას შორის. აშშ-ს ეკონომიკა ასაქმებს 120 მლნ ადამიანს,  დაახლოებით 200-ჯერ მეტს, ვიდრე ჯენერალ მოტორსი - ამერიკის უდიდესი დამსაქმებელი ფირმა. ეს 200:1 პროპორცია საკმარისია იმ კომპლექსურობაში არსებული სხვაობის დასანახად, რომელიც არსებობს ამერიკის ყველაზე დიდ ფირმასა და ეროვნულ ეკონომიკას შორის. მათემატიკოსები გვარწმუნებენ, რომ ადამიანების დიდი ჯგუფის ურთიერთკავშირების მაჩვენებელი პროპორციულია ამ ადამიანების რაოდენობის კვადრატისა. გადაჭარბებაში არ ჩამეთვლება თუ გეტყვით, რომ სავარაუდოდ აშშ-ს ეკონომიკა ასჯერ კი არა, ათი ათასჯერ  უფრო კომპლექსურია, ვიდრე უდიდესი კორპორაცია.

უფრო მეტიც, არსებობს აზრი, რომლის მიხედვითაც ძალიან დიდი კორპორაციებიც კი არ არიან მრავალფეროვანი. კორპორაციების უმეტესობა საქმიანობს ძირითადი კომპეტენციის ირგვლივ, კონკრეტული ტექნოლოგიით, ან მიდგომით კონკრეტული ტიპის ბაზარზე. შედეგად უზარმაზარი კორპორაციაც კი, რომელიც ჩართულია საქმიანობის ძალიან ბევრ განსხვავებულ სფეროში, ცდილობს საქმიანობა განახორციელოს ერთი კონკრეტული სქემის გათვალისწინებით.

ამის საპირისპიროდ, აშშ-ს ეკონომიკა მოუწესრიგებელი კონგლომერატია, რომელსაც ბიზნესის ათობით ათასი სრულიად განსხვავებული სახეობა აქვს, მათ ყველას აერთიანებს ერთი გარემოება - ისინი თავმოყრილია ერთი სახელმწიფოს საზღვრებში. წარმატებული ხორბლის ფერმერის გამოცდილება ნაკლებად ეფექტიანი იქნება კომპიუტერულ ინდუსტრიაში, რაც თავის მხრივ, ნაკლებად მისაღები იქნება სარესტორნე ქსელში წარმატების მისაღწევად.

როგორ უნდა ვმართოთ ასეთი რთული სისტემა? ეროვნული ეკონომიკა ზოგად პრინციპებს უნდა ეყრდნობოდეს და არა კონკრეტულ სტრატეგიებს. განვიხილოთ, მაგალითად, საგადასახადო პოლიტიკის საკითხი. მთავრობა არ აწესებს გადასახადებს კონკრეტული ინდივიდებისთვის, ან კორპორაციებისთვის და არ სთავაზობს მათ სპეციალურ საგადასახადო შეღავათებს. მთავრობისთვის ისეთი საგადასახადო პოლიტიკის ფორმულირება, რომელიც წაახალისებს, ან ხელს შეუშლის ეკონომიკის რომელიმე დარგის საქმიანობას, არც თუ ისე კარგი აზრია. ამის ნაცვლად, კარგი საგადასახადო სისტემა ემორჩილება წლების განმავლობაში ფისკალური ექსპერტების მიერ შემუშავებულ პრინციპებს, როგორიცაა- ნეიტრალიტეტი ალტერნატიულ ინვესტიციებს შორის, დაბალი ზღვრული განაკვეთები და მინიმალური განსხვავება მიმდინარე და სამომავლო მოხმარებას შორის.

რატომ არის ეს პრობლემა ბიზნესმენებისთვის? ბოლოს და ბოლოს, არსებობს მრავალი ზოგადი პრინციპი, რაც საფუძვლად უდევს კორპორაციის მართვას: თანმიმდევრული აღრიცხვა, პასუხისმგებლობის მკაფიო ხაზები და ა.შ. მაგრამ, ბევრი ბიზნესმენი ვერ ეგუება იმას, რომ ეკონომიკური პოლიტიკის ჭკვიანი გამტარებლი ზოგჯერ ეკონომიკაში ჩაურევლობას ირჩევს. ბიზნესმენები, როგორც ჩანს, ზედმეტი აქტიურობის მომხრენი არიან. იმისთვის, ვისაც მსგავსი როლი აქვს მორგებული, რთულია გაიაზროს, თუ რამდენად ზედმეტი სირთულის მომტანი და ნაკლებად საჭიროა აღნიშნული მიდგომა ეროვნულ ეკონომიკურ პოლიტიკაში.

განვიხილოთ, მაგალთად, ბიზნესის წამყვანი  სფეროების ხელშეწყობის საკითხი. მხოლოდ უპასუხისმგებლო აღმასრულებელი დირექტორი არ შეეცდება განსაზღვროს, თუ რომელი ახალი სფეროა კომპანიის მომავლისთვის აუცილებელი; აღმასრულებელი დირექტორი, რომელიც საინვესტიციო გადაწყვეტილებების მიღებას მთლიანად ცალკეული მენეჯერების გუნდს ანდობს, რომლებიც უძღვებიან დამოუკიდებელ ცენტრებს და ორიენტირებული არიან მოგების მიღებაზე, არც თუ ისე წარმატებულად ასრულებენ დაკისრებულ მოვალეობას.  უნდა შეადგინოს კი მთავრობამ წამყვანი ინდუსტრიების სია და შემდეგ აქტიურად შეუწყოს ხელი მათ განვითარებას? ინდუსტრიის თარგეთირების საწინააღმდეგოდ მიმართული ეკონომისტების თეორიული არგუმენტების საპირისპიროდ, ქვეყნების მთავრობებს იმის განსჯის სუსტი უნარი შესწევთ, თუ ეკონომიკის რომელი დარგების განვითარებაა პრიორიტეტული ქვეყნისთვის. სხვადასხვა დროს, მთავრობების წარმომადგენლები დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ მომავლის ინდუსტრიის სფეროებს შეადგენდა ფოლადის, ბირთვული ძალის, სინთეტიკური საწვავის, კომპიუტერული ჩიპების და მეხუთე თაობის კომპიუტერების წარმოება. რა თქმა უნდა, ბიზნესის სფეროშიც უშვებენ შეცდომებს, მაგრამ ბიზნესის წარმატებულ ლიდერებს გააჩნიათ საკუთარი ბიზნესის და წარმოების სფეროს შესახებ ისეთი დეტალური ცოდნა, რაც ყველაზე ჭკვიან მთავრობის წარმომადგენელსაც კი ვერ ექნება ისეთ კომპლექსურ სისტემაზე მუშაობისას, როგორიც ეროვნული ეკონომიკაა.

მიუხედავად ამისა, იდეა, რომ საუკეთესო ეკონომიკური მენეჯმენტი თითქმის ყოველთვის მოიცავს კარგი ჩარჩო-პირობების ჩამოყალიბებას და შემდეგ ბიზნესის თავის ნებაზე მიშვებას, კვლავ გაუგებრად რჩება ბიზნესმენებისთვის, ვინაიდან მათ ინსტინქტის დონეზე აქვთ გამჯდარი როს პეროტის სიტყვები: „აწიე კაპოტი და აამუშავე მანქანა".

სკოლაში დაბრუნება

სამეცნიერო სამყაროში სინდრომი სახელწოდებით - "დიდი ადამიანის დაავადება" გვხვდება მაშინ,  როდესაც ცნობილი მკვლევარი არის ერთი სფეროს სპეციალისტი და აყალიბებს მყარ მოსაზრებებს სხვა სფეროსთან დაკავშირებით, რომელიც მას საერთოდ არ ესმის. მაგალითად, ქიმიკოსი, რომელიც ფიქრობს, რომ ის არის მედიცინის ექსპერტი, ან  ფიზიკოსი, რომელიც გადაწყვეტს, რომ ის არის ექსპერტი კოგნიტიურ მეცნიერებებში. იგივე სინდრომი გამოუვლინდა ზოგიერთ ბიზნეს-ლიდერს, რომლებიც ეკონომიკურ მრჩევლებად იქნენ დაწინაურებული: მათ უჭირთ იმ ფაქტის აღიარება, რომ  სკოლაში სჭირდებათ დაბრუნება მანამ, სანამ ახალ სფეროში განცხადებების გაკეთებას დაიწყებენ.

ზოგადი პრინციპები, რომლებზე დაყრდნობითაც ეკონომიკა უნდა  მუშაობდეს, ბიზნესის სფეროს პრინციპებისგან განსხვავებულია, თუმცა, გასაგებად არც თუ ისე რთული. კომპანიის აღმასრულებელი დირექტორის მიერ ბიზნეს -  ანგარიშგების ზედმიწევნით ცოდნა არ ნიშნავს იმას, რომ ავტომატურად მან იცის, თუ როგორ უნდა წაიკითხოს ეროვნული საშემოსავლო ანგარიშები, რომლებიც ზომავენ სხვა მაჩვენებლებს და იყენებენ სხვადასხვა ცნებას. პერსონალის მართვა და შრომითი კანონმდებლობა არ არის ერთი და იგივე ისე, როგორც კორპორაციის ფინანსური კონტროლი და მონეტარული პოლიტიკა. ბიზნეს-ლიდერმა, რომელსაც სურს ეკონომიკური მენეჯერი ან ექსპერტი გახდეს, საკუთარ მეტყველებაში უნდა დანერგოს ახალი ლექსიკონი და ცნებების ნაკრები. მათ შორის ზოგი აუცილებლად იქნება მათემატიკური, რაც ბიზნეს-ლიდერისთვის, განსაკუთრებით კი ძალიან წარმატებულისთვის, რთულად განსახორციელებელია. წარმოიდგინეთ ადამიანი, რომელმაც უზარმაზარი ინდუსტრიის სირთულეები დაძლია, რომელიც მართავს მრავალ მილიარდიან საწარმოს. შეძლებს ასეთი ადამიანი, ვისი რჩევაც ეკონომიკური პოლიტიკის შესახებ შეიძლება ძალიან მოთხოვნადი იყოს, დრო ისეთი საკითხების შესწავლაზე დახარჯოს, როგორიც ეკონომიკის კურსებია? თუ ის უფრო სავარაუდოა ჩათვალოს, რომ ბიზნეს-გამოცდილება საკმარისზე მეტი აქვს და უცნობი სიტყვები და კონცეფციები, რასაც ეკონომისტები იყენებენ, სხვა არაფერია, თუ არა შელამაზებული ჟარგონი.

რა თქმა უნდა, იმ მაგალითის მიუხედავად, რომელიც ზემოთ მოვიყვანე, ბევრ მკითხველს, ალბათ, ისევ სჯერა, რომ მეორე რეაქცია უფრო კეთილგონივრულია. რატომ სჭირდება ეკონომიკურ ანალიზს განსხვავებული ცნებები, სრულიად განსხვავებული აზროვნება, ვიდრე ბიზნესის გაძღოლას? ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად უფრო ღრმად უნდა წარმოგიდგინოთ განსხვავება კარგ ბიზნეს-აზროვნებასა და კარგ ეკონომიკურ ანალიზს შორის.

ფუნდამენტური განსხვავება ბიზნესის სტრატეგიასა და ეკონომიკურ ანალიზს შორის არის შემდეგი: უდიდესი ბიზნესიც კი ღია სისტემის მქონეა. ზრდადი მსოფლიო ვაჭრობის მიუხედავად, აშშ-ს ეკონომიკას კი მაინც ჩაკეტილი სისტემა აქვს. ბიზნესმენები არ არიან მიჩვეულნი ჩაკეტილ სისტემებზე ფიქრს, ეკონომისტები კი არიან.

ვიტოვებ უფლებას რამდენიმე არაეკონომიკური მაგალითი შემოგთავაზოთ დახურულ და ღია სისტემებს შორის არსებული განსხვავების საილუსტრაციოდ. განვიხილოთ მყარი ნარჩენები. ყოველწლიურად სტანდარტული ამერიკელი მოქალაქე დაახლოებით ნახევარ ტონა მყარ ნარჩენებს ყრის, რისი გადამუშავება, ან დაწვა შეუძლებელია. რა ემართება ამ ნარჩენებს? ბევრ საზოგადოებაში, ეს ნარჩენები სადმე სხვაგან იგზავნება. ჩემი ქალაქის მერია მოითხოვს, რომ თითოეულმა მოქალაქემ ხელშეკრულება გააფორმოს ნაგვის გადამუშავების კერძო კომპანიასთან, რომელსაც არ გააჩნია ნაგავსაყრელი; გადამუშავების სამსახური თანხას უხდის სხვა რეგიონს, რომ იქ გაკეთდეს ჩვენი ნარჩენების ნაგავსაყრელი. ეს ნიშნავს, რომ ნაგვისგან გასუფთავება ჯდება უფრო ძვირი, ვიდრე იმ ქალაქებში, რომლებშიც ნაგავსაყრელი არსებობს. მაგრამ ქალაქის მთავრობამ ასეთი არჩევანი გააკეთა: ფულის გადახდა არჩია   ქალაქის საზღვრებთან ნაგავსაყრელის ქონას.

ინდივიდუალური ქალაქისთვის ასეთი არჩევანი განხორციელებადია. მაგრამ შეუძლია კი აშშ-ს ყოველ ქალაქს და შტატს მსგავსი არჩევანის გაკეთება? ყველას შეგვიძლია ჩვენი ნარჩენების სადმე სხვაგან გაგზავნა? რა თქმა უნდა, არა (თუ არ ჩავთვლით ჩვენი ნარჩენების მესამე სამყაროს ქვეყნებში გაგზავნის შესაძლებლობას). აშშ-ს, როგორც მთლიან სისტემას, პრინციპი - „ნაგავი შიგნით, ნაგავი გარეთ“, ზუსტად შეეფერება. ქვეყანას შეუძლია არჩევანის გაკეთება, თუ სად დამარხოს მყარი ნარჩენები, მაგრამ არ შეუძლია აირჩიოს,  დამარხოს თუ არა ისინი საერთოდ. მყარი ნარჩენების მოშორების თვალსაზრისით აშშ დახურული სისტემაა, მიუხედავად იმისა, რომ თითოეული ქალაქი, მიღებული გადაწყვეტილებების გათვალისწინებით, ღია სისტემას შეადგენს.

ეს საკმაოდ ნათელი მაგალითი იყო. აი კიდევ ერთი, ამჯერად ნაკლებად ცხადი მაგალითი. ჩემი სიცოცხლის ერთ პერიოდში ქვეითი მგზავრი ვიყავი. ყოველ დილით ვმგზავრობდი დიდ საპარკინგე ავტოფარეხამდე და შემდეგ საზოგადოებრივი ტრანსპორტით ქალაქის ცენტრამდე. საუბედუროდ, ავტოფარეხი საკმარისად დიდი არ იყო. ის ივსებოდა და გვიან მოსული მგზავრები იძულებულნი ხდებოდნენ სამსახურამდე მანქანით მისულიყვნენ. მალე ვისწავლე, რომ თუ ავტოფარეხში დილის ცხრის თხუთმეტ წუთზე მივიდოდი, აუცილებლად ვიპოვიდი ადგილს პარკინგისთვის.

ამ შემთხვევაში, ყოველი მგზავრი წარმოადგენდა ღია სისტემას: ის შეძლებდა გასაჩერებელი ადგილის პოვნას იმ შემთხვევაში, თუ ადრე მივიდოდა. მაგრამ მგზავრების ჯგუფი მთლიანად იგივეს ვერ გააკეთებდა. თუ ყველა ეცდებოდა ადრე მისვლას, ავტოფარეხი უბრალოდ დროზე ადრე გაივსებოდა! მგზავრები ერთობლიობაში წარმოადგენდნენ დახურულ სისტემას, ყოველ შემთხევაში, თუ ამას პარკირების კუთხით შევხედავთ.

რა შუაშია ეს ბიზნესისა და ეკონომიკის შედარებასთან? ყველაზე დიდი კორპორაციებიც კი, როგორც წესი, ღია სისტემებია. მაგალითად, მათ შეუძლიათ ერთდროულად ყველა ფილიალში დასაქმება, საზღვარგარეთ ინვესტიციების გაზრდა, ყველა ბაზარზე უფრო მაღალი წილის დაკავება. ცხადია, რომ ორგანიზაციის საზღვრები საკმარისად ფართო არ არის. კომპანიისთვის რთულია სწრაფი გაფართოება, რადგან რთულია სათანადო კადრების სწრაფად მოძიება, ისე როგორც მცირე ვადებში კაპიტალის გაზრდა. ორგანიზაციისთვის კიდევ უფრო რთულია შემცირება, რადგან არ არის მისაღები კარგი მომუშავეების განთავისუფლება სამსახურიდან. თუმცა, ჩვენ ვერაფერ განსაკუთრებულს ვერ ვხედავთ კორპორაციაში, ვისი საბაზრო წილიც გაორმაგდა, ან განახევრდა ბოლო რამდენიმე წლის მანძილზე.

ამისგან განსხვავებით, ეროვნული ეკონომიკა, განსაკუთრებით კი ისეთი დიდი სახელმწიფოსი, როგორიც აშშ-ა, ჩაკეტილი სისტემაა. შეძლებს აშშ-ს ყველა ფირმა საკუთარი საბაზრო წილის გაორმაგებას შემდეგი ათი წლის მანძილზე[2]? რა თქმა უნდა, ვერა. არ აქვს მნიშვნელობა რამდენად გააუმჯობესებენ ისინი მენეჯმენტს. პირველ რიგში, იმის მიუხედავად, რომ მსოფლიო ვაჭრობა იზრდება, აშშ-ს სამუშაო ძალის უმეტესი ნაწილი დასაქმებულია და დამატებული ღირებულების 70%-ზე მეტი იქმნება საცალო ვაჭრობის საწარმოებში, რასაც არ აქვს კავშირი ექსპორტისა და იმპორტის კონკურენციასთან. ამ ინდუსტრიებში აშშ-ს ერთ კომპანიას თავისი წილის გაზრდა მხოლოდ მეორის ხარჯზე შეუძლია.

აშშ-ს კომპანიებს  ეკონომიკის ისეთ დარგებში, რომლებიც მსოფლიო ვაჭრობაში არიან ჩართულნი, ჯგუფურად შეუძლიათ გაზარდონ ბაზრის წილი, მაგრამ მათ ამისთვის ან ექსპორტი უნდა გაზარდონ, ან შეამცირონ იმპორტი. ნებისმიერი მათგანის მიერ საბაზრო წილის გაზრდა სავაჭრო ბალანსის პროფიციტს გამოიწვევს. ჩვენ კი უკვე ვნახეთ, რომ სავაჭრო ბალანსის პროფიციტის მქონე ქვეყანა ყოველთვის ახდენს კაპიტალის ექსპორტს. მარტივი არითმეტიკა გვკარნახობს, რომ თუ საშუალო ამერიკული კომპანია მსოფლიო ბაზარზე საკუთარ წილს 5 %-ით მაინც გაზრდის, აშშ, რომელიც ამ მომენტისათვის კაპიტალის წმინდა იმპორტიორია, ჯერ არნახული მასშტაბებით კაპიტალის წმინდა ექსპორტიორი უნდა გახდეს. ეს სცენარი, ალბათ, შეუძლებლად მიგაჩნიათ, ვინაიდან აშშ-ის კომპანიებს რაოდენ კარგადაც არ უნდა იფუნქციონირონ,  მათი საერთო წილის გაზრდა 1 ან 2%-ზე მეტად არ შეუძლიათ.

ბიზნესმენებს იმიტომ უჭირთ ეკონომიკური ანალიზის გაკეთება, რომ ისინი ღია სისტემაზე ფიქრს არიან მიჩვეულნი. ჩვენს ორ მაგალითს რომ დავუბრუნდეთ, ბიზნესმენი უყურებს ექსპორტის მიერ შექმნილ სამუშაო ადგილებს და ამას აღიქვამს მთლიანი პროცესის ყველაზე მნიშვნელოვან ნაწილად. მან შეიძლება აღიაროს, რომ დასაქმების ზრდა საპროცენტო განაკვეთის ზრდასაც იწვევს, მაგრამ ეს საეჭვო და უმნიშვნელო ფაქტად მიიჩნიოს. ეკონომისტი კი დასაქმებას ხედავს როგორც დახურულ სისტემას: მომუშავეები, რომლებიც სამუშაო ადგილებს პოულობენ გაზრდილი ექსპორტის ხარჯზე, ჰგვანან იმ ქვეითებს, რომელთაც ადრე უკვე დააპარკინგეს საკუთარი ავტომობილები ავტოფარეხში და აღნიშნული საპარკინგე ადგილები სხვისი ადგილის დაკავების ხარჯზე მოიპოვეს.

რაც შეეხება უცხოური ინვესტიციების გავლენას სავაჭრო ბალანსზე, ბიზნესმენი ამას აღიქვამს, როგორც ინვესტიციების ზეგავლენას კონკურენციაზე კონკრეტულ ინდუსტრიაში, კაპიტალის შემოდინების ზეგავლენას გაცვლით კურსებზე, ფასებზე და ა.შ. კი  საერთოდ უმნიშვნელოდ მიიჩნევს. ეკონომისტმა კი იცის, რომ საგადასახდელო ბალანსი დახურულ სისტემას შეადგენს: კაპიტალის შემოდინება ყოველთვის ბალანსდება სავაჭრო დეფიციტით. შესაბამისად, კაპიტალის ნებისმიერი შემოდინება უნდა აისახოს სავაჭრო დეფიციტში არსებული სხვაობით.

უკუკავშირები ბიზნესსა და ეკონომიკაში

ეკონომიკასა და კომპანიებს შორის განსხვავების უკეთ საილუსტრაციოდ წარმოგიდგენთ კიდევ ერთ კარგ მაგალითს - თუ რატომ ცდებიან ბიზნესმენები ეკონომიკაზე მსჯელობისას და რატომ არის ზოგიერთი ეკონომიკური იდეა უფრო პოპულარული ბიზნესმენთა შორის, ვიდრე სხვა დანარჩენი. კომპანიის, როგორც ღია სისტემის მიერ მიღებული უკუკავშირები უმეტესად განსხვავებულია ეკონომიკის, როგორც დახურული სისტემის უკუკავშირებისგან.

ეს კონცეფცია ყველაზე უკეთ იხსნება ჰიპოთეტური მაგალითით.  წარმოვიდგინოთ კომპანია, რომელსაც აქვს ბიზნესის ორი ძირითადი ხაზი: ვიჯეტები და გიზმოები[3].

წარმოვიდგინოთ, რომ კომპანიაში უეცრად ვიჯეტების გაყიდვებმა საგრძნობლად მოიმატა. რა გავლენას მოახდენს ეს ზრდა კომპანიის მთლიან გაყიდვებზე? ვიჯეტების გაყიდვების ზრდა დაეხმარება, თუ დააზიანებს გიზმოების ბიზნესს? პასუხი უმეტეს შემთხვევაში ის იქნება, რომ ეს ცვლილება არსებით გავლენას არ მოახდენს გიზმოების გაყიდვაზე. ვიჯეტების განყოფილება უბრალოდ მეტ მომუშავეს დაიქირავებს და კომპანია შეიძენს მეტ კაპიტალს, სულ ეს იქნება.

რა თქმა უნდა, ისტორია აქ არ მთავრდება. ვიჯეტების გაზრდილი გაყიდვების მაჩვენებელმა შეიძლება ხელი შეუწყოს ან შეუშალოს გიზმოების ბიზნესის განვითარებას, ერთი მხრივ, მომგებიან ვიჯეტების ბიზნესს შეუძლია გიზმოს განვითარებისთვის ხელის შეწყობა საჭირო თანხების ნაკადებით, ან მიღებული გამოცდილების გაზიარებით. კომპანიას ასევე შეუძლია გაზრდილი თანხები კვლევებსა  და განვითარებაში ჩადოს, რაც ბიზნესის ორივე ხაზისთვის დადებითი შედეგის მომტანი იქნება. მეორე მხრივ, სწრაფმა გაფართოებამ შეიძლება კომპანიის რესურსები შეამციროს და ვიჯეტის ხაზის გაფართოება გიზმოს დეპარტამენტის ხარჯზე მოხდეს. თუმცა, ასეთი ზრდის ერთი ნაწილის არაპირდაპირი გავლენა მეორე ნაწილის კეთილდღეობაზე ორაზროვანია და პრაქტიკაში ძნელად გასაანალიზებელი. უკუკავშირები ბიზნესის განსხვავებულ ხაზებს შორის იმის მიუხედავად, ისინი სინერგიული ეფექტით ფუნქციონირებენ, თუ რესურსებისთვის კონკურენციას უწევენ ერთმანეთს, ხშირად რთული დასანახია.

ამის საპირისპიროდ, წარმოიდგინეთ ეროვნული ეკონომიკა, რომელიც სწრაფად მზარდ ექსპორტის დარგს აღმოაჩენს. თუ ეს ინდუსტრია დასაქმებას ზრდის, ბუნებრივია, ეს მოხდება სხვა ეკონომიკის სხვა დარგების ხარჯზე. თუ ქვეყანა ამავდროულად არ შეამცირებს კაპიტალის შემოდინებას, ქვეყანაში სხვა საქონლის ექსპორტი შემცირდება, ან ზოგადად იმპორტი გაიზრდება იმ ანგარიშსწორების ბალანსის გამო, რაზეც უკვე ვიმსჯელეთ. სწორედ აქ ჩანს  ექსპორტის ზრდის უარყოფითი ზეგავლენა დასაქმებასა და ექსპორტის მწარმოებელი ეკონომიკის სხვა დარგებზე, რაც იმდენად ძლიერი იქნება, რომ ხელს შეუშლის დასაქმების ნებისმიერ ზრდას და სავაჭრო ბალანსის გაუმჯობესებას. რატომ? იმიტომ, რომ დასაქმება და საგადასახდელო ბალანსი დახურული სისტემებია.

ბიზნესის ღია სისტემაში უკუკავშირები ძირითადად სუსტია და თითქმის ყოველთვის განუსაზღვრელი. ეკონომიკის დახურულ სისტემაში კი უკუკავშირები ხშირად ძალიან ძლიერი და ზუსტია. მაგრამ მხოლოდ ეს არაა განსხვავება. უკუკავშირები ბიზნესში უმეტესად პოზიტიურია; მსოფლიოს ეკონომიკურ პოლიტიკაში კი ხშირად, თუმცა არა ყოველთვის, ნეგატიური.

კიდევ ერთხელ შევადაროთ ერთმანეთს ერთი კონკრეტული დარგის გაფართოების ზემოქმედება ბიზნესსა და ეროვნულ ეკონომიკაზე. ბიზნესის ერთი ხაზის წარმატება, რაც აუმჯობესებს კომპანიის ფინანსურ, ტექნოლოგიურ ან მარკეტინგულ ბაზას, ხშირად ეხმარება კომპანიას ბიზნესის სხვა ხაზების გაფართოებაში. კომპანია, როცა ერთ სფეროში წარმატებით ფუნქციონირებს, ქირაობს მეტ სამუშაო ძალას და ავითარებს სხვა სფეროსაც. მაგრამ ეკონომიკაში, სადაც უამრავი პროდუქტი იწარმოება და იყიდება, ერთი სექტორის განვითარება ჩვეულებრივ ნეგატიური უკუკავშირის მომტანია დანარჩენი სექტორებისთვის:  ერთი დარგის გაფართოება იწვევს მის მიერ კაპიტალისა და შრომის ბაზრის რესურსების გადაქაჩვას დანარჩენი დარგებიდან.

თუმცა, ისიც ფაქტია, რომ არსებობს ეკონომიკის პოზიტიური უკუკავშირის მაგალითებიც. ისინი ხშირად თავს იჩენს ეკონომიკის კონკრეტული დარგში ან მასთან დაკავშირებულ მსგავს დარგებში, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუ ეს დარგები გეოგრაფიულად კონცენტრირებულია. მაგალითად, ლონდონის ფინანსურ ცენტრად გადაქცევა და ჰოლივუდის გასართობ ცენტრად გარდაქმნა პოზიტიური უკუკავშირების ნათელ მაგალითებს წარმოადგენს. თუმცა, ასეთი მაგალითები ჩვეულებრივ შემოიფარგლება კონკრეტული რეგიონებით, ან ეკონომიკის ცალკეული დარგებით. ეროვნული ეკონომიკის დონეზე ზოგადად უარყოფითი უკუკავშირი ჭარბობს. ამის მიზეზი ნათელია: ინდივიდუალური რეგიონი, ან  ეკონომიკის დარგი ბევრად უფრო ღია სისტემაა, ვიდრე აშშ-ს მთლიანი ეკონომიკა, მსოფლიო ეკონომიკას რომ თავი დავანებოთ. ინდივიდუალური მრეწველობის დარგს, ან დარგების ჯგუფს შეუძლია მიიზიდოს მუშაკები ეკონომიკის სხვა სექტორებიდან. ასე რომ, თუ ეკონომიკის ინდივიდუალური დარგი  კარგად იმუშავებს, დასაქმება მხოლოდ ამ სექტორში კი არა, მონათესავე დარგებშიც გაიზრდება, რამაც სამომავლოდ შეიძლება მრეწველობის თავდაპირველი დარგის წარმატებას შეუწყოს ხელი და ა.შ. ამდენად, საქმე გვაქვს დადებით უკუკავშირთან. მთლიანად ეკონომიკისათვის კი ეს ლოკალური დადებითი უკუკავშირები გადაწონილი იქნება უარყოფითი უკუკავშირებით ეკონომიკის სხვა ნაწილში. დამატებითი რესურსები, რაც  ეკონომიკის კონკრეტული დარგის, ან დარგების კლასტერის განვითარებისთვისაა საჭირო, ეკონომიკის სხვა დარგებიდან უნდა იქნეს მოძიებული.

ბიზნესმენები არ არიან მიჩვეულნი იმ სისტემაზე ფიქრს, რომელშიც ძლიერი ნეგატიური უკუკავშირები არსებობს. ისინი არ ფიქრობენ იმ ეფექტებზე, რაც ინდივიდუალური კომპანიის გადმოსახედიდან სუსტი და ბუნდოვანი ჩანს. მაგალითად, როგორიცაა სამუშაო ძალის დაქირავების შემცირების გავლენა საშუალო ხელფასზე, ან უცხოური ინვესტიციების მატების გავლენა გაცვლით კურსზე. ეს ეფექტები მაშინ ხდება უმნიშვნელოვანესი, როდესაც საქმე ეხება ეროვნულ ეკონომიკას, როგორც ერთ მთლიანობას.

რა უნდა ქნას პრეზიდენტმა?

იმ საზოგადოებაში, რომელიც ბიზნესის წარმატებას ემყარება, პოლიტიკური ლიდერებიც, დიდი ალბათობით, ბიზნეს-ლიდერებს მიმართავენ ეკონომიკურ პოლიტიკაზე რჩევების მისაღებად, განსაკუთრებით მათ, ვინც ბევრ ფულს გამოიმუშავებს. როგორც მრჩეველები, ასევე რჩევის მიმღებნიც არიან საქმის კურსში იმასთან დაკავშირებით რას გვასწავლის და რას არ გვასწავლის ბიზნესის სფეროში მიღწეული წარმატება ეკონომიკური პოლიტიკის გადაწყვეტილებების მიღების კუთხით.

1930 წელს მსოფლიოში მძვინვარებდა დიდი დეპრესია. კრიზისისგან თავის დაღწევის მიზნით ჯონ მეინარდ კეინზმა მოითხოვა ძლიერი მონეტარული ექსპანსია და ეკონომიკურ ანალიზზე დაფუძნებული ეკონომიკური პოლიტიკის განხორციელება. მან უარყო ბანკირების რჩევა ოქროს სტანდარტის შენარჩუნების შესახებ და ასევე მხარი არ დაუჭირა მწარმოებლების პოზიციას, რომელთაც  სურდათ შემცირებული წარმოების მეშვეობით გაეზარდათ პროდუქციაზე ფასები. „მართალია, ამას არავინ დაიჯერებს, მაგრამ ეკონომიკა სპეციფიკური და რთული საგანია“[4]. მისი რჩევის გათვალისწინების შემთხვევაში შესაძლებელია თავიდან აცილებულიყო დეპრესიის ყველაზე ცუდი შედეგები.

კეინზი მართალი იყო. ეკონომიკა რთული და სპეციფიკური საგანია. კარგი ეკონომისტობა კარგ ბიზნესმენობაზე რთული არაა (პრინციპში შეიძლება მარტივიც კია, ვინაიდან ეკონომისტებს შორის კონკურენცია ნაკლებია), მაგრამ ეკონომიკა და ბიზნესი არ არის ერთი და იგივე საგანი. შესაბამისად, ერთის სწავლა მეორის ცოდნას არ ნიშნავს. წარმატებული ბიზნეს-ლიდერი ისევე ვერ იქნება ეკონომიკის ექსპერტი, როგორც იგი ვერ იქნება სტრატეგიულად მოაზროვნე სამხედრო პირი.

შემდეგში როცა გაიგონებთ, რომ ბიზნესმენები „აფრქვევენ“ საკუთარ შეხედულებებს ეკონომიკის შესახებ, ჰკითხეთ თქვენ თავს, დაუთმეს თუ არა მათ დრო ამ საგნის შესწავლას?  აქვთ წაკითხული ის, თუ რას წერენ ამ საკითხზე  ეკონომისტები? თუ არა, არ აქვს მნიშვნელობა რამდენად წარმატებულნი არიან ისინი ბიზნესში. უარყავით ისინი, ვინაიდან, სავარაუდოდ, მათ წარნოდგენაც კი არ აქვთ, რაზე ლაპარაკობენ.

---