სტატიაში  განხილულია დამატებული  ღირებულების (დღ) გლობალური ჯაჭვის მიმართ ჩამოყალიბებული  ძირითადი  თეორიული  მიდგომები და გაანალიზებულია   მისი როლი თანამედროვე საერთაშორისო ბიზნესში.  მზარდი პოლიტიკური  და ეკონომიკური მნიშვნელობის გამო, დღ-ის გლობალური ჯაჭვის ფენომენი  მრავალი  ქვეყნისა  და საერთაშორისო ორგანიზაციის   ინტერესის  სფეროში მოექცა. შესაბამისად სტატიაში   გაანალიზებულია  დღ-ის გლობალური ჯაჭვის კოორდინაციის მექანიზმები, სტრუქტურა, ცალკეული რგოლის მნიშვნელობა  და იმ შესაძლო პოზიციების  ეფექტიანობა, რომლებსაც კომპანიები  იკავებენ.  შესწავლილია საქარველოს აგრობიზნესის  დღ-ის გლობალურ ჯაჭვში მონაწილეობის სპეციფიკა.  გამოვლენილია დღ-ის  გლობალურ ჯაჭვში ქვეყნის მონაწილეობის უპირატესობები   და ნაკლოვანებები. ჩამოყალიბებულია რეკომენდაციები, თუ რა ღონისძიებები  უნდა გაატაროს სახელმწიფომ დღ-ის  გლობალურ  ჯაჭვში ხელსაყრელი პოზიციის დასაკავებლად.

საკვანძო სიტყვები: დამატებული   ღირებულების   გლობალური  ჯაჭვი; წარმოების ფრაგმენტაცია;  ვერტიკალური   ინტეგრაცია;  აუთსორსინგი; „მომღიმარი" მრუდი.

 კვლევის  აქტუალურობა  და მიზანი. 2017 წლის 19 აპრილს საერთაშორისო ეკონომიკისა   და ბიზნესის მკვლევარებმა  საკუთარი  სპეციალობის  200 წლის  იუბილე აღნიშნეს  [1, გვ. 5]. სწორედ  ამ დღეს,  ლონდონში, გამოიცა   დევიდ რიკარდოს ნაშრომი – „პოლიტიკური  ეკონომიისა და დაბეგვრის პრინციპები".  მის მეშვიდე თავში, რომელიც  საერთაშორისო  ვაჭრობას  ეძღვნება, ავტორმა  ჩამოაყალიბა საერთაშორისო  ვაჭრობის  ფუნდამენტური – „შეფარდებითი უპირატესობი" თეორია.  მიუხედავად იმისა, რომ  აღნიშნული თეორია  თავის მნიშვნელობას დღესაც ინარჩუნებს, საერთაშორისო  ვაჭრობის  ხასიათი უკანასკნელი  ათწლეულების განმავლობაში მკვეთრად  შეიცვალა.  ერთი მხრივ, ინფორმაციულ  და საკომუნიკაციო სფეროში მომხდარმა რევოლუციურმა  ცვლილებებმა, ხოლო მეორე მხრივ, რეგიონული ინტეგრაციული  პროცესების  გააქტიურებამ  ხელი შეუწყო წარმოების პროცესის   საერთაშორისო   ფრაგმენტაციას,   რადგან  ხელსაყრელი გახდა  წარმოების პროცესის  გლობალური მასშტაბით ორგანიზება.

თანამედროვე საერთაშორისო ბიზნესში ერთი ქვეყნის ან კომპანიის ფარგლებში წარმოებული პროდუქტების  წილი სწრაფად მცირდება.  გაეროს  ვაჭრობისა  და განვითარების კონფერენციის  მოხსენებაში აღნიშნულია, რომ საერთაშორისო  ვაჭრობის 60% შუალედური პროდუქტებით  ვაჭრობაზე  მოდის, რომელიც წარმოების პროცესის  სხვადასხვა სტადიაზე გამოყენებისთვისაა განკუთვნილი. ტრანსნაციონალური კომპანიების მიერ კონტროლირებადი საერთაშორისო ვაჭრობის  80% სწორედ დამატებული ღირებულების გლობალური ჯაჭვებითაა  ორგანიზებული [2, გვ.10]. უკვე წარსულს ბარდება ტრადიციული აღნიშვნა ეტიკეტზე   „დამზადებულია კონკრეტულ ქვეყანაში", რადგან თანამედროვე საერთაშორისო  ბიზნესში პროდუქტების უმრავლესობა  „დამზადებულია მსოფლიოში".  ამ პროცესის განვითარებას ხელს უწყობს  შემდეგი გარემოებები:

1. საწარმოო პროცესის  დანაწევრება მრავალ ქვეყანას შორის. დღ-ის გლობალური ჯაჭვები  ერთმანეთს უკავშირებენ გეოგრაფიულად დაშორებული წარმოების პროცესის სტადიებს;

2. ქვეყნები  და კომპანიები  უპირატესად  სპეციალიზდებიან  ბიზნესის ცალკეულ მიზანსა და ფუნქციაზე.  თუმცა ბევრი სპეციალისტი  დღესაც მიიჩნევს, რომ საქონელი და მომსახურება  არსებითად კონკრეტულ  ქვეყანაში იწარმოება და კონკურენციას უწევს სხვა ქვეყნებში წარმოებულ პროდუქციას,  სინამდვილეში საქონლისა და მომსახურების  სულ უფრო  მზარდი ნაწილი გლობალურ  ხასიათს ატარებს  და ქვეყნებს შორის კონკურენცია  მიმდინარეობს დღ-ის გლობალურ ჯაჭვებში  ხელსაყრელი პოზიციის მოსაპოვებლად;

3. გლობალური ქსელური ორგანიზაციული სტრუქტურების  განვითარება, რამაც თანამდროვე საერთაშორისო ბიზნესში შესაძლებელი გახადა დღ-ის გლობალური ჯაჭვის სტრუქტურაში შემავალი,  იურიდიულად დამოუკიდებელი  სუბიექტების კოორდინირება  და კონტროლი.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოცემული  კვლევის  მიზანია დღ-ის გლობალური ჯაჭვის  განვითარების საკვანძო  ტენდენციების ანალიზი და იმ ფაქტორების  გამოკვეთა,  რომელბიც წარმოების გლობალურ ფრაგმენტაციაში ქვეყნის მონაწილეობის ეფექტიანობის ზრდას უზრუნველყოფს.

 დღ-ის გლობალური ჯაჭვის კონცეფციის პოლიტიკური და ეკონომიკური  მნიშვნელობის ზრდამ, ამ საკითხით,  თანამედროვე მკვლევარების,  სხვადასხვა ქვეყნების მთავრობებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების  განსაკუთრებული დაინტერესება გამოიწვია. „საწარმოო ჯაჭვის"  ცნება პირველად გამოყენებულ იქნა 1977 წელს,  ტ. ჰოპკინსის   და ი. ვალერშტეინის  სტატიაში  – „თანამედროვე  მსოფლიო სისტემის  განვითარების  კანონზომიერებები".   მასში ავტორები  მოიაზრებდნენ იმ პროცესების  ერთობლიობას, რომელიც დღ-ის ფორმირებას პროდუქტის  წარმოების ყველა ეტაპზე  უზრუნელყოფს [3, გვ. 128]. 1990 წლებში ჰარვარდის  ბიზნეს სკოლის  პროფესორმა მაიკ  პორტერმა  კონკურენტული  უპირატესობის  თეორიის ფარგლებში განსაკუთრებული  ყურადღება დაუთმო დღ-ის ჯაჭვის კონცეფციას [4, გვ. 78]. მისი მიდგომა ახლოს იყო „ღირებულების ნაკადის" (value stream) კონცეფციასთან, რომელიც მენეჯმენტის ამერიკელმა სპეციალისტებმა – ჯეიმს ვომაკმა  და დენიელ ჯონსონმა  განავითარეს  [5, გვ. 402].

პენსილვანიის უნივერსიტეტის პროფესორის  ბრიუს  კოტუგის   განმარტებით დღ-ის ჯაჭვი  წარმოადგენს პროცესს,  რომლის  დროსაც  ადგილი აქვს ტექნოლოგიების,  წარმოების  ფაქტორების  (კაპიტალი,   შრომა)  და პირველადი რესურსების გარდაქმნას ბაზარზე  გასაყიდად განკუთვნილ მზა პროდუქციად.  კომპანიამ  შეიძლება დაიკავოს მხოლოდ ერთი რგოლი ამ პროცესში  ან განახორციელოს ვერტიკალური ინტეგრაცია [6]. შესაბამისად, დღ-ის ჯაჭვის კონცეფციით დაინტერესებული მკვლევარები  ცდილობდნენ აეხსნათ რა ფაქტორები  განაპირობებს  კოპანიების  არჩევანს წარმოების ვერტიკალურ  ინტეგრაციასა  და აუთსორსინგს შორის.წარმოების  ფრაგმენტაციისაკენ   მისწრაფებას ინგლისელი ეკონომისტი  ედიტ პენროუზი  ნაწილობრივ ხსნის კომპანიის  ისეთი გარე კონტრაქტორების არსებობით, რომლებსაც  სპეციფიკური   რესურსები  და განსაკუთრებული  საკვანძო  კომპტენციები  გააჩნიათ [7, გვ. 466]. ეს შეხედულება ტრანსაქციული ხარჯების პრობლემების შესწავლით  დაინტერესებულმა  ეკონომისტებმა   განავითარეს.   მათი  აზრით, კომპანიებს  აუთსორსინგისაკენ  მისწრაფება გაუჩნდებათ იმ შემთხვევაში, თუ რომელიმე რესურსი  იშვიათად სჭირდებათ.  ბუნებრივია ასეთ დროს მათ არ უღირთ თავად აწარმოონ  და ურჩევნიათ  სხვისგან  შეიძინონ [8, გვ. 198]. თუმცა, ეს სრულებით არ ნიშნავს, რომ ნებისმიერი ხშირად განსახორციელებელი ოპერაცია  მხოლოდ ვერტიკალური ინტეგრაციის პირობებში წარიმართება. ქსელური ეკონომიკის მკლევართა  ნაშრომების ანალიზი გვიჩვენებს, რომ კომპანიების  არჩევანზე, განახორციელონ  წარმოების ვერტიკალური  ინტეგრაცია  ან აუთსორსინგი, მოქმედებს შემდეგი ფაქტორები:  ნდობა, რეპუტაცია,   ურთიერთდამოკიდებულება, ტრანსაქციების სიხშირე, რაც საშუალებას აძლევს კომპანიებს  დაძლიონ ვერტიკალური  ინტეგრაციისაკენ მისწრაფებები და შექმნან მსხვილი საწარმოო  ქსელები გლობალურ დონეზე [9, გვ. 316 ].

მიუხედავად იმისა, რომ  წარმოების  ფრაგმენტაციის  თავისებურებები  მეცნიერებს  საფუძვლიანად აქვთ  შესწავლილი, ამ პროცესის  საერთაშორისო ასპექტები შედარებით ახალია. ამასთან, თანამედროვე საერთაშორისო   ბიზნესში წარმოების პროცესის ფრაგმენტაციის  პარალელურად, სულ უფრო მეტად შეინიშნება საერთაშორისო ვაჭრობის ინტეგრაციის პროცესი.  შესაბამისად იზრდება დღ-ის გლობალური ქსელების მნიშვნელობა.

დღ-ის გლობალური ჯაჭვის კონცეფციაში  მკვლევარები განსაკუთრებულ ადგილს მართვისა და კონტროლის პრობლემას უთმობენ. კერძოდ, იმას თუ რამდენად უზრუნველყოფს მართვისა და კონტროლის  სხვადასხვა ფორმა დღ-ის გლობალურ ჯაჭვში კომპანიის უკეთესი პოზიციის დაკავებას. მიმდინარე ეტაპზე  შეიძლება ორი ძირითადი მიმართულება გამოვყოთ  – ინტერნაციონალიზმი  და ინდუსტრიალიზმი. ინტერნაციონალიზმის  მიმდევრები დღ-ის გლობალურ  ჯაჭვებს  და მასთან დაკავ- შირებულ ეკონომიკურ  პროცესებს  მაკრო  დონეზე აანალიზებენ, ინდუსტრიალიზმის მიმდევრები კი მიკრო  დონის ანალიზს ანიჭებენ უპირატესობას.  ამასთან, ასეთი დაყოფა პირობითია,  რადგან აღნიშნული მიდგომები, უმეტეს შემთხვევაში, ავსებს ერთმანეთს. ასევე ვხვდებით ამ ორი  განსხვავებული სკოლის  წარმომედგენლების ერთობლივ პუბლიკაციებსაც.

ყველაზე სისტემატიზებული  სახით დღ-ის  გლობალური  ჯაჭვის  კონცეფცია წარმოდგენილია რ. კაპლინსკის  და გ. ჯერეფის ნაშრომებში, რომლებიც ყურადღებას დღ-ის გლობალური ჯაჭვში კონტროლისა და მართვის პროცესებზე  ამახვილებენ. გ. ჯერეფი დღ-ის გლობალური ჯაჭვების  მართვის ტიპების ყველაზე ფართოდ გავრცელებულ  მიდგომებს გვთავაზობს  [10, გვ. 87]. ის გამოყოფს  ხუთ საკვანძო ტიპს:

1. საბაზრო (Markets) ჯაჭვები, რაც სავაჭრო  პარტნიორებს  დაბალი დანახარჯებით იზიდავს;

2. მოდულარული (Modular) ჯაჭვები, რომლებშიც, როგორც  წესი, პროდუქ- ციას  მიმწოდებლები აწარმოებენ დამკვეთების მეტნაკლებად დეტალური სპეციფიკაციების მიხედვით;

3. რაციონალური (Rational)  ჯაჭვები,  სადაც შეიმჩნევა კომპლექსური  ურთირთობები  გამყიდველებსა და მყიდველებს შორის,  რაც ზრდის ურთიერთდამოკი- დებულებას და ქმნის სინერგიული ეფექტის მიღების შესაძლებლობას;

4. დამოკიდებული (Captive)  ჯაჭვები,  სადაც მცირე  და საშუალო ზომის მიმწოდებელი კომპანიები  მსხვილი მყიდველების მიერ კონტროლდებიან;

5. იერარქიული (Hierarchy) ჯაჭვები,  სადაც მართვა და კონტროლი  უზრუნ- ველყოფილია დღ-ის გლობალურ  ჯაჭვში  შემავალი კომპანიების  ვერტიკალური  ინ- ტეგრაციით.

გ.ჯერეფის კონცეფციის  განვითარების  შედეგად, რ. კაპლინსკიმ შემოგვთავაზა დღ-ის გლობალური ჯაჭვის მართვის სამი საკვანძო ტიპი [11, გვ.98]:

1. „საკანონმდებლო მართვა", რომელიც დაკავშირებულია გლობალურ ჯაჭვში მონაწილეებისათვის ძირითადი წესებისა და პირობების  განსაზღვრასთან;

2. „მაკონტროლებელი  მართვა~, რომელიც  ითვალისწინებს გლობალური ჯაჭვის რგოლების სისტემატურ კონტროლს;

3.   „აღმასრულებელი მართვა", რომელიც  დაკავშირებულია ჯაჭვის  მონაწილეების მხარდაჭერასთან, რათა მათ დაიცვან საერთო წესები.

თანამედროვე ეტაპზე  აღნიშნული ნაშრომების  მიმართ ინტერესი  იზრდება, რაც დაკავშირებულია დღ-ის გლობალური ჯაჭვების  მაღალ ევრისტიკულ  ღირებულებასთან, ის სცდება  ვიწრო  საწარმოო  ან დარგის ანალიზის ჩარჩოებს,  მისი მეშვეობით  შეიძლება  აიხსნას  ქვეყნის  შიგნით  და ქვეყნებს  შორის  შემოსავლების განაწილებაზე  მოქმედი  ძირითადი ფაქტორები.   დღ-ის  გლობალური  ჯაჭვი   ერთდროულად თვალსაჩინო  მოდელია ისეთი ამორფული მოვლენის ანალიზისათვის, როგორიცაა  „გლობალიზაცია" და დამატებით პოლიტიკური ინსტრუმენტია ეკონომიკური განვითარების ხელშეწყობისათვის. გლობალური ჯაჭვების  საკვანძო  მოთამაშეებად გვევლინებიან არა ქვეყნები, არამედ ცალკეული  კომპანიები,  რომლებსაც უმეტეს შემთხვევაში ეროვნულობა არ გააჩნიათ.

ისეთი ავტორიტეტული  საერთაშორისო  ორგანიზაციები,  როგორიცაა   ეკონომიკური  თანამშრომლობისა და განვითარების  ორგანიზაცია   (OECD), გაეროს კონფერენცია  ვაჭრობასა  და განვითარებაზე (UNCTAD), ვაჭრობის  მსოფლიო ორგანიზაცია (WTO), აქტიურად  იყენებენ დღ-ის გლობალური ჯაჭვის  კონცეფციას ეკონომიკური   განვითარების ხელშეწყობის გზების გამოსავლენად. ისინი აღიარებენ, რომ გლობალურ ჯაჭვებში  მონაწილეობა განვითარებად ქვეყნებს სთავაზობს უნიკალურ  შესაძლებლობებს, რათა  საერთაშორისო  ბიზნესისათვის ხელსაყრელი გარემოს  შექმნისა და პირდაპირი  უცხოური  ინვესტიციების  მიზიდვის გზით დააჩქარონ ეკონომიკური  განვითარება. OECD-ამ  და WTO-მ  შეიმუშავეს თანამედროვე საერთაშორისო ინიციატივა ვაჭრობა  დღ-ით (Trade in Value-Added (TiVA)) – მეთოდოლოგია,  რომელიც  საშუალებას იძლევა ახლებურად შევხედოთ თანამედროვე საერთაშორისო ვაჭრობას,  პროდუქტების ექსპორტისა  და იმპორტის ნაკადების ანალიზიდან გადავერთოთ  დღ-ის გლობალური  ჯაჭვების  უფრო კომპლექსურ ანალიზზე [12].

დღ-ის გლობალური ჯაჭვის  ფენომენთან დაკავშირებულ პროცესებზე   სტატისტიკა  არაზუსტ  ინფორმაციას იძლევა, რადგან საერთო მაჩვენებლებში შუალედური პროდუქტების  მთლიანი ფასებია აღრიცხული  და არა ის დღ, რომელიც  წარმოების ცალკეულ  სტადიაზე იყო შექმნილი. აღნიშნულის გამო,  სათანადოდ არაა შეფასებული დღ-ის გლობალური ჯაჭვის  მონაწილეების წვლილი, განსაკუთრებით ეს პირველადი ნედლეულის მწარმოებლებს  შეეხება.  ამის თვალსაჩინო მაგალითია ჩინეთიდან აშშ-ში iPhone-ის ექსპორტი. თუ გამოვიყენებთ საერთაშორისო  ვაჭრობის სტატისტიკის  ტრადიციულ მეთოდოლოგიას, აღმოჩდება, რომ აშშ-ს სავაჭრო დეფიციტი ამ პოზიციაში  2 მლრდ დოლარს შეადგენდა, მაგრამ დამატებული ღირებულების აღრიცხვაზე  დაფუძნებული მიდგომით, სურათი  არსებითად შეიცვლება. ჩინეთის წილი აშშ-ს სავაჭრო  დეფიციტში მინიმუმამდე შემცირდება,  რადგან დღ-ის ძირითადი ნაწილი იქმნება იმ ქვეყნებში,  სადაც  iPhone-ის  საკვანძო მაღალტექ- ნოლოგიური კომპონენტები იწარმოება – იაპონია, სამხრეთ კორეა,  გერმანია. თუმცა, ფორმალურად აშშ-ში პროდუქტის ექსპორტირებას ჩინეთი ახორციელებს  [13].

OECD და  WTO ამ  ხარვეზის  აღმოსაფხვრელად  „დანახარჯები-გამოშვება" ცხრილებს  და მის მოდიფიკაციებს იყენებს [14], რაც  საშუალებას იძლევა განისაზღვროს ეროვნული და უცხოური  დღ-ის წილი ქვეყნის ექსპორტში,  ასევე გაანალიზდეს თითოეული ქვეყნის წვლილი დღ-ის გლობალურ  ჯაჭვში.

დღ-ის გლობალური ჯაჭვის  ანალიზის ინსტრუმენტებია:

1. ვერტიკალური  სპეციალიზაციის  მაჩვენებელი (VS), რომელიც გვიჩვენებს იმპორტირებული  პროდუქტების  წილს ექსპორტში;   VS-ის მაღალი  მაჩვენებელი მიუთითებს დღ-ის გლობალურ ჯაჭვში  ქვეყნის დაღმავალ კავშირებზე  (backward linkages in GVCs), ეს ნიშნავს რომ  ქვეყანა  უპირატესად  დამამუშავებელი მრეწველობის პროდუქციის  ესპორტს  მიმართავს, რასაც  ძირითადად იმპორტირებული ნედლეულით ახორციელებს.

2. ვერტიკალური  სპეციალიზაციის   მაჩვენებელი 1  (VS1), გვიჩვენებს  სხვა ქვეყნების მიერ ექსპორტირებულ  საქონელში მოცემული ქვეყნის ექსპორტირებული შუალედური პროდუქტების  წილს. VS1-ის  მაღალი მაჩვენებელი მიუთითებს დღ-ის გლობალურ ჯაჭვში აღმავალი კავშირების არსებობაზე (forward linkages in GVCs), როდესაც   ქვეყნის  კომპანიები   ნედლეულის, მასალებისა  და მაკომპლექტებლების მიმწოდებლებად  გვევლინებიან.   თუ  VS1  მეტია  VS-ზე ქვეყანა  ბუნებრივი  რე- სურსების ან მაკომპლექტებლებისა და ინტელექტუალური საკუთრების ობიექტების ექსპორტიორია. VS მეტობა VS1-ზე კი მიუთითებს, რომ ქვეყანა სპეციალიზდება მზა პროდუქციის ექსპორტსა  და ნედლეულის იმპორტზე [15, გვ. 52].

3. მანძილის ინდექსი გვიჩვენებ სწარმოების სტადიების (რგოლების) რაოდენობას დღ-ის  გლობალურ   ჯაჭვში. დარგობრივ   ჭრილში,   თუ  განვიხილავთ  მანძილის ყველაზე მაღალი ინდექსით, გამოირჩევა საავტომობილო, ელექტროტექნიკის, მსუბუქი მრეწველობის,  მეტალურგიისა  და   სატელეკომუნიკაციო   ტექნიკის მწარმოებელი  დარგები.  მომსახურების  სექტორს   და მომპოვებელ  მრეწველობას გაცილების  მოკლე დამატებული ღირებულების გლობალური ჯაჭვები  გააჩნია.

დამატებული ღირებულების გლობალური ჯაჭვის  სტრუქტურა დღ-ის ჯაჭვი თანამედროვე საერთაშორისო ბიზნესში დამოუკიდებლად მოქმე- დი სისტემაა, რომელსაც გააჩნია საკუთარი ორგანიზაციული სტრუქტურა,  კოორდინაციის მექანიზმი,  ტექნოლოგიები,   ინფორმაციის  არხები,  საქმიანობის  სფერო და რესურსები.  ის მოიცავს  შემდეგ რგოლებს:  კვლევა  და განვითარება,  ბუნებრივი რესურსების  მოპოვება  და დამუშავება, ნახევარფაბრიკატების  და საბოლოო  პროდუქტების წარმოება,  დასაწყობება, პროდუქტის  განაწილება, კლიენტების მომსახურება. დღ-ის ჯაჭვი  შეიძლება არსებობდეს კონკრეტულ  კომპანიაში, ან სხვადასხვა კომპანიებს  შორის  იყოს  დანაწილებული. ასევე,  ჯაჭვის  რგოლები  შეიძლება განთავსებული იყოს ერთ ან რამდენიმე ქვეყანაში, მოიცავდეს ცალკეულ  რეგიონს ან გააჩნდეს გლობალური  ხასიათი ( იხ. სურათი 1).

სურათ 1-ზე  სქემატურადაა ნაჩვენები საქონლის წარმოების სხვადასხვა ეტა- პი. სამეცნიერო კვლევებისა და საცდელ-საკონსტრუქტორო  სამუშაოების ეტაპზე იქმნება არამატერიალური აქტივი, რომელიც გამოიყენება პროდუქტის წარმოების შემდგომ სტადიებზე. დღ-ის გლობალური ჯაჭვის  ეფექტიანი ფუნქციონირება  ასევე მჭიდროდაა დაკავშირებული ხარისხის კონტროლის,  მარკეტინგის,  ლოგისტიკის და ფინანსური მომსახურების ფუნქციების  შესრულებასთან [16, გვ 123].

დღ-ის  გლობალურ  ჯაჭვვში  კომპანია  შეიძლება სხვადასხვა პოზიციას   იკა- ვებდეს:

1.  იმპორტირებული მაკომპლექტებლების აწყობა;

2.  ნაკეთობების  წარმოება  სხვა კომპანიებისთვის,  რომლებიც  მას საკუთარ წარმოებაში  გამოიყენებენ (Original equipment  manufacturing (OEM)). ამასთან, დამკვეთი კომპანია  გვევლინება „დამატებული ღირებულების  გამყიდველად~ (Value added reseller (VAR)). დღ-ში გაითვალისწინება უშუალოდ დამკვეთის მიერ გაწეული დანახარჯები – აწყობაზე, მარკეტინგსა  და ლოგისტიკაზე;

3.  ნაკეთობების  წარმოება  განსაზღვრული  სპეციფიკაციით   სხვა კომპანიი- სათვის, რომელიც  მათ საკუთარი  სავაჭრო  ნიშნით გაყიდის (Contract manufactur- ing);

4.  ნაკეთობების  დამოუკიდებელი წარმოება  სხვა კომპანიებისთვის,  რომლე- ბიც  მათ საკუთარი  ნიშნით გაყიდიან (Original design manufacturing (ODM));

5.  ნაკეთობების   წარმოება  და  გაყიდვა  საკუთარი   მარკით  (Original  brand manufacturing (OBM))[14, გვ. 53]. მაგალითად, ტაივანური კომპანია  hTC-იმ  მობი- ლური ტელეფონების ბაზარზე საქმიანობა OEM პოზიციაზე დაიწყო, თანდათან ის ODM სტრატეგიაზე  გადაერთო და თავის პროდუქტებს  ფიჭვური კავშირგაბმულო- ბის კომპანიებს სთავაზობდა. 2006 წლიდან კომპანია OBM სტრატეგიას მისდევს და შეძლო საკუთარი სავაჭრო  მარკის განვითარება. 

დღ-ის გლობალურ ჯაჭვში  პოზიციის  ცვლილება გარდაუვალი პროცესი  როდია. კომპანიის  პოზიციის  გაუმჯობესება  ან გაუარესება,  ასევე მისი თანამშრომლების შრომის  პირობები  და ხელფასი დამოკიდებულია  უამრავ  სოციალურ-ეკონომიკურ ფაქტორზე  (სახელწიფოებრივი რეგულირება,  კონკურენცია,   სამუშაო ძალის კვალიფიკაცია  და ა.შ.) და კომერციულ  სტიმულებზე (წარმოებისა და რეალიზაციის ხარჯები, პროდუქციის  ხარისხი და მოცულობა,  ტექნოლოგიები,  ადგილმდებარეობა, ლიდერი კომპანიის სპეციფიკა,  საბოლოო პროდუქტზე  მოთხოვნა და სხვა) [18, გვ. 39].

დღ-ის გლობალურ  ჯაჭვში  სხვადასხვა რგოლისა  და ფუნქციის  მნიშვნელობის ანალიზისათვის გამოიყენება ეგრეთწოდებული „მომღიმარი მრუდი" (Smile/Smiling Curve), რომელიც შემოთავაზებულ იქნა კომპანია Acer-ის დამფუძნებლის სტენ შის მიერ. მრუდზე კლასიკური  საწარმოო პროცესისათვის დამახასიათებელი სტადიები მიმდევრობითაა განთავსებული,  ხოლო  თითოეულ ეტაპზე  გამომუშავებული  დღ მრუდს „მომღიმარ"  ფორმას აძლევს (სურ.  2.). კერძოდ,  მრუდი გვიჩვენებს,  რომ თანამედროვე საერთაშორისო   ბიზნესში ყველაზე  მაღალი დამატებული ღირებულებით გამოირჩევა  გლობალური ჯაჭვის  საწყისი (კვლევა  და განვითარება)  და საბოლოო რგოლები  (კლიენტების  მომსახურება),  ხოლო ყველაზე დაბალი დამატებული ღირებულება  უშუალოდ მზა პროდუქციის წარმოების ეტაპს ახასიათებს.

მიუხედავად იმისა, რომ  მოცემულმა  მრუდი ფართოდ გავრცელდა  სამეცნიერო ლიტერატურაში,  მკვლევარები  ხშირად მის პირობით  ხასიათზე მიუთითებენ. საქმე ისაა, რომ მრუდი არ იძლევა ინფორმაციას საბოლოო პროდუქტის  ფასში დღ- ის ჯაჭვის  კონკრეტული   რგოლების ზუსტი წილის შესახებ, რაც ბუნებრივია გან- სხვავებულია ეკონომიკის  სხვადასხვა დარგის მიხედვით.

ქვეყნები  და კომპანიები   შეიძლება განთავსდნენ დღ-ის  გლობალური  ჯაჭვის საწყის,  შუალედურ ან საბოლოო  სტადიებზე  თავისი სპეციალიზაციის   შესაბამისად, მათი პოზიცია  დროთა განმავლობაში შეიძლება შეიცვალოს.  ერთნი მოიპოვებენ ბუნებრივ რესურსებს,  აწარმოებენ ნედლეულს ან ინტელექტუალურ აქტივებს, მეორენი აწარმოებენ მაკომპლექტებლებს,  კომპონენტებსა  და კვანძებს,  სხვები კი სპეციალიზდებიან აწყობაზე,  დისტრიბუციაზე,  ბრენდინგსა და კლიენტების მომსახურებაზე [20, გვ. 29]. ამასთან, გლობალურ ჯაჭვებში დღ არათანაბრად ნაწილდება რგოლებს შორგლობალური წარმოების პროცესის  მაღალი დღ-ის მქონე სტადიები ძირითა- დად განვითარებულ ქვეყნებშია კონცენტრირებული.  დასავლეთ ევროპის  ქვეყნებ- ში, აშშ-სა და იაპონიაში თანამედროვე ეტაპზე  თვალსაჩინოა საწარმოო  კომპლექ- სების უპირატესად  არასაწარმოო  ელემენტების განვითარება,  მაგალითად, აშშ-სა და დასავლეთ ევროპაში   შეინიშნება მანქანებისა  და მოწყობილობების  წარმოების შემცირების ტენდენცია. ამგვარად, თანამედროვე ეტაპზე  ქვეყნების კლასიფიკაცი- ის ტრადიციულ მიდგომებს – განვითარებულ  ინდუსტრიულ ქვეყნებსა  და განვითა- რებად აგრარულ  ქვეყნებს,  ცვლის  ახალი მიდგომები – განვითარებული პოსტინ- დუსტრიული ქვეყნები  და განვითარებადი  ინდუსტრიული ქვეყნები.  თანამედროვე ეტაპზე, სამართლიანია,  მსჯელობა  განვითარებული  ქვეყნების  „ინდუსტრიულ~, დანამატ ქვეყნებზე.  ამის თვალსაჩინო მაგალითია მექსიკური  და ჩინური ფაბრიკა- ქარხნები,  რომლებიც  მაღალგანვითარებული ქვეყნების მოთხოვნილებების დაკმა- ყოფილებას ემსახურებიან.

ბოლო ათწლეულებში   დასავლეთ   ევროპის ქვეყნები   ექსპორტის სწრაფი ზრდით გამოირჩეოდნენ, ამასთან, მათი წილი სამრეწველო პროდუქციის  წარმოე- ბაში ეცემოდა [21, გვ. 222]. ამ სიტუაციის  ანალიზისას, გერმანელმა ეკონომისტმა ხანს ვერნერმა შემოიტანა „ბაზრული ეკონომიკის" ცნება, ეკონომიკა, რომელიც სპე- ციალიზდება პროდუქციის  შეფუთვასა და გაყიდვაზე, ანუ დღ-ის გლობალური ჯაჭ- ვის ბოლო სტადიებზე. „ბაზრული ეკონომიკის"  თვალსაჩინო მაგალითია გერმანია, რომელიც  წარსულში მსოფლიოს ერთ-ერთ  ძირითად „ფაბრიკად"  გვევლინებოდა, თანამედროვე ეტაპზე  კი პოზიციებს  ვაჭრობაში იმყარებს [22, გვ. 93]. ელექტროტექნიკის  წარმოება თითქმის მთლიანად აზიაში იქნა გადატანილი,  ის ავტომობილებიც კი, რომელთა აწყობა  კვლავ  გერმანიაში ხდება, მთლიანად აღმოსავლეთ  ევროპაში დამზადებულ მაკომპლექტებლებს  ეფუძნება. ანალოგიური სიტუაციაა  დასავ- ლეთი ევროპის სხვა ქვეყნებშიც.  უცხოური  ნახევარფაბრიკატების წილი, რომელიც შიდა დამუშაბევისთვის არის  განკუთვნილი,  დასავლეთ ევროპის  ყველა ქვეყანაში გაიზარდა. ეს ნიშნავს, რომ „ბაზრული ეკონომიკ"  საერთო ევროპული ფენომენია.